Naar de maan

Wetenschap bedrijven is het verzamelen en ordenen en verifiëren van kennis. Naast kunde en vaardigheid zijn daar ook technische hulpmiddelen bij nodig. Meer wetenschap levert betere techniek op, en betere techniek levert meer wetenschap op. Zo kunnen in steeds kortere tijd steeds grotere vorderingen gemaakt worden. Dat levert veel voordelen op, maar het kan ook heel nadelig uitpakken. De kennis van energieprocessen is de motor voor industriële massaproductie geweest, maar heeft ook handarbeid en paardenkracht vrijwel waardeloos gemaakt. Telkens als wetenschap en techniek de maatschappij ontregelen, komt er een politieke reactie. Het blijkt lastig om zo’n innovatieve disruptie te voorspellen, waardoor overheden vrijwel altijd achter de feiten aanlopen. Het helpt daarbij niet dat er onder politici weinig wetenschappers en technici te vinden zijn, een enkele kWiebes uitgezonderd. Maar zelfs die uitzonderingen zijn vaker hun vakgebied ontglipt dan ontstegen.

PULSKORKWESTIE

Gevolg is dat het overheidsbeleid inzake wetenschap en technologie een wat grillig beeld geeft. Theoretisch zou op basis van levensbeschouwelijke waarden en rekening houdend met ieders belangen een verantwoorde keuze uit de beschikbaar komende middelen gemaakt moeten worden. In de praktijk wordt het al snel te ingewikkeld voor politici. Dan bepalen wens of angst, eigen status of belang en kortetermijnwinst of -verlies de uitkomst. Een recent voorbeeld is de pulskorkwestie. De introductie daarvan bleek te snel, te onevenwichtig, en daardoor voor de meerderheid te schokkend. Wanneer het mogelijk blijkt om vis efficiënter te vangen, terwijl er niet meer vis bijkomt, dan zal groot respect voor collectief bezit getoond moeten worden om te voorkomen dat veel vis en veel vissers aan lagerwal geraken. Als wetenschap en techniek een voordeel opleveren, dient dat in harmonie met de samenleving te worden gedeeld. De pulskor zou de politiek moeten prikkelen alsnog een goede balans te vinden.

BEDREIGEND SNELLE OPKOMST

Bij de eerdere introductie van de allesbehalve perfecte pc verliep dat beter. De combinatie van informatica en micro-elektronica schiep nieuwe mogelijkheden zonder oude direct weg te vagen. Apparatuur en programma’s kwamen voor iedereen beschikbaar.

Doordat de maatschappelijke effecten meer geleidelijk optraden, konden wet- en regelgeving het tempo voldoende bijhouden. Dat lukte niet meer bij de snelle opkomst van digitale media. Met als resultaat: omvangrijke belangenconflicten en aantasting van fundamentele waarden als waarheid, vrijheid, en veiligheid. Die techniekeffecten bedreigen ieders persoonlijke levenssfeer.

BETROUWBARE INFORMATIE

Door een overvloed aan lastig te controleren informatie zijn feiten en meningen steeds moeilijker te onderscheiden. Zelfs wetenschappelijke kennis wordt gewantrouwd. Gebrek aan elementaire kennis van processen en van gebeurtenissen maakt burgers vatbaar voor irreële ideeën en complottheorieën. Lobbyisten en populisten kunnen met nepnieuws het politieke beleid sturen. Die manipulatie laat hele samenlevingen wegglijden van de werkelijkheid met alle schadelijke gevolgen van dien. Zonder feitelijke argumenten zijn standpunten niet goed te onderbouwen, wat leidt tot verkeerde conclusies en foute beslissingen. Het is dus belangrijk dat overheden bronnen met betrouwbare informatie veiligstellen voor het publiek en in goed onderwijs voor iedereen investeren. Kenniscentra als universiteiten, bibliotheken, onderzoeksbureaus en archieven dienen voldoende budget te ontvangen. Politici moeten zelf zorgvuldig omgaan met feiten. Niet selectief citeren uit wetenschappelijke rapporten, niet censureren, geen ‘politieke correctheid’ afdwingen, niet ‘framen’. Omwille van de waarheid moet ook bezuinigd worden: op spindoctors en ‘voorliegters’.

WANTROUWEN EN VERTROUWEN

Behalve onterecht wantrouwen bestaat er ook een ongegrond vertrouwen in wetenschap en techniek als de ultieme probleemoplossers. Vanuit die verwachting kunnen politici dan moeilijke maatregelen, die kiezers vervelend vinden, wegschuiven. Zo van: “Energie besparen is onnodig, want we krijgen straks een thoriumcentrale”. Techneuten weten wel beter: een oplossing is een probleem dat nog niet als zodanig is herkend. Ziekten de wereld uithelpen met genetische modificaties, of terrorisme bestrijden met kunstmatige intelligentie: het lijkt mogelijk. Met behulp van digitale technologie kunnen voor mensen onoverzienbaar ingewikkelde processen worden gemanipuleerd. Maar dan wordt het ook mogelijk om nieuwe virussen te maken, of dictatoriale systemen op te zetten. Wetenschap en techniek leveren dan geen welvaart en welzijn, maar maken ons onveilig en onvrij.

VAN BEGRIJPELIJK NAAR ONGRIJPBAAR

Na de reformatie is vanuit de protestants-christelijke cultuur de basis gelegd voor de moderne wetenschap-techniekontwikkeling. De natuur werd onttoverd als Schepping, gegrond op wetmatigheden, die door ijverig speuren konden worden ontdekt. Lange tijd hebben wetenschap en techniek de wereld om ons heen steeds begrijpelijker en voorspelbaarder gemaakt. Nu dreigt die ontwikkeling weer om te keren. Door aan de natuur steeds meer techniek toe te voegen die we zelf steeds minder goed kunnen doorgronden en overzien, verliezen we meer en meer de controle. Een virtuele realiteit geeft ons wereldbeeld opnieuw een magisch karakter. Het ‘internet of things’ verandert onze gebouwen in spookhuizen en berooft ons van onze privacy. Het ongebreidelde energie- en materiaalgebruik maakt ongekende natuurkrachten vrij en veroorzaakt ecologische plagen.

EEN GOEDE AFLOOP

Voor christenen mag dit resultaat geen verrassing zijn. In het boek Openbaring wordt de menselijke cultuurmacht al getypeerd als ‘het beest uit de aarde’.

Zo’n onbezielde onsterfelijke dictator zien nu zelfs seculieren achter kunstmatige intelligentie opdoemen. Het verschil met hen die in doemscenario’s geloven, is dat christenpolitici hierin een bevestiging zien van een goede afloop. Dat biedt perspectief om constructief doch kritisch actief te blijven. Ook al lijkt het erop dat met alle vorderingen in wetenschap en techniek de hele aarde naar de maan gaat. Ofwel: een reeks geslaagde sprongen voor mensen, een grote misstap voor de mensheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen