Gewone catechismus (2)

Drie theologen vonden elkaar enkele jaren geleden en smeedden het plan om het eens te proberen: het schrijven van een nieuwe catechismus. In woorden van nu en met het oog op de gemeente van nu. De gemeente van jongeren en ouderen die weten moeten en belijden moeten wat het christelijk geloof betekent. Zelf verklaren ze in hun verantwoording: “Wij zijn ‘gewoon’ opnieuw begonnen vanuit de vraag: hoe een catechismus er vandaag uit zou kunnen zien.” Die drie - Theo Pleizier (PKN), Arnold Huijgen (CGK) en Dolf te Velde (GKV) - ze doen daarmee niet iets unieks. Ook na de verschijning van de Heidelbergse Catechismus in 1563 zijn er in de protestantse kerken tal van vragenboekjes op de markt gekomen die min of meer hetzelfde doel hadden. En dan doel ik niet alleen op de talloze catechismussen die in de 16e eeuw, de eeuw van de Reformatie, verschenen. Maar ik denk ook aan het befaamde catechisatieboekje van Abraham Hellenbroek Voorbeeld der goddelijke waarheden dat tot heden toe in kerken van gereformeerd beginsel gebruikt wordt. Om nog iets te noemen: voor eigen gebruik met zijn catechisanten schreef de 19e-eeuwse dr. H.F. Kohlbrugge zijn De leer des heils, een leerboek in 415 vragen en antwoorden. Nu enige tijd geleden de Gewone Catechismus [GC] is verschenen, wil ik dit boekje graag in die traditie ontvangen. Laat ik zeggen: als een nieuwe verwoording van de oude waarheid. Of, zo u wilt: de waarheid van het Woord van God dat steeds weer nieuw wil zijn voor de gemeente van nu.

De auteurs scheppen verwachting, allereerst al vanwege de door hen gekozen titel met de onmodieuze aanduiding catechismus. Dat doet veronderstellen dat ze in de lijn van de onder ons gebruikte catechismus willen staan. Niet alleen betreffende vormgeving en presentatie (vraag en antwoord), maar vooral wat de inhoud aangaat. Blijkens de inleiding gaat het de schrijvers ook inderdaad vooral om de inhoud. Het christelijk geloof is meer dan gevoel en ervaring. Het gaat om de kennis van wat ons van Godswege is geopenbaard. De schrijvers wijzen erop dat het niet verkeerd is om kernachtige teksten uit het hoofd te leren, het zogenaamde memoriseren. Zelfs suggereren ze op enig moment om de inhoud van dit boekje “te gebruiken als uitgangspunt voor een leerdienst.” Hoewel ze tegelijkertijd ook benadrukken dat de GC “geen belijdenisgeschrift zoals de Heidelbergse Catechismus dat is” wil zijn.

De GC levert bij lezing ervan positieve herkenning op. De leer van de kerk aangaande zonde en genade, kruis en opstanding, noties als geloof, hoop en liefde zijn op veel bladzijden te lezen. De hoofdstructuur van deze catechismus is die van het vertrouwen op God, het volgen van Jezus en het verwachten van Gods nieuwe wereld. Dat zijn onmiskenbaar fundamentele aspecten van het christelijk geloof. Uitleg wordt gegeven van de apostolische geloofsbelijdenis, het Onze Vader en de Tien geboden. Stuk voor stuk teksten die het hart uitmaken van het algemeen ongetwijfeld christelijk geloof. Hoe belangrijk is het dat met name de nieuwe generaties van al deze dingen weten. Onze jongeren leven in een wereld waarin ze gebombardeerd worden met allerlei impulsen die een weg zoeken naar hun hoofd en hart. Hoe nodig is het dat zij in hun jeugd al leren waar het op aan komt. Om het met enkele woorden uit deze GC te zeggen, dat ze door Gods genade leren erkennen “dat ook in mij verzet leeft tegen God en mijn medemens” [4], dat Jezus Christus “voor mij de Weg, de Waarheid en het Leven” is [50] en dat “mijn leven met Christus verborgen is in God” [91].

Herkenning, zo schreef ik. Tegelijk zijn er wat mij betreft minstens zoveel momenten van vervreemding als ik de GC lees. Zodanig zelfs dat ik deze nieuwe catechismus niet in handen van onze jonge mensen wens. En daarom zeker niet aanbeveel om te gebruiken in de catechetische praktijk. Jammer. De schrijvers typeren “een catechismus” als “per definitie een product van de eigen tijd, een verwoording van het christelijk geloof in de eigen context.” Dat zal zeker zo zijn, en ook moeten zijn. Maar niet minder, zo meen ik, zal een leerboek dat recht aan de Schrift wil doen, ook hááks op de eigen tijd moeten staan. En weerwoord moeten bieden aan dwalingen en afwijkingen die actueel zijn. Niet alleen van buiten, maar ook binnen het christendom. Zo is het altijd geweest. In de Heidelbergse Catechismus worden leerstellingen van Rome en doperdom helder en scherp weersproken. Zelfs wordt met zoveel woorden afstand genomen van de opvatting van Luther aangaande het Avondmaal. Niet anders is het in de catechismus van Calvijn.

De GC heeft een ander uitgangspunt. “We hebben geprobeerd voorbij te gaan aan verschillen tussen christenen…”, zo lees ik in de inleiding. Tot bepaalde hoogte te begrijpen. Niet elk verschil hoeft accent te krijgen. Wel is belangrijk waar de grenzen worden getrokken. De keuzen die de auteurs hebben gemaakt, bepalen de inhoud van de GC. Het levert mij veel vragen op. De schrijvers zijn toch niet onbekend met zorgen binnen het (gereformeerde) christendom betreffende het gezag van de Heilige Schrift, de vragen rond schepping en evolutie, de ontwikkelingen in de genderproblematiek, de aspecten van de persoonlijke toe-eigening van het heil, etc. Er is veel verwarring rond deze en andere vragen. Van een nieuwe catechismus die leiding wil geven aan ouderen en jongeren en dat wil doen in de taal van onze tijd mag verwacht worden dat er een heldere en betrouwbare richting wordt aangewezen. In dit opzicht heeft de Gewone Catechismus mij flink teleurgesteld. In mijn derde en laatste artikel wil ik een en ander nader toelichten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen