Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Irenaeus - Bijbels theoloog uit de Vroege Kerk (3)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Irenaeus - Bijbels theoloog uit de Vroege Kerk (3)

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Gnostiek

De vorige keer hebben we gehoord, dat de kerkvader Irenaeus van Lyon (ca. 135-200) zijn theologie heeft ontwikkeld in strijd met de ketterij van Marcion. Behalve die ketterij is er echter nog een andere dwaling geweest waartegen Irenaeus schrijft: de gnostiek.

Net als Marcion gaat ook de gnostiek uit van een tegenstelling tussen de Schepper en de Verlosser. De gnostiek is echter een veel subtielere dwaling. Waar Marcion op een grove wijze de schaar zette in de Bijbel, en net zo lang knipte totdat alles wat hem niet welgevallig was, uit de Bijbel was verdwenen, kiezen de gnostici voor een andere benadering: die van een andere interpretatie van Gods Woord. Ze leggen de Bijbel uit in het licht van hun eigen denkbeelden. Als ze vandaag geleefd zouden hebben, zouden de gnostici gezegd hebben: We hebben zo onze eigen hermeneutiek. Dat de Bijbeluitleg van de gnostici haaks staat op wat ‘altijd en overal’ in de christelijke kerk geleerd is (iets wat Irenaeus tegen hen aanvoert, zoals we nog hopen te zien), lijkt hen niet te deren. Een glibberige dwaling, waar men maar moeilijk vat op kreeg, maar die juist daarom zo levensgevaarlijk is. Daar hebt u de gnostiek.

Actueel

De benadering van de gnostici is overigens griezelig actueel. Nee, niet zozeer inhoudelijk. Al heeft de gnostiek ook inhoudelijk altijd haar aanhangers gehouden. Maar wel wat de methode betreft. Zien we vandaag in kerkelijk Nederland ook niet, hoe allerlei onbijbelse denkbeelden meer en meer terrein winnen? En hoe krijgen die denkbeelden voet aan de grond? Nee, er zal in onze tijd geen dwaalgeest zijn, die zegt dat hij stukken uit de Bijbel wil schrappen. Maar de Bijbel moet anders geïnterpreteerd worden. Waarbij de band met de kerk der eeuwen wordt doorgesneden. Denkt u maar aan de kwestie van de vrouw in het ambt. Denkt u maar aan de ethiek rond homoseksualiteit.

Het lijkt zo bescheiden, als theologen zeggen, dat ze ook het niet zo weten, en dat we het allemaal door onze eigen bril zien. Maar wat ze er vooral mee willen zeggen, is dat men het vroeger niet goed wist. Dat onze vaderen het niet wisten. Het is treurige hoogmoed als de band met de kerk der eeuwen en de erfenis van onze vaderen zo in de praktijk wordt doorgesneden. Het is treurige hoogmoed als afbrokkelende kerken in een door en door geseculariseerd land als Nederland op een synode vaststellen, dat de Bijbel toch niet zo duidelijk is over de schepping of over de vrouw in het ambt of over homoseksualiteit. Terwijl de kerk der eeuwen en ook de reformatorische kerken van buiten onze landsgrenzen er buitengewoon duidelijk over hebben gesproken.

De vraag is intussen wel: Zien we die gevaren? Niet alleen in een excessieve vorm, maar ook in het beginstadium? Speciaal is dat een vraag voor ambtsdragers. Zijn we wachters op Sions muren?

Ons lichaam

Terug naar de gnostiek. Wat is inhoudelijk kenmerkend voor deze dwaling? De gnostici bieden een heel eigen antwoord op de vraag, waar wij vandaan komen en waarheen we onderweg zijn. Die twee vragen zijn overigens voor de gnostiek buitengewoon belangrijk. Kort en goed komt het er op neer, dat de ziel van de mens gevangen zit in het lichaam en in deze stoffelijke wereld. Die stoffelijke wereld is het gevolg van een val van één van de goddelijke wezens. Verlossing bestaat nu hierin, dat een mens hogere kennis (in het Grieks ‘gnosis’; hier komt het woord gnostiek vandaan) krijgt van zijn afkomst en van de hogere wereld van het licht. Door die kennis wordt de ziel bevrijd van het lichaam. Als het op u allemaal wat zweverig overkomt, is dat niet vreemd: de dwaling van de gnostiek ís zweverig.

Wat u vooral ziet bij de gnostici, is dat ze negatief staan tegenover de aardse werkelijkheid van deze wereld en tegenover het menselijk lichaam. In de praktijk kan dat zich op twee manieren uiten: Of men kiest ervoor om het lichaam te knechten, eronder te krijgen door strenge ascese: het zich onthouden van wat luxer eten en van seksualiteit. Of men staat totaal onverschillig tegenover het lichaam; het maakt niet uit wat je daarmee doet, en hoe je daarmee zondigt.

Nieuwe Testament

De dwaling van de gnostiek komt u overigens ook al tegen in verschillende nieuw-testamentische gemeenten. De apostelen Paulus en Johannes waarschuwen in hun brieven, ook in de brieven van Openbaring 2-3, al tegen hun opvattingen. In dat verband komt ook nog een andere trek van de gnostiek aan het licht. De gnostici ontkennen namelijk ook dat Christus waarachtig Mens geworden is of, zoals Johannes het schrijft, ‘in het vlees gekomen is’. En ze ontkennen evenzeer dat Christus lichamelijk uit de doden is opgestaan. Leest u tegen deze achtergrond 1 Korinthe 15 nog eens.

Tegen dit soort dwalingen heeft Irenaeus dus de pen opgenomen. Maar daarover Deo volente de volgende keer meer.

Dit artikel werd u aangeboden door: Bewaar het Pand

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 24 september 2020

Bewaar het pand | 12 Pagina's

Irenaeus - Bijbels theoloog uit de Vroege Kerk (3)

Bekijk de hele uitgave van donderdag 24 september 2020

Bewaar het pand | 12 Pagina's