Ons Verstand

Ik bedoel dan zowel de negatieve als de positieve invloeden van het menselijke denken. Ik zal wel eens namen en termen gebruiken, die uitleg behoeven. Ik noem dan vooral het zogenaamde Rationalisme, een bekende wijsgerige stroming. De ratio is de rede of het denken van de mens. Ons denken kan het geloof bijzonder van dienst zijn, maar er kunnen ook nadelen aan ons denken kleven.

Welnu, het Rationalisme heeft de Bijbel willen onderzoeken. Klopt de Schrift met ons verstandelijke inzicht? Dit Rationalisme vond van niet. Het trof allerlei zaken in de Bijbel aan, die vanuit ons verstand bezien, niet mogelijk zijn. Wij, ook vooral onze jongeren, zullen zelf ook onze vragen hebben bij de Bijbel. Kon die vis Jona wel inslikken? Zo zijn er meer vragen. Het rationele denken schrapt alles, wat we niet verklaren kunnen. Wonderen, die we lezen in Gods Woord. Maar het ging nog verder: allerlei wonderen uit het leven van Jezus werden ook niet aanvaard. Ik denk aan de maagdelijke geboorte, de opstanding, de hemelvaart enz. In de bespreking van het boek van Loonstra kwam u de term metafysica tegen. Hieronder verstaan we al die zaken, die niet natuurlijk verklaard kunnen worden. Loonstra bleek ook enige aarzeling te hebben over metafysische elementen uit de Bijbel. Het Rationalisme beperkt de Bijbelse openbaring alleen tot hetgeen ons verstand kan aanvaarden. De Bijbel is met zichzelf in strijd, zo werd gesteld. Dus is deze onbetrouwbaar. De openbaring werd wel aanvaard, maar dan zoals deze tot ons komt in de natuur en de geschiedenis, of ook in het geweten van de mens. We houden dan slechts een openbaring over, die door en door natuurlijk is. Deze valt dan samen met de ontwikkeling van de mensheid.

Trekken we een lijn naar het heden, dan zien we dit Rationalisme springlevend aanwezig. “De” wetenschap gaat steeds meer uitmaken wat betrouwbaar is in de Bijbel en wat niet. Denkt u maar aan het thema: schepping en evolutie. Zodoende zet het verstand een rem op het geloof. We voelen allemaal die neiging in ons binnenste. We willen allemaal graag begrijpen en doorzien wat Gods Woord zegt. We moeten beseffen dat we op de weg van het verstandelijke inzicht niets van het Woord overhouden. Ons denken is van nature echt verduisterd. Een verlicht verstand is een weldaad, maar een verduisterd verstand laat na de ware grond van het weldoen op te merken.

Dat bleek ook bij de Socinianen. Deze hadden vooral moeite met de verzoening. Zij leerden dat er geen verzoening nodig is. God is liefde, dus Hij vraagt geen betaling. Ook dat is een rationele uitspraak. Een God van liefde en toorn kunnen we ons niet voorstellen. Dus: geen verzoening.

De ratio heeft ook andere invloeden gebracht. U komt de term “Scholastiek” wel eens tegen. Veel oude schrijvers bedienden zich van scholastieke denkbeelden. Wat is deze Scholastiek? In deze richting komen veel denkwijzen terug van oude wijsgeren, zoals Aristoteles en Plato. De manier van denken en de logica die zij hanteerden, werd toegepast op de Bijbel. Gemakshalve zouden we kunnen zeggen: Wijsbegeerte en theologie lopen door elkaar heen. Er zijn theologen geweest die meenden dat we sommige waarheden uit de Bijbel wel verstandelijk kunnen verklaren. Hellenbroek spreekt in zijn bekende vragenboekje over de Godsbewijzen. Kunnen we bewijzen dat God bestaat? Een belangrijke vraag. Hij meende dus van wel. We zeggen hem dat niet na; we spreken liever van argumenten. Dus ook hier een invloed van de wetenschap, maar dan op een andere manier. In dit geval ter ondersteuning. Rome leert verder dat we vanuit de mens kunnen opklimmen tot de genade.

Niettemin heeft het verstandelijke inzicht veel goeds gebracht. Onze oude schrijvers noemden hun preken: leerredenen. Die naam zegt al iets. Zij gaven heel veel tekstmateriaal in hun preken. Je moest er goed bij zijn met je gedachten. Er lag stevig onderwijs in hun preken. Het is niet moeilijk om hier een praktische toepassing te maken. In onze tijd zien we namelijk het omgekeerde gebeuren. We pleiten allemaal voor een eenvoudige preek. Ook voor een eenvoudige Bijbel. Dus een meer begrijpelijke vertaling, vooral voor de jeugd. Laat de dominee nooit zeggen dat zijn tekst een beetje moeilijk is, want dan gaan de hoorders daar zeker mee aan de haal. De dominee zegt zelf al dat het moeilijk is, dus….. Nooit zoiets zeggen dus. Alles moet door de versimpelingsmolen heen. Geen moeilijke woorden of begrippen, of leg ze uit. Ja, maar je kunt niet elk begrip telkens maar weer uitleggen. Een woord als “rechtvaardiging” mag bekend verondersteld worden. In onze tijd moeten we ons verstand eerder te hulp roepen en mogen en moeten de voorgangers zich ook richten op het verstand. Denk maar na en denk maar mee. Als ik soms luister naar de moderne preek, dan kunnen we spreken van een verregaande versimpeling, ook wel eens verkleutering genoemd. Hier mag de ratio best wat meer aan bod komen. Gods Woord vermaant ons ook dat we niet bij de eerste beginselen moeten blijven hangen, maar u zou een leraar moeten zijn “vanwege de tijd”. Conclusie: terwijl in de wereld steeds meer op de kaart van het verstand gespeeld wordt, stompt in de kerk het denkend vermogen af. Dat geeft te denken. We kunnen dan spreken van een rationele crisis. Wie echter genade leert kennen, wordt heilbegerig. Een paard, een muilezel worden beelden genoemd van verzet en domheid. Daarvoor worden we gewaarschuwd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen