Het Gevoel

Het gevoel doet in geestelijke zaken eveneens sterk van zich spreken. Het blijkt steeds weer een onderwerp te zijn, dat de gemoederen bezighoudt. Daarom geven we er hier enige aandacht aan. De loop van het geestelijke leven wordt in belangrijke mate bepaald door datgene wat de tijdgeest leert. Zo ook hier. Wie spreekt over het gevoel, komt vanzelf uit bij Schleiermacher. Deze omschreef de theologie als “beschrijving van subjectieve gemoedstoestanden”. U ruikt hier de taal van de emoties. Er zijn verder twee stromingen, die hier in beeld komen. Ik doel op de Mystiek en op het Piëtisme. Het laatste speelt zich vooral af binnen het geestelijke leven van Gods kinderen. Mystiek is breder; het komt ook voor in allerlei andere godsdiensten. In landen als China en India kunnen we allerlei mystieke uitingen in godsdienstige en heidense stromingen tegenkomen. Laten we eerst eens aandacht geven aan de Mystiek. Het is een brede gevoelsstroom, die zich vrijwel in elke godsdienst voordoet. Denk alleen maar aan religie in Afrika, waar sterke verbanden lopen met oeroude occulte uitingen. Onder de zwarte christenvolken wordt het geloof heel anders beleefd dan in ons Westen. De muziek herinnert aan het oerwoud, dansen en springen zijn normale uitingen, ook als er over God en Zijn dienst wordt gezongen. Dit geeft al aan dat we voorzichtig moeten omgaan met gevoelens en emoties. Het is lang niet altijd iets wat ontspringt aan het Woord van God en de beleving van het ware geloof. Emotionaliteit is een algemeen menselijke eigenschap. Als we gevoel en geloof vereenzelvigen, komen we terecht in gevaarlijke wateren. Bijbelse bevinding is derhalve nog iets anders dan emoties en tranen; het is ook te onderscheiden van dansen en huppelen, zoals dat soms in Evangelische kringen gebeurt. In de vele revivals en opwekkingen, zoals de Nijkerker beweging, vielen mensen flauw, werd er gegild en geschreeuwd; zulke uitingen moeten niet leiden tot verwerping van zo’n opwekking, maar het geeft wel aan dat onzuivere verschijnselen nooit uit te sluiten zijn. Doorslaande uitingen kunnen zelfs in verband gebracht worden met de brede stroming van het Pantheïsme. Een uiterst gevaarlijke richting, waarin God en de schepping onder een noemer gebracht worden. De ziel wil dan versmelten met de godheid; God en de wereld zijn in wezen hetzelfde. Hoe geestelijk dit ook kan lijken, het is een absoluut heidens en anti-Goddelijk streven. Toch heeft het hier en daar in afgesplitste groepen sporen getrokken.

Deze mystieke lijnen komen we al tegen in de eerste na-Bijbelse tijd. Overal waar de natuur ondergeschikt wordt en als verachtelijk beschouwd wordt, gebeurt dit ten gunste van het innerlijke, het gevoelsmatige. Mystieke uitingen vonden gretig aftrek in sommige kloosters. Achter de dikke kloostermuren vonden ontelbaar vele en zware worstelingen plaats in het menselijk gemoed. In mystieke kringen begint het met “reiniging”. Eerst moest de ziel gezuiverd worden van allerlei verkeerde smetten. Dat gebeurde door boetedoeningen en vasten. Daarna werd het tijd voor de meditatie, waarbij men zich sterk concentreerde op Bijbelse thema’s, zoals het lijden van Christus. Daarbij kon het gebeuren dat men zelf de gaten in de handen kreeg vanwege concentratie op het kruis. Zo ver kan mystiek gaan.

Een derde afsluitende fase trad dan op in de extase, als de ziel verenigd werd met de godheid. U treft hier iets aan van wat ook soms in bekeringsverhalen wordt verteld. Juist omdat dit zo supergeestelijk lijkt, moeten we toch alert zijn voor doorslaande signalen.

De mystiek wordt ook terecht in verband gebracht met de boerenbeweging uit de tijd van Luther. Naast allerlei sociale ideeën lagen hier ook verbindingen met het Anabaptisme, het Doperdom uit die dagen. De wederdopers hechten meer waarde aan het inwendige licht dan aan het geschreven Woord. Niet zozeer de Bijbel, maar vooral inwendige stemmen en gezichten kwamen op de troon. In Luthers dagen waren het de bekende Thomas Münzer en in mindere mate ook Karlstadt, die aanvankelijk met Luther streden tegen Rome. Het is bijna onvoorstelbaar, hoe groot deze beweging is geweest. Voedingsbodem daarbij waren de uiterst slechte omstandigheden waarin de “Bauern” moesten leven. De lijfeigenschap was een trieste uiting daarvan. De adel onderdrukte de boeren en deze werden volkomen uitgebuit. Toen er opstanden ontstonden, heeft Luther zich in latere momenten gedistantieerd van deze beweging. Minder te begrijpen zijn de harde woorden die Luther wijdde aan hun optreden. De boeren moesten worden uitgeroeid en hij spoorde de vorsten daartoe in harde taal aan. In het einde van zijn leven heeft dit hem veel strijd en misschien ook zelfverwijt bezorgd.

Ik noemde al het streven van de Wederdopers. Er waren in hun kring gematigde figuren, zoals de bekende Menno Simonz. Jean de Labadie had eveneens soms onbeheersbare praktijken. Leven bij het inwendige licht. Ik kom hiermee op het terrein van wat onder ons “bevinding” wordt genoemd. We staan deze accenten van harte voor en ik denk ook dat de gezonde Bijbelse beleving van het geloof in onze dagen sterk vermagerd is, zelfs ook als we misschien van mening zijn dat wij bevindelijke christenen zijn. Toch zijn er ook onder ons uitingen, die wijzen op ontsporingen. Het gebeurt wel dat innerlijke belevenissen de voorrang krijgen boven de Schrift. De Bijbel verwordt dan tot theorie, de bevinding is de echte praktijk. Ik heb ooit eens iemand horen spreken over een onder ons geacht voorganger als “een schriftuurlijk mannetje”. Onder het volk kunnen zulke termen zo maar opduiken, als is dat dan wel streekgebonden en richtingsgevoelig. Daarom wil ik nu reeds aangeven, wat onder ons wel bekend is, dat al ons denken en bevinden getoetst moet worden aan Gods Woord. De beschreven voorvallen uit de geschiedenis leggen hiervan getuigenis af. Laten we die conclusie in ieder geval aanhouden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen