De school als groot gezin

(...) Het enige juiste uitgangspunt voor de organische school is de algemeen pedagogische methode. Dit betekent dat de manier waarop het kind thuis in het gezin de dingen leert hetzelfde is waarop het in de schoolse omgeving leert. De school is zo in elk opzicht een verlengstuk van het gezin. Niets geeft de school het recht om het gewone leven te dwingen in een schools keurslijf. De school vervult juist haar roeping als ze zich helemaal aanpast aan het natuurlijke leven van het kind. (...)

Een voorbeeld van een schrijfles waarin de school niet aansluit bij het normale leven van een kind. De juf geeft steeds aan wanneer de leerlingen weer één 'o-tje' mogen schrijven. Als het kind klaar is, wacht het tot de juf een nieuw commando geeft en het volgende 'o-tje' geschreven mag worden. Wat hier gebeurt, gaat in tegen wat het kind graag wil. Ik vind het vreemd dat zo de energie van het kind geremd wordt. Het is afschuwelijk dat dit in onze tijd voorkomt. (...) Maar er is natuurlijk een psychologische wet uitgevonden, die het rechtvaardigt dat er op deze manier les wordt gegeven. En toch is die wet onwaar. (...)

De organische school zou ik juist in willen richten als een groot gezin. De meesters en juffen nemen dan de plaats in van vader en moeder met als speciaal doel dat ze de kinderen onderwijzen. De kinderen worden dan niet in klassen opgesplitst naar leeftijd of niveau. In het gewone leven bestaan zulke groepen toch ook niet? Ouderen en jongeren leven in de maatschappij door elkaar. Ook in het gezin leeft iedereen samen, oudere en jongere kinderen. De school zie ik dan functioneren als een werkgemeenschap waarin het onderwerp bepaalt welke kinderen erbij aansluiten. De differentiatie ontstaat zo vanzelf.

Een andere vraag is of ik op de organische school de gangbare vakken wil laten bestaan. Dat we bijvoorbeeld de vakken lezen, geschiedenis en aardrijkskunde hebben, heeft alles te maken met het verleden van ons land en is eigenlijk willekeurig. Vroeger, op de oude school was behoefte aan het kunnen lezen van Latijn en de klassieken. Pas later ontstond er behoefte aan kennis van de historie en weer later kwam er behoefte aan kennis van ons land. Telkens werd er dan een nieuw vak geïntroduceerd, afgebakend van de reeds bestaande vakken. Maar in wezen is lezen, geschiedenis en aardrijkskunde een eenheid. Een stad wordt pas belangrijk als er iets gebeurt. Geschiedenisles geven is dus tegelijkertijd ook wereldkunde. En stel dat een kind een stuk tekst leest over het leven van een bepaald dier bij een bepaalde rivier. Dan kan tegelijkertijd ook aandacht besteed worden aan de topografische situatie en het aardrijkskundige milieu. Het leven is een eenheid en is niet in vakjes uit elkaar te halen. Zelfs het vak rekenen staat niet op zichzelf. Ook dit vak kunnen we verweven met het gewone leven. Waarom zouden we de kinderen problemen op laten lossen die niet in het dagelijks leven voorkomen? (...)

Duidelijk is inmiddels dat ik vind dat het probleem van het huidige schoolonderwijs is dat de kinderen veel te veel los worden gemaakt van het gewone leven. School wordt zo een aparte, losstaande wereld. (...) Zowel het klassensysteem als de huidige indeling in vakken zijn historisch zo ontstaan op de scholen. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als je dus iets wil wijzigen in de organisatie van de klassen , dan ontkom je er niet aan dat je ook iets moet wijzigen in de organisatie van de losse vakken. Hoe kan de organische school georganiseerd worden zonder leerboeken die de leerstof op een organische manier aanbieden? Een onderwijzer die ervan doordrongen is dat het leren op een organische manier moet gaan, zal zich voorlopig best kunnen behelpen met de bestaande leerboeken. De onderwijzers hebben vast voor hetere vuren gestaan. En die leerboeken komen er dan wel (...)

Ik neem het Bijbelse geschiedenisonderwijs als voorbeeld. We vinden het nodig om op de scholen een rooster te hebben waarop precies staat wat er in welke klas aan Bijbelse verhalen verteld wordt. (...) Dit is best bijzonder, want op de catechisatie zitten kinderen van verschillende leeftijden bij elkaar en ze horen dezelfde les. Op zondag verwachten we dat alle kinderen, ongeacht de leeftijd, meegaan naar de kerk. (...) En wat het belangrijkste is: als vader in het gezin zijn kinderen uit de Bijbel vertelt, luisteren het 4-jarig meisje en het 9-jarig jongetje allebei mee. Waarom moet het dan op school per se klassikaal?

Als kritiek op mijn opvatting krijg ik weleens te horen: maar je kunt de Bijbelse geschiedenis toch niet individueel gaan geven? Degene die mij dit verwijt, begrijpt mij niet goed. Ik wil geen individueel onderwijs, maar juist organisch onderwijs, waarin de school het verlengstuk van het gezin is. (...)

Nu een concrete beschrijving van mijn ideaal-school. Het aantal lokalen in de school komt overeen met het aantal werkgemeenschappen dat in de school bestaat. Over het algemeen zullen dit er vier zijn. Daarnaast zijn er nog twee bijzondere lokalen. Eén wordt gebruikt voor kinderen die net op school komen. En het andere gebruiken kinderen die al een bepaalde richting qua beroep hebben gekozen. (...)

Ik kan niet vaak genoeg herhalen dat ik vind dat de school een verlengstuk van het gezin is. De kleine kinderen die voor het eerst op school komen, worden daarom spelend binnengehaald. Ze leren versjes zingen en horen vertellen uit de Bijbel. Na een poosje gaat het nieuwe groepje kinderen een begin maken met leren lezen. (...)

De onderwijzeres gaat al vanzelf na een paar dagen differentiëren. Er zijn immers snelle en minder snelle leerlingen. Als de juf het ene groepje bij zich heeft, worden de andere kinderen in één van de vier lokalen ingedeeld. Op deze manier kan er al snel niet meer gesproken worden over een bepaalde klas. (...)

Een keer werd mij gevraagd of ik voorstander ben van het systeem 'ordelijke wanorde'. Begrijp me goed als ik zeg dat ik meer voel voor 'ordelijke wanorde' dan voor 'wanordelijke orde'. Ik ben voor de orde van het leven, voor de orde van God voor de natuur en het leven. Maar ik ben bang dat met het begrip 'orde' in de klas iets anders bedoeld wordt. En zo hebben we met onze schijnbare orde de school juist weggevoerd van haar echte christelijke grondslag. Alles op school wordt met het woord 'school' genoemd, zoals: schoollokalen, schoolbanken, schoolkinderen. Dit moet er mijns inziens helemaal uit. De school is namelijk niet een apart instituut. Het is het verlengstuk van het gezin, van het gewone leven dus. (...)

Wat de orde in de werkgemeenschap betreft, zijn we op zoek naar een orde die van binnenuit komt. Nu bedoel ik niet dat kinderen zonder zonden zijn en dat er alleen goede dingen uit hen komen. Maar ik wil zeggen dat de moderne manier van leven op school de kinderen geen goed doet. Van buitenaf wordt hen een orde opgelegd die haaks staat op hun eigen bestaansritme. Op deze manier zullen de kinderen veel lastiger zijn en het hun onderwijzers moeilijk maken.

De kinderen in een werkgemeenschap werken aan een zelfgekozen vak, aan iets wat hun interesse dus heeft. Ze mogen zelfs even bewegen als ze willen Dit komt de kinderen ten goede. Er heerst hier een andere orde dan bij een klas waar de ouderwetse schoolmeester als een sergeant voor zijn groep staat. De orde in de werkgemeenschap is de orde van het grote gezin. Juist de levendigheid van de verbanden, van het organische, maakt de orde zelf ook levendig. (...)

Pas wel op voor overdrijving van de uitgangspunten van de organische school. Aan de ene kant ben ik bang voor een schoolsysteem waarin het kind als een soort prins behandeld wordt. Maar even bang ben ik voor een systeem dat de natuurlijke energie van het kind om bezig te zijn doodt. En later straft datzelfde systeem het kind als het niet ijverig genoeg is.

Het belangrijkste wat een onderwijzer dus nodig heeft, is een goed pedagogisch inzicht, zodat hij begrip heeft voor het kind. Een goede pedagoog brengt er met slechte leermiddelen veel meer van terecht, dan een slechte pedagoog met goede leermiddelen. (...)

Dit artikel is een samenvatting van de publicatie in het 'Tijdschrift voor het christelijk onderwijs' in 1931/1932.

Een idee van professor Waterink als alternatief voor het leerstof-jaarklassen-systeem

Het organisatie-model van de meeste van onze scholen is het leerstof-jaarklassen-systeem. Dat gaat uit van de gedachte dat alle kinderen van dezelfde leeftijd hetzelfde onderwijs krijgen. Om recht te doen aan de verschillen tussen kinderen wordt er op verschillende manieren gedifferentieerd. Van tijd tot tijd komen onderwijskundigen met moderne voorstellen om de school anders in te richten. Veel van deze ideeën plaatsen het individuele kind op een voetstuk. Een terechte vrees voor een seculier mensbeeld kan ertoe leiden om angstvallig vast te houden aan het bestaande systeem. Ook vanuit een christelijke onderwijsvisie zijn er echter andere schoolvormen te bedenken. De gereformeerde professor dr. J. Waterink schreef in 1931/1932 een artikel waarin hij een schoolorganisatie voorstelde die het meest op een gezin lijkt. De redactie maakte voor u een samenvatting.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen