Irenaeus - Bijbels theoloog uit de Vroege Kerk (1)

Wie aan Frankrijk denkt, zal niet direct bedenken dat dit land al heel vroeg in de kerkgeschiedenis, vóór het jaar 200, enkele christelijke gemeenten telde. Dat geldt vooral voor de omgeving van Lyon en Vienne. Hier is de bekende kerkvader Irenaeus werkzaam geweest. We zouden hem met enig recht de eerste bijbelse theoloog kunnen noemen.

Onder het gehoor van Polycarpus

Irenaeus wordt geboren rond 135 na Christus. Hij groeit op in Smyrna, een plaats die we wel kennen vanuit de Openbaring aan Johannes (1: 11 en 2: 8). In deze stad was een Joodse gemeenschap, maar er moet ook al vroeg een christelijke gemeente zijn ontstaan.

Als jongen heeft Irenaeus nog onder de prediking van Polycarpus gezeten. Hij vertelt daar zelf het volgende over: ‘Ik herinner me de gebeurtenissen van toen beter dan die van kort geleden (want wat we in de kindertijd leren, groeit samen met de ziel en wordt met haar verenigd), zodat ik zelfs kan spreken over de plaats waarin de gelukzalige Polycarpus onderwees, over zijn in- en uitgaan, over het karakter van zijn leven en over het uiterlijk van zijn lichaam , de gesprekken die hij voerde met het volk, en hoe hij verhaalde over zijn omgang met Johannes en de overigen die de Heere gezien hadden, en hoe hij hun woorden in herinnering bracht… Toen al luisterde ik ijverig naar die dingen, door de ontferming van God die over mij was, terwijl ik ze in mijn herinnering vastlegde, niet op papier, maar in mijn hart. En steeds herkauw ik ze weer waarachtig, door de genade van God.’

Irenaeus heeft de woorden van het Evangelie, die hem door Polycarpus mondeling overgeleverd werden, dus door genade in zijn hart mogen bewaren. En hij herkauwde ze steeds.

IJveraar voor het verbond van Christus

Op zeker moment heeft Irenaeus Smyrna verlaten. Misschien om in Rome te studeren. Veel later treffen we hem aan in Gallië, in de omgeving van Lyon en Vienne. Rond die tijd (177) vinden in deze omgeving hevige christenvervolgingen plaats. Verschillende christenen sterven door het zwaard of de wilde dieren. Irenaeus wordt in deze periode met een getuigschrift van de martelaren naar Rome gestuurd. In dat getuigschrift staat over Irenaeus: ‘Wij hebben onze broeder en metgezel Irenaeus gevraagd deze brief aan u over te brengen en wij vragen u, hem hoog te houden als een ijveraar voor het verbond van Christus’.

Als de hoogbejaarde bisschop van Lyon, Potinus, tijdens de vervolgingen sterft als martelaar, volgt Irenaeus hem op als bisschop.

Uit de grote kerkgeschiedenis van Eusebius weten we, dat Irenaeus zich later heeft gemengd in de strijd over de juiste paasdatum. Daarover was de Vroege Kerk verdeeld: In Klein-Azië vierde men Pasen altijd op de 14 ^e van de maand Nissan. Gelijk met het Joodse pascha dus. In Rome vierde men Pasen echter altijd op de zondag. In deze zogenaamde quartodecimaanse strijd, die voor ons van heel ondergeschikt belang lijkt, heeft Irenaeus een bemiddelende rol gespeeld. Hij probeerde de partijen bijeen te brengen en was een man van de vrede.

Niet ten koste van de waarheid

Maar niet ten koste van de waarheid. Dat blijkt uit zijn geschriften. Van Irenaeus zijn twee geschriften bewaard gebleven. Zijn hoofdwerk is het vijf boeken tellende ‘Tegen de ketters’. De officiële titel luidt: ‘Ontmaskering en weerlegging van de vals zo genoemde kennis’. Het gaat hier om een weerlegging van de dwaalleer van de gnostiek. Irenaeus gaat als volgt te werk: In boek I biedt hij een weergave van de dwaling die hij bestrijdt. Een van de volgende keren hopen we daar nog wel wat meer over te horen. In boek II weerlegt hij deze dwaling dan op rationele gronden. Al redenerend dus. In boek III-V geeft hij een Bijbelse onderbouwing en worden de grote lijnen van zijn eigen Bijbelse theologie zichtbaar. Die is dus, zoals zoveel goede theologie in de loop der eeuwen (denk aan Luther, Calvijn, de Dordtse Leerregels), ontstaan in het vuur van de strijd tegen de dwaling.

Het tweede werk van Irenaeus dat bewaard bleef, heet ‘Uiteenzetting van de apostolische prediking’. Dit geschrift heeft een catechetisch karakter. Irenaeus biedt een inleiding in de hoofdpunten van het christelijk geloof. Prachtig om lezend in dit werk kennis te maken met de catechese van de Vroege Kerk.

Het sterfjaar van Irenaeus is niet bekend, maar aangenomen wordt dat hij rond 200 stierf.

Theologie en gebed

Ergens midden in het theologische hoofdwerk van Irenaeus is een gebed te lezen, waarmee ik deze aflevering besluit. Het laat zien, hoe Irenaeus een biddende theoloog wilde zijn. Echt theologiseren kan alleen waar men eerst en steeds de knieën buigt en God smeekt om Zijn licht en waarheid! Irenaeus: ‘Ook ik roep U daarom aan, Heere, God van Abraham en God van Izak en God van Jakob en Israël, Gij Die de Vader van onze Heere Jezus Christus zijt, God Die in Uw grote barmhartigheid ons goedgunstig gezind zijt, opdat wij U kennen, Gij Die hemel en aarde gemaakt hebt en heerst over alle dingen; Gij Die alleen en waarachtig God zijt, boven Wie er geen andere God is, Gij Die door onze Heere Jezus Christus ook de gave van de Heilige Geest geeft; geef aan ieder die dit geschrift leest, U te kennen – omdat Gij alleen God zijt – en bevestigd te worden in U en afstand te nemen van iedere dwaalleer en mening die zonder God en goddeloos is’.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen