De ruimte ordenen: een opgave van bouwen en bewaren

Er is veel vraag naar ruimte: voor woningen, bedrijven, infrastructuur, energievoorzieningen, water, landbouw, natuur, recreatie, cultureel erfgoed, etc. Kortom, vele en grote belangen springen in het oog en vragen om een zorgvuldige afweging. Veel maatschappelijke vraagstukken hebben een ruimtelijke component en vragen bij schaarste om ingewikkelde, ruimtelijke afwegingen. Keuzes maken is niet waardenvrij; het gaat hoe dan ook om een politieke afweging, om het omgaan met een dilemma aangaande bouwen en bewaren.

SCHAARSE RUIMTE

Bij schaarste moet je eerst iets opofferen om iets anders te krijgen. Gronden kun je maar voor één doel gebruiken, meestal is er geen weg meer terug. Wanneer vraag en aanbod niet in evenwicht zijn of de vraag het aanbod aan ruimte overtreft, treden er bepaalde mechanismen in werking. Eerst treedt er een krachtmeting op tussen de verschillende vragers. Aan de ene kant de sterkere (rode) functies zoals woningen, bedrijven, energievoorziening en aan de andere zijde de zwakkere (groene) functies zoals landbouw, natuur, recreatie en ons cultureel erfgoed. Deze ‘zwakke’ groep wordt in de verdediging gedrongen.

In de tweede plaats treedt het prijsmechanisme in werking. De grond wordt duurder. Dat kunnen de ‘rode’ functies beter verdragen, deze hebben een beter verdienmodel. Dat hebben de ‘groene’ functies, zoals de agrarische sector, natuur, cultureel erfgoed niet of minder. Op deze manier wordt de natuur in ons zo drukke land opgeofferd en komt de agrarische sector mede hierdoor in de knel, want deze kan met de huidige marktwerking dit onvoldoende in de prijzen verwerken.

Mijn stelling is dat ruimtelijke ordening door ruimtelijke afwegingen moet worden gestuurd en niet door grondpolitiek.

RUIMTELIJKE UITDAGINGEN

We staan voor grote uitdagingen. Laten we de in het oog springendste langslopen.

WONINGEN

Er is door de woningbouwcrisis een grote achterstand in de bouw van noodzakelijke woningen ontstaan. De simpelste oplossing is om ‘even snel’ daarvoor delen van het buitengebied op te offeren. Er zijn echter nog veel mogelijkheden om deze woningen binnenstedelijk te bouwen. Ook zijn er nog veel locaties met leegstaande kantoren op onlogische plaatsen, en winkels buiten het winkelgebied, die voor woningbouw benut kunnen worden. Dat vraagt om creativiteit in denken en doen. Dat geldt ook voor de dorpen. Ook daar is het voor de leefbaarheid nodig met enige regelmaat woningen te bouwen. Maar laat men dat wel op een organische wijze doen naar aard en schaal van een kern. Zo niet, dan is de praktijk dat deze woningen door mensen bewoond gaan worden die geen affiniteit hebben met het dorp en hun inkopen doen in de plaats waar men werkt; of de boodschappenautootjes rijden elkaar figuurlijk in de wielen en de lokale middenstand heeft het nakijken. Laten woningen voor starters ook echt betaalbaar zijn voor starters.

BEDRIJFSTERREIN

Bedrijfsterreinen zijn nodig voor de werkgelegenheid. De huidige situatie vereist dat men de mogelijkheden van herstructurering van bestaande terreinen goed inventariseert voordat tot uitbreiding wordt overgegaan. We moeten uitgaan van een intelligente manier van inrichten en multifunctioneel gebruik; denk daarbij aan het parkeren. Bij de huidige invulling kan men zich afvragen hoe lang men met de ‘verdozing’ moet doorgaan. Het lijkt wel of het ene na het andere bedrijventerrein met steeds grotere ‘blokkendozen’ wordt gevuld. Zo’n vraagstuk vraagt eigenlijk om een bovengemeentelijke afweging.

Cijfers wijzen uit dat er nog steeds te veel vierkante meters kantoorruimte leegstaan en ook op de verkeerde plaatsen. Dat komt onder andere door flexibel en thuiswerken en omdat de locaties geen goede aansluiting hebben op het openbaar vervoer. Deze situatie geeft ruimte voor herbestemming en bouwen van minder vierkante meters bij openbaarvervoerlocaties.

INFRASTRUCTUUR

Voor de verbinding tussen wonen en werken is infrastructuur nodig, in het bijzonder goede openbaar vervoerverbindingen.

De ruimte in Nederland is beperkt, maar inwoners willen zich vrij kunnen verplaatsen. Bij verkeer en vervoer moet gezondheid een rol spelen, zoals luchtkwaliteit, fijnstof en geluid. Laten we inzetten op schoon openbaar vervoer en een slimme benutting en aanpassing van het huidige wegennet. Voor de verbetering van de luchtkwaliteit (fijnstof, geluid, CO ₂ ) en niet in het minst voor de verkeersveiligheid, kan eraan gedacht worden om de maximumsnelheid op rijks- en provinciale wegen te verlagen. Wanneer men het milieu belangrijk vindt, levert het gesloten blijven van winkels op zondag en het verbieden van vrachtverkeer op deze rustdag, zoals in omringende landen, een belangrijke bijdrage aan de luchtkwaliteit. Zorg voor luchtkwaliteit houdt ook in dat men geen ruimte biedt aan een uitgebreid racecircuit in Zandvoort; de ruimte voor natuur is er ook goed mee. Moet aan het vliegverkeer meer ruimte geboden worden of juist niet? Hoe nodig is het om even een paar dagen op vakantie naar Bali te gaan? Over keuzes gesproken…

BOEREN EN NATUUR

Omtrent de ‘groene’ onderwerpen is veel te doen. De natuur staat in positieve zin sterk in de belangstelling. De terreinbeherende natuurorganisaties doen uitermate goed werk. Ook in recreatieve zin, wanneer inwoners daar toegang toe hebben en ervan kunnen genieten en (zonder telefoon) onthaasten in deze jachtige tijd.

Met veel boeren(bedrijven) gaat het niet goed in Nederland, ze zitten in de hoek waar de klappen vallen. De vanzelfsprekendheid dat je na jarenlang hard werken iets hebt opgebouwd, ook voor je kinderen, is er niet meer. Men houdt (financieel gezien) maar net het hoofd boven water. In de afgelopen jaren hebben ze van veel zaken de schuld gekregen: overproductie, oneerlijke concurrentie met de derde wereld en milieuvervuiling. Door agressieve protestacties en het aanhoudende geklaag hebben ze de publieke opinie tegen zich gekregen. Ook de politiek doet hieraan mee. Regeringspartij D66 kwam kortgeleden met een zoveelste ongenuanceerd plan om de Nederlandse veestapel te halveren. Waarop boeren uit frustratie reageerden met: we zijn ‘Haagse fratsen’ beu. Onze agrariërs verdienen onze steun. Steun om mee te ontwikkelen met de tijd en voor een goede inkomenspositie, dus gewoon ruimte om te boeren. En dat om meerdere redenen. De agrarische sector is niet alleen van belang voor onze voedselproductie en voor export als oplossing voor het wereldvoedselvraagstuk. De boeren zijn ook van groot belang voor onze ruimtelijke ordening. Zij zijn onze landschapsbeheerders van oudsher. Dat doen zij nog steeds en met passie; en niemand kan het zo goedkoop. Dat moeten we koesteren, want als dit via de overheid moet gebeuren, is het onbetaalbaar. Met als gevolg verrommeling van het landschap. Boeren zetten zich in voor natuurbeheer en vergroening. Maar “als je rood staat, kun je niet vergroenen”. De samenwerking met de uitvoerende natuurbeherende organisaties, zoals de landschappen, gaat veelal goed. Men ziet elkaars gemeenschappelijke belangen. Men heeft elkaar nodig, de een kan niet zonder de ander. Eigenlijk gaat dat best goed zolang anderen, die meer theoretisch dan praktisch denken en doen, zich er niet mee bemoeien. Bij een totaal gebrek aan perspectief moet aan agrariërs de mogelijkheid geboden worden om te stoppen.

ENERGIEVOORZIENING

De energietransitie is een nieuwe ruimtevrager. Daar moeten we ons bewust van zijn. Naast windenergie, in toenemende mate op zee, is onder meer zonne-energie een belangrijke alternatieve bron. Maar gezien de geringere opbrengst per vierkante meter is het inefficiënt om daar voor het gemak maar landbouw- of natuurgrond voor te gebruiken. Dubbel ruimtegebruik moet uitgangspunt zijn. Denk vooral ook aan ‘zon op dak’. Onderzoek wijst uit dat op dit moment ongeveer 900 km 2 aan Nederlandse daken geschikt is voor zonnepanelen, waarvan slechts 36 km 2 wordt benut; dat is maar 4%. Dat geeft aan dat er nog veel te winnen is; maar deze mogelijkheid moet dan wel gestimuleerd worden.

OVERHEID MET VISIE

Duidelijk is dat er voortdurend keuzes moeten worden gemaakt. Wie moet dat doen? Wat mij betreft niet de markt, want dan leggen zwakke partijen het loodje. Dan dus de overheid. Hoe? De overheid moet voorspelbaar zijn, daarnaast ook consistent en betrouwbaar. Dat wil zeggen: wanneer een burger of bedrijf op basis van bestaand overheidsbeleid keuzes maakt, kan het niet zo zijn dat de overheid op korte termijn weer van richting verandert, waardoor iemand als gevolg hiervan een verkeerde keuze blijkt te hebben gemaakt.

Tot slot de bestuurlijke aansturing. Het is van belang dat alle overheden, gemeenten, provincies, rijk en waterschappen voor hun grondgebied een ruimtelijke visie hebben vastgesteld, behorende bij hun bevoegdheden. Deze visies vormen de basis om, wanneer er uit de maatschappij initiatieven komen, vrij snel te kunnen beoordelen of deze passen of passend gemaakt kunnen worden. Kortom, bestuurlijk gezien, vraagt het ordenen van de ruimte van de overheid het hebben van een onderling afgestemde visie in de breedste zin van het woord.

Bouwen en bewaren, goed rentmeester zijn… Het is een moeilijke opgave, ook hier. Vindt u ook niet? 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen