De Staatkundig Gereformeerde Partij en haar gereformeerde wortels

In de studeerkamer van Van der Schans kom ik in een wereld van veel boeken, veel kranten, veel aantekeningen, veel stapels... Voor mij is dat een uitgelezen locatie voor een goed gesprek. Bij het formuleren van de antwoorden, zie ik als het ware handen een boek van een plank pakken en dan wordt er geciteerd. Bij een ander antwoord wordt er gebladerd tussen de papieren op de stapel links van de leunstoel. Maar, bij nader inzien blijkt het betere antwoord toch te moeten komen van de zevende boekenplank aan de oostkant van de kamer. Zo ongeveer gaat dat: een gesprek over kerk en staat.

400 JAAR ‘DORDT’

400 jaar geleden begon de Nationale Synode, gehouden te Dordrecht. Ligt er een verband met het thema ‘kerk en staat’?

“Er ligt zeker een verband, maar de situatie in de vroegmoderne tijd is heel moeilijk te vergelijken met de tijd waarin de SGP ontstond en het is nog moeilijker te vergelijken met de huidige tijd. In 1618 was er nog geen sprake van een echte ‘natie’. De naam ‘Nationale Synode’ is daarom niet helemaal op zijn plaats. Die naam is later pas gegeven. Tijdens de vergaderingen van de Staten-Generaal kwamen de onafhankelijk opererende gewesten en steden samen. Zij vormden een ‘statenbond’. Het was niet echt een eenheid, maar de sterk unificerende factoren waren voornamelijk religie en de afkeer tegen tirannie en dwingelandij; er was een sterke drang naar vrijheid.”

Waarin ligt het verband dan wel?

“In de SGP is een ‘gestalte’ terug te zien van het 17 ^e -eeuwse gedachtegoed. De gedachtewereld van de SGP vindt in sterke mate haar bron in de 17 ^e eeuw. Al in artikel 2 van de Statuten van de SGP staat: “De partij (…) onderschrijft geheel en onvoorwaardelijk de Drie formulieren van Enigheid, zoals deze zijn vastgesteld in de Nationale Synode, gehouden te Dordrecht in de jaren 1618 en 1619.”. Op grond van dat gedachtegoed was ds. G.H. Kersten een ‘vormer van een volksdeel’. De partij kreeg de naam Staatkundig Gereformeerde Partij. Dat ‘gereformeerd-zijn’ bindt de SGP aan ‘Dordt’ met zijn gereformeerde belijdenisgeschriften. Met dat in het achterhoofd, kun je je afvragen of er een SGP was geweest zonder dit gedachtegoed, of op z’n minst hoe die partij er dan zou hebben uit gezien.”

KERK EN STAAT

Hoe verhouden kerk en staat zich tot elkaar?

“Het zijn twee gescheiden machts-, gezagssferen. Ze raken elkaar niet.”

Vanwaar die afstand? Wat maakt deze twee machtssferen zo onverenigbaar?

“Het is eigenlijk iets heel westers wat hier speelt. In allerlei andere beschavingen in de wereld worden kerk en staat (of staat en religie) helemaal niet als twee onderscheiden machtssferen gezien. Door de Verlichting in de 18e eeuw is de frictie bij ons ontstaan. En in de 19e eeuw was de staat echt niet meer ‘gereformeerd’ te noemen. De scheiding was daar. De 19e-eeuwse Russische schrijver Dostojevski zegt: “Bij de Verlichting heeft de mens God van de troon gehaald. Maar de troon bleef niet leeg. De mens is er zelf op gaan zitten.” Alle bemoeienis van een kerk wordt hoe langer hoe meer als beknellend ervaren. Er is ‘een strijd der geesten’ aan de gang, zegt de eveneens 19e-eeuwse Groen van Prinsterer.”

Dus, wat is de achterliggende gedachte als het argument van ‘de scheiding van kerk en staat’ een discussie wordt binnengedragen?

“Hoewel er wel duidelijk aan te geven is waar de onderscheiden verantwoordelijkheden liggen, wordt er in discussies vaak onterecht naar dit argument gegrepen. Dan komt het vaak neer op: ‘jouw principe beknot mijn vrijheid’. Er vindt een botsing van waarden plaats. Men is alert op allerlei uitdrukkingsvormen van religie. Religie wordt vermeden, tenminste, dat denkt men. Onze overheid is immers niet religieloos. Dat is een ideologie.”

De overheid, Gods dienares, wil zich niet vrijwillig aan God onderwerpen en de scheiding tussen kerk en staat wordt benadrukt om een knellend juk te ontlopen. Maar de andere kant van de medaille is dat we beschermd worden door deze scheiding van machten.

“Ja, zo kan het, wonderlijk genoeg, gaan. Journalist Addy de Jong signaleerde onlangs (20-10) ook in het RD: ‘Hoe sneller de samenleving zich verwijdert van Bijbelse principes, hoe vaker SGP en CU steun moeten gaan zoeken in wetten die zij vroeger te vuur en te zwaard bestreden.’ Juist in deze tijd kan de SGP zich beroepen op de scheiding van kerk en staat als de invloeden van een niet-christelijke overheid te veel op kerkelijke zaken gaan drukken. Daarmee is onze vrijheid van religie nog te verdedigen.”

Wat zegt die snelle ontwikkeling ons? Wat moeten we leren van de geschiedenis?

“We weten niet hoe het zal gaan, en de geschiedenis is geen openbaring, maar als ik van de geschiedenis leer, kan ik zeggen dat er geen christelijke privileges onaantastbaar zijn. Bijbels gezien zullen we moeten sterven aan alles wat geen Christus is. De gang van de geschiedenis is onomkeerbaar. Wij kunnen dat niet veranderen. Er wel om bidden. Alleen God kan de ingesleten patronen doorbreken. Een opwekking, een reveil geven. We leven in de marge van de samenleving. De SGP-kiezer maakte op z’n hoogst 2,5% van de Nederlandse kiezers uit. De grote vraag is dan: moeten we ‘het koper van het verleden’ blijven poetsen, of moeten we de realiteit onder ogen zien?”

Als ik u goed beluister, is er een realiteit, maar is het de vraag of we hem willen zien. Wat denkt u persoonlijk? Moeten we ‘het koper van het verleden blijven poetsen’?

Vergeleken bij de andere antwoorden is de aarzeling iets langer: “Ik denk dat we het allebei moeten doen. Vroeg of laat zal er geen gesubsidieerd reformatorisch onderwijs, of zulke zorginstellingen etc. zijn. Met die nieuwe werkelijkheid moeten we rekening houden. In de vroege kerk was het niet anders. Ze lieten de onderlinge bijeenkomsten niet na, maar eigenlijk was hun leefwereld niet ingesteld op het christelijke weekritme.” Van der Schans onderbreekt zichzelf en betitelt het laatste antwoord als toch wel een ‘leunstoeldiscussie’. “Morgen gaat mijn kleinzoon ook weer naar de reformatorische school en dat voorrecht wil je toch bewaren. Ik sluit me niet op in de zuil - want de zuil is een middel. De zuil is een pleisterplaats waar we even op adem kunnen komen. En dan moeten we weer door. Onze werkplaats plaats moet Boven zijn. Ik zou het met de is dan wel beneden, maar onze woon- willen zeggen: ‘Er is gene tijd zo slecht, Ledeboeriaanse dominee Daniël Bakker er is gene tijd zo bang, er is gene tijd zo bedreigend, of we kunnen onze God er wel dienen. Het ligt niet aan de tijd, maar aan ons.’”

de praktijk. Zal de SGP ertoe in staat zijn Van de pleisterplaats gaan we weer naar om zich op een wereld voor te bereiden waarin nog minder ruimte is voor de 17 ^e -eeuwse bronnen waaruit zij al meer dan 100 jaren putten? In ieder geval moeten we van de geschiedenis leren en voorbereid zijn op een toekomst verder in de marge van de maatschappij.

Ik ben op de weg terug. Ik rijd richting Dordt. Inmiddels staan de wegen vol. Er zitten niet veel voordelen aan files, maar op dit moment krijg ik door het oponthoud een kans om stil te staan bij Dordt. Weer later rijd ik stapvoets langs de reformatorische scholen waar ik eerder door de haast geen oog voor had. Nu let ik er wel op, want ook deze tijd op de pleisterplaats is kostbaar.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen