Irenaeus - Bijbels theoloog uit de Vroege Kerk (6, slot)

Bijbels theoloog

Voor de laatste keer letten we op de figuur van Irenaeus van Lyon. Door verschillende schrijvers is hij een ‘Bijbels theoloog’ genoemd. Met die aanduiding wordt niet bedoeld, dat we het in alle opzichten – tot in de punten en komma’s – met Irenaeus eens kunnen zijn.

Maar wel kunnen we zeggen, dat Irenaeus zich in de strijd tegen de dwalingen van zijn tijd heeft willen laten leiden door de Heilige Schrift. Hij is nagegaan wat Gods Woord op verschillende plaatsen te zeggen heeft over de belangrijkste onderwerpen uit de geloofsleer. Daarnaast heeft hij zich de vraag gesteld, hoe al deze Bijbelse gegevens met elkaar samenhangen. Van daaruit komt hij tot een heilshistorische theologie, die voor hem in overeenstemming moet zijn met wat de kerk altijd en overal geloofd heeft.

In de theologie van Irenaeus speelt vooral het begrip ‘anakephalaiosis’ (Grieks) of ‘recapitulatio’ (Latijn) een belangrijke rol. Dit moeilijke woord, dat niet makkelijk met één enkel woord te vertalen is, heeft Irenaeus ontleend aan Efeze 1: 10. Het wil zeggen, dat de Heere Jezus naar deze wereld gekomen is om in plaats van zondige mensen datgene volmaakt over te doen, wat zij hadden moeten doen.

Verzoeking in de woestijn

Dat geldt voor heel het leven, lijden en sterven van Christus. Een concreet voorbeeld van deze ‘recapitulatio’ is de verzoeking van de Heere Jezus in de woestijn. Die geschiedenis vormt voor Irenaeus als het ware een spiegelbeeld van de geschiedenis van de zondeval. Tegenover Adam en Eva, die in het paradijs onder heel gunstige omstandigheden verzocht werden door de duivel met een vrucht die ‘goed was tot spijze’, en die na één verzoeking bezweken, staat de Heere Jezus als de Tweede Adam. Hij wordt niet verzocht in het paradijs, maar in de woestijn. Zijn omstandigheden zijn niet gunstig, maar bijzonder moeilijk, want na veertig dagen vasten heeft Hij honger, en daarnaast omringen de wilde woestijndieren Hem. De Heere Jezus wordt niet slechts eenmaal verzocht, maar vele keren. En toch blijft Hij staande!

Tegelijk ‘recapituleert’ de Heere Jezus hier ook nog een andere oudtestamentische geschiedenis. Als de Heere Jezus veertig dagen in de woestijn is en verzocht wordt, staat Hij ook tegenover het volk Israël dat veertig jaar verzocht is in de woestijn en zo vaak ongehoorzaam is geweest. Hij wordt verzocht in de plaats van zondaren. En waar zij vallen, blijft Hij staande!

Wat in dit voorbeeld gebeurt, is kenmerkend voor alles wat Irenaeus geschreven heeft. Steeds weer legt hij prachtige verbanden tussen Oude en Nieuwe Testament, vanuit de diepe overtuiging dat het in beide Testamenten gaat over het ene heilsplan van God.

Citaat

Voordat ik deze serie afsluit, laat ik nog eenmaal Irenaeus zelf aan het woord: ‘Zij die geloven in Christus, bezitten het heil, door de Geest in hun hart geschreven zonder inkt of papier. Zij bewaren zeer zorgvuldig de oude traditie, gelovend in één God, Schepper van hemel en aarde en al wat zij bevatten, en in Jezus Christus, de Zoon van God, Die vanwege Zijn overgrote liefde voor het werk dat door Hem werd geboetseerd, ermee instemde uit de maagd geboren te worden om Zichzelf en door Zichzelf de mens met God te verenigen. Daarvoor heeft Hij geleden onder Pontius Pilatus, is Hij opgestaan en verheven in heerlijkheid. Hij zal komen in heerlijkheid als Redder van hen die verlost zullen worden, en als Rechter van die geoordeeld zullen worden’ (Tegen de ketterijen, III, 4.2).

Volgende keren

Meer dan een jaar hebben we in deze rubriek verkenningstochten gemaakt in het landschap van de Vroege Kerk. We dachten na over Justinus Martyr, Perpetua, Cyprianus, Athenagoras en Irenaeus. Er zou nog veel meer uit deze belangrijke en boeiende periode van de kerkgeschiedenis aan de orde kunnen komen. Denkt u bijvoorbeeld aan Melito van Sardis, van wie de eerste Paaspreek bewaard is. Of aan Tertullianus die heeft geschreven over de christen als vreemdeling in deze wereld. Of aan de preken en vooral ook de Belijdenissen van Augustinus. Of aan Ephrem de Syriër, wiens indrukwekkende gedicht over de vrouwen uit het voorgeslacht van de Heere Jezus voor mij een laatste stimulans was om het Bijbelboek Ruth met het oog op Christus te gaan bepreken. Wie weet, komt het er in de toekomst nog wel van, Deo volente.

Toch heb ik gemeend dat het goed zou zijn om in onze tijd, die in kerkelijk opzicht zo verwarrend is, ook enige aandacht te besteden aan een wat recenter verleden. Ons blad gaat per slot van rekening uit van de stichting ter bevordering van de oude christelijke gereformeerde beginselen. Met akkoord van de andere bestuursleden hoop ik dan ook de komende tijd een aantal teksten te selecteren van predikanten uit onze eigen kerkelijke traditie. Denkt u aan mannen als prof. Wisse, prof. Van der Meiden, prof. Kremer en anderen. In de gemeente die ik dienen mag, lezen we ter bezinning voor onze kerkenraadsvergaderingen momenteel uit de brieven van Wisse. En onlangs lag er nog een preek van Van der Meiden voor. Het oude goud dat deze dienaren ons nagelaten hebben, mag niet vergeten worden. Ook zij behoren tot de ‘wolk der getuigen’.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen