Het geweten (1)

In het bijzonder leerzaam boek ‘De Heilige Oorlog kunnen we het volgende lezen. Nadat de stad Mensziel is ingenomen door Diabolus zijn de nachten somber. En in een van die nachten begint de oude heer Stadsschrijver (het geweten) hardop te praten. Bunyan schrijft dan: “Zijn woorden klinken als donderslagen in de stad.” Bij de betekenis van het geweten in de opvoeding en bekering willen we in een aantal artikelen stilstaan. Als er ooit een tijd geweest is waarin bezinning op de betekenis van het geweten van het allergrootste belang is, dan is het wel in onze dagen. Als we alleen maar denken aan alles wat op ons en onze gezinnen afkomt via de sociale media. Ik wil beginnen met een aantal inleidende opmerkingen.

Geliefde lezer, ieder van u heeft een geweten. Om dat te bewijzen, vraag ik u heel eenvoudig om in gedachten een bepaalde herinnering op te roepen waarover u zich nu schaamt.

Misschien is er iets wat u zichzelf nog heel goed kunt herinneren en waarvan u denkt: ‘Dat ik dat heb kunnen doen of dat ik dat heb kunnen zeggen!’ Als u of jij zich iets dergelijks weet te herinneren, bewijs ik daarmee dat u een geweten hebt. Het feit dat u dit nog weet en dat u zich daar nu nog voor schaamt, heeft alles te maken met de functie van het geweten.

Kinderen begrijpen dan ook gelijk wat je bedoelt als je spreekt over ‘die stem van binnen’.

Ons geweten klaagt ons aan, of juist niet. Het geweten gaat altijd, sprekend of zwijgend met ons mee. Ons geweten zegt ons of iets goed dan wel verkeerd is. Hoe diep de mens ook zinkt, de stem van het geweten laat zich altijd nog horen, tenzij het uiteindelijk is dichtgeschroeid.

Dat goed en kwaad niet hetzelfde zijn, weet ieder mens. Dat er verschil is tussen waar en onwaar, recht en onrecht stemt iedereen toe.

De mens kan denken, willen en voelen. Het geweten gaat boven die vermogens uit, heeft er gezag over en legt de maatstaf aan van wat we mogen denken, willen en voelen.

Het geweten is wat we noemen reactief, dat wil zeggen, het reageert op onze daden en spreekt er een oordeel van goed of fout over uit. Ons geweten is van onszelf, heel individueel bepaald, maar staat tegelijk tegenover ons en handhaaft een orde die de mens niet zomaar straffeloos opzij kan zetten.

Het geweten, zegt de psychologie en de opvoedkunde, is een product van de geen verboden van de ouders. De ouders leren kinderen wat goed en kwaad is. als een kind vaak genoeg hoort wat goed en fout is, wat wel of niet mag, dan gaat hij dat oordeel van de ouder in zichzelf opnemen en gaat naar dat oordeel handelen zonder de aanwezigheid van de ouder. Een kind kan dat oordeel afzwakken of versterken.

Hoe het geweten gevormd wordt, daarbij spelen allerlei omstandigheden een rol. Wordt een kind opgevoed door strenge of heel gemakkelijke ouders bijvoorbeeld.

Ook de cultuur waarin we leven speelt een rol bij de ontwikkeling van het geweten. Het is niet onverschillig aan welke in

Het is niet onverschillig aan welke invloeden een kind wordt bloot gesteld. Per volk kan er een heel verschillende invulling ontstaan van het geweten. Wat het ene volk prijzenswaardig vindt, kan bij een ander volk sterk worden afgekeurd.

Het geweten krijgt ook een invulling die dus ook per streek verschillend is. Er zijn dus vele, wat wij noemen, ‘toevallige’ elementen die de inhoud van het geweten van buitenaf bepalen zoals geboorte, opvoeding, cultuur, omgeving, streek, godsdienst, en volk.

Is het geweten dan helemaal een product van buitenaf omdat het zo verschillend is ? Nee.

Want ieder mens heeft een geweten mee gekregen vanaf zijn geboorte. Over dat geweten en de vorming er van zegt de Schrift een aantal fundamentele dingen, waar we nu eerst naar willen luisteren.

In de Schrift zie ik twee mensen tegenover elkaar staan. Wat een contrast! We zien Felix op zijn troon. Zijn naam betekent: ‘gelukkig’. Hij is machtig en rijk. Hij heeft carrière gemaakt. Hij is de rechter, maar hij heeft een slecht geweten, want als er gesproken wordt van rechtvaardigheid en matigheid en het toekomende oordeel, dan wordt deze ‘gelukkige’ ongelukkig en zéér bevreesd. Tegenover hem staat de apostel Paulus. Hij is gevangen en waarschijnlijk ook geboeid. Ik zie hem daar voor me staan, met de kettingen aan de handen en voeten, zoals hij in het volgende hoofdstuk zegt tegenover Festus: ‘Ik wenste wel dat u in alle dingen was zoals ik, uitgenomen deze banden, deze boeien.’

Zo staat hij daar; als een veroordeelde, als een crimineel, opgepakt door de politie. Vals beschuldigd. En in het hart van Paulus…. is geen spoortje vrees. Hoe kan dat? Wel omdat hij daar vrij staat, want hij heeft een goed geweten! Hij zegt het ook (vers 16): ‘Daarin oefen ik mijzelf, om altijd een onergerlijk geweten te hebben, voor God en de mensen.’ ‘Waar ze me ook van beschuldigen’, zegt Paulus, ‘dit weet ik, ik sta hier als een vrij man, met een goed geweten.’ Wie is er nu eigenlijk gevangen? Paulus

Wie is er nu eigenlijk gevangen? Paulus of Felix? Paulus is vrij! En Felix? Hij is gevangen. Zoals één van de Puriteinen zei: ‘Een kwaad geweten is een gevangenis waaruit je nooit meer kunt ontsnappen.’

Deze geschiedenis laat ons zien dat de Bijbel spreekt van een geweten: Paulus mag een rein geweten hebben, het geweten van Felix daarentegen klaagt hem aan. Lezer een vraagt tot slot ter bezinning: Welke plaats heeft het geweten in uw leven?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen