Justinus Martyr, verdediger en uitlegger (3)

Apologie

Al enkele keren hebben we ons verdiept in de figuur van Justinus Martyr (ca. 100-165 n. Chr.). Rond het jaar 130 komt hij tot bekering. Op drie manieren stelt Justinus na zijn bekering zijn talenten in dienst van Gods Koninkrijk. Allereerst geeft hij, gekleed in een filosofenmantel, onderwijs in het christelijk geloof aan belangstellenden. In de tweede plaats probeert hij zijn joodse tijdgenoten – Trypho is één van hen – ervan te overtuigen dat de Heere Jezus de beloofde Messias is. In de derde plaats is Justinus bekend als schrijver van twee apologieën.

Het woord ‘apologie’ is afgeleid van het Griekse woord ‘apologia’, dat ‘verdediging’, ‘verantwoording’ betekent. We komen dit woord bijvoorbeeld tegen in Handelingen 22: 1, waar Paulus zijn verdedigingsrede voor de Joden als volgt begint: ‘Mannen broeders en vaders, hoort mijn verantwoording (apologia)’. En in 1 Petrus 3: 15 lezen we: ‘Zijt altijd bereid tot verantwoording (apologia) aan een iegelijk die u rekenschap afeist van de hoop die in u is’.

In de lijn van deze Schriftplaatsen hebben Justinus en andere apologeten van de Vroege Kerk zich met de pen verdedigd tegen allerlei valse beschuldigingen, terwijl ze tegelijk een verantwoording en uiteenzetting gaven van wat zij geloofden en hoopten.

In dit optreden van de apologeten ligt een leerzame trek voor vandaag. We leven in een tijd waarin de christenen steeds meer in de minderheid teruggedrongen worden. Steeds minder mensen in onze maatschappij weten wat christenen nu eigenlijk geloven. In die situatie is het belangrijk om – net als de apologeten – uit te leggen wat christenen geloven en wat de achtergrond is van hun andere levenswandel.

Christelijke eredienst

Eén van de meest bekende passages uit Justinus’ Eerste Apologie is het gedeelte waar hij uitlegt wat christenen in hun samenkomsten doen. Van de kant van de heidenen werden de christenen op dit punt namelijk ernstig gelasterd. Ze zouden op zeker moment alle lampen doven en in de duisternis bloedschande plegen met elkaar. Ook zouden ze kinderen slachten en eten en hun bloed drinken.

Justinus weerlegt deze beschuldigingen niet alleen, maar hij vertelt ook wat er dan wel gebeurt in een eredienst: ‘Op de dag die men zondag noemt, wordt er een bijeenkomst gehouden van allen die in de steden of op het platteland wonen, waarbij de gedenkschriften van de apostelen of de werken van de profeten gelezen worden, zolang de tijd het toelaat. Is de voorlezer opgehouden, dan spreekt de voorganger vervolgens in een toespraak vermanende woorden en wekt hij op al dat goede na te volgen. Dan staan wij allen gezamenlijk op en zenden gebeden naar omhoog. (…) De bemiddelden en wie daartoe genegen zijn, geven ieder naar eigen keuze wat zij willen en het zo bijeengebrachte wordt onder toezicht van de voorganger bewaard. Deze ondersteunt daarmee wezen en weduwen alsmede hen die ten gevolge van ziekte of door een andere oorzaak gebrek lijden en de gevangenen en vreemdelingen die bij ons vertoeven’ (Eerste Apologie, 67).

We herkennen in deze korte beschrijving een aantal kernen van de vroegchristelijke eredienst: Schriftlezing – prediking – gebed – collecte.

Apart legt Justinus nog eens uit, waarom de christenen juist op de zondag samenkomen. Hij noemt daarvoor twee redenen: ‘En op de zondag houden wij allen gezamenlijk onze bijeenkomst, omdat het de eerste dag is, waarop God het duister en de materie omgevormd en het geordend heelal geschapen heeft. En verder omdat onze Verlosser Jezus Christus op diezelfde dag uit de doden is opgestaan’ (Eerste Apologie, 67).

Martelaar

In 165 na Christus wordt Justinus samen met zes leerlingen gevangen genomen. Als hij samen met zijn geloofsgenoten weigert te offeren voor de keizer, wordt hij uiteindelijk veroordeeld tot geseling en onthoofding. Justinus sterft als martelaar en zal daar nadien ook zijn bijnaam aan ontlenen: Justinus Martyr (Justinus de Martelaar).

Voordat het vonnis wordt uitgesproken, vindt eerst nog een kort gesprek plaats waarin de stadsprefect Justinus vraagt naar zijn geloofsovertuiging. Justinus legt dan in drie lange zinnen verantwoording af van de hoop die in hem is. Hij vertelt dat hij ‘eerbied bewijst aan de God der christenen, van Wie wij geloven dat Hij als enige der goden in het begin de hele wereld geschapen heeft, en aan Gods Zoon, Jezus Christus, van Wie ook van tevoren door de profeten is verkondigd dat Hij het mensdom zou komen bijstaan als de Heraut van het heil en de Leermeester van schone onderwijzingen’. Verder stelt hij: ‘Ik denk povere taal te spreken in vergelijking met Zijn Godheid, een bijzonder profetische kracht erkennende in hetgeen tevoren verkondigd is over Hem’. Tenslotte zegt hij: ‘U moet namelijk weten dat de profeten van oudsher voorspellingen hebben gedaan omtrent Christus’ komst onder de mensen, die inderdaad heeft plaatsgevonden’.

Er is iets opvallends in deze zinnen: Tot driemaal toe wijst Justinus op de profeten van het Oude Testament en hoe zij de komst en het werk van Christus hebben voorzegd. Zelfs nu hij de dood in de ogen ziet, vindt Justinus het blijkbaar belangrijk om dat te benadrukken. Vanaf zijn ontmoeting met de oude man bij de zee tot aan zijn marteldood heeft Justinus blijkbaar bij de Schriften geleefd. Alle reden om ons af te vragen, hoe hij het Oude Testament met het oog op Christus heeft uitgelegd. Maar daarover Deo volente de volgende keer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen