Herinneringen aan Koos van den Berg

WEGWIJZER NAAR POLITIEK IN VASTE VERBINDING MET GODS WOORD

Op een mooie zaterdag in 1990, nu dertig jaar geleden, luisterden we op een symposium van onze studentenvereniging naar een boeiende, doorwrochte lezing. Mr. dr. J.T. van den Berg hield een lezing over een onderwerp waarvan je voelde dat het zijn hart had: “Het verstaan van de tijdgeest.” Kamerlid Van den Berg verwees ons indringend naar het werk van Groen van Prinsterer: zo leer je hoe begrippen als vrijheid en gelijkheid een totaal andere lading krijgen, als ze worden losgesneden van Bijbelse wortels. Eerst zagen we hoe het moderne vrijheidsbegrip een breekijzer werd bij de afbraak van christelijke normen en waarden, in deze tijd wordt een radicaal gelijkheidsbegrip het breekijzer, aldus Van de Berg. Hij heeft niet alleen mij, maar velen anderen de weg gewezen naar de schatkamers van Groen, staatsrecht en politiek in vaste verbinding met het Woord van God.

VAKKUNDIG

Wat ik toen nog niet had kunnen denken of dromen, is dat ik acht jaar later naast hem en Van der Vlies mocht aanschuiven in de Kamerbankjes. Daar zag ik van nabij hoe Koos ook een gedegen vakman was, het ambt van Kamerlid op een hoogstaande manier invulde. Politiek was voor hem een roeping, maar ook een ambacht.

GROOTHARTIG

Daarnaast leerde ik hem ook persoonlijk kennen als een man met een groot hart. Hij kon collega’s diep in de ogen kijken en vragen: “maar hoe gaat het nu eigenlijk met jou? Is thuis ook alles goed?”

RECHTVAARDIG

Ook na zijn terugtreden uit de Tweede Kamer bleef hij voor onze partij, maar ook voor mij persoonlijk een gewaardeerd

raadsman, een vaderlijke vriend. Met dankbaarheid kijk ik terug op vele warme contacten en verrijkende ontmoetingen. En wat hij ooit over Groen van Prinsterer schreef (in Vonken van heilig vuur), mag ik nu met vrijmoedigheid over hem zeggen: “Van hem geldt zeker dat de gedachtenis van de rechtvaardige tot zegening zal zijn. (Spreuken 10:7)”

BIJBELVAST

We eren zijn nagedachtenis door aandachtig kennis te blijven nemen van zijn doorwrochte bijdragen aan de doordenking van politiek bij een geopende Bijbel. Ik wil in dit kader in het bijzonder verwijzen naar zijn bijdrage in Zicht (1990), ook opgenomen aan het slot van het boek Nog bijzonderheden? dat bij zijn afscheid als Tweede Kamerlid verscheen (2002) onder de titel “Totdat G’ Uw rijk volmaken zult”.

Daarin betoogt hij dat de christelijke politiek acht zal moeten geven op de tekenen van de eindtijd en indringend moeten oproepen tot wederkeer naar Gods Woord. Daarnaast rust op de christelijke politiek de grote verantwoordelijkheid om in woord en daad, getrouw en standvastig, iets zichtbaar te maken van de Bijbelse gerechtigheid. Het uitzicht op het komende Koninkrijk Gods geeft aan christelijke politiek haar diepste dimensie. Zo mogen we de uitkomst aan de Heere overlaten!

Kees van der Staaij

POLITICUS BIJ DE GRATIE GODS

In de jaren dat mijn politieke bewustwording groeide, was Van den Berg mij vooral bekend als ouderling in de kerk. Als secretaris van het bestuur van de Nunspeetse Van Stuyvenbergschool gaf hij alle schoolverlaters een Bijbel mee met de opdracht om daar veel in te lezen. Een goede raad. Die Bijbel met zijn naam en handtekening voorin, heb ik nog steeds.

VRIENDELIJK

Later leerde ik Van den Berg beter kennen. Hij werd gevraagd om Tweede Kamerlid voor de SGP te worden terwijl hij nog niet eens lid was van de partij. Hoe bijzonder kan iemands leven verlopen! Na de verkiezingen in 1986 kwam ik Van den Berg regelmatig tegen op het perron van het Nunspeetse station. Hij nam nogal eens de trein richting Amersfoort waar ik ook in zat. Ik met een schooltas, hij met een loodgieterstas boordevol Kamerstukken. Maar immer groette hij vriendelijk. Toen ik eens met een groep leeftijdsgenoten een bezoek bracht aan de net voltooide pijlerdam in de Oosterschelde, in mei 1987, bleek hij daar verrassend genoeg ook te zijn. Ik meen met een groep Kamerleden of waterstaatkenners. Maar natuurlijk maakte hij even tijd voor een praatje.

GEWORTELD

Ook in mijn studententijd gebeurde het wel dat ik Van den Berg ontmoette, meestal als we beiden op reis waren richting de Veluwe. En dan was er vaak tijd voor een gesprek over politieke actualiteiten. Of over staatsrechtelijke kwesties. Of over partijaangelegenheden. Natuurlijk vertelde hij mij over het gedachtegoed van Groen van Prinsterer. De interesse voor de geschriften van deze profetische ‘Evangeliebelijder’ heb ik grotendeels aan hem te danken. Wat Van den Berg bijzonder boeide was dat Groen van Prinsterer altijd terugging naar de wortels. Het revolutionaire denken gaat terug tot het ongeloof.

STRIJDBAAR

Regelmatig kwamen onze gesprekken destijds op de behandeling van Algemene wet gelijke behandeling. “Met die wet ging er een wissel om”, zo zei Van den Berg. In de bestrijding van het gelijkheidsdenken wist hij zich eensgeestes met Groen. De actualiteit van Groens denken ervoer hij toen heel persoonlijk. “In onze tijd komen de uiterste consequenties van de revolutie openbaar. De mens is de maat van alle dingen. Vrijheid en gelijkheid zijn de hoogste idealen.”

PLEITBEZORGER

Toen ik na het voltooien van mijn studie beleidsadviseur werd bij de Eurofractie SGP/GPV/RPF trof het dat Van den Berg ook ‘Europa’ in z’n portefeuille had. Hij toonde zich een warm pleitbezorger van ‘subsidiariteit’: de EU moet zich vooral niet met zaken bezighouden die de lidstaten zelf kunnen behartigen. Die lijn kun je zo naar vandaag doortrekken. Verder herinner ik mij scherp dat hij enerzijds geschokt reageerde op het drama dat zich had voltrokken in de enclave rondom Srebrenica, maar meteen ook duidelijk maakte dat hij tevoren zeer kritisch was over deze missie, vooral vanwege het ondermaatse niveau van de bewapening waarmee de Nederlandse militairen op pad waren gestuurd.

ATYPISCH

Eigenlijk was Van den Berg een enigszins atypische politicus. Zo was hij helemaal niet uit op publiciteit. De SGP zag hij niet als een partij van en voor christenen. “Juist omdat Gods Woord en Wet een universeel karakter hebben, heeft de SGP de hele samenleving op het oog. Om het met een variant op de leus van Hoedemaker te zeggen: ‘Heel de staat en heel het volk!”

KRITISCH

Hij had er grote moeite mee wanneer critici uit eigen kring uitspraken van hedendaagse SGP-politici naast citaten van voormannen als Kersten en Zandt legden en vervolgens concludeerden dat de SGP was veranderd. “Zo doe je geen recht aan elkaar. Het is een onzuivere manier van werken. Met dezelfde methodiek probeert men, door het aanwijzen van schijnbare tegenstrijdigheden, de betrouwbaarheid van de Bijbel aan te vechten”, merkte hij scherp op. Dat de SGP praktischer was geworden en daarom deskundigheid van groter belang zou achten dan beginselvastheid, vond hij een oppervlakkige redenering.

EVENWICHTIG

Gevraagd naar het theocratisch beginsel en de uitleg van artikel 36 van de NGB zei hij te hopen dat de SGP nooit met een eenduidige interpretatie van artikel 36 NGB zou komen. “Dan zijn we bezig de spanning op te heffen of weg te redeneren. Het theocratisch beginsel roept permanent spanningen op. Het zal in verschillende situaties ook verschillend moeten worden toegepast. Ik ben daarom zelfs een beetje bang voor ontwijfelbaar vaststaande uitleggingen. Want waar kom je ermee terecht? In een systeem, zodat de spanning eruit is?”

DIEPGRAVEND

Voor het wetenschappelijk instituut heeft Van den Berg meegewerkt aan diverse werkgroepen, onder andere over theocratische politiek, over de aard en omvang van de overheidstaak en over het buitenlands beleid. En uiteraard ook over waterbeleid. Het bespreken en ontwikkelen van een actuele visie op basis van fundamentele uitgangspunten, dat was zogezegd Van den Bergs specialiteit. Daaraan leverde hij graag zijn bijdrage.

AFHANKELIJK

Koos van den Berg was zeer gehecht aan de formule ‘bij de gratie Gods’ in de aanhef van wetten, blijkens de vierde stelling bij zijn proefschrift. Maar ook persoonlijk wist hij zich in doen en laten afhankelijk van Gods genade. Hij was een politicus bij de gratie Gods, levend in de verwachting van de volmaakte Theocratie: geen menselijk stelsel, maar een van God gegeven perspectief.

Jan Schippers

‘MENEER’ VAN DEN BERG, EEN HARTELIJK MENS

Mijn eerste herinneringen aan meneer Van den Berg, want ja, ik zou natuurlijk nooit durven en willen spreken over Koos van den Berg, dateren van mei/juni 1998. In een van de vergaderzaaltjes van de Tweede Kamer had ik mijn sollicitatiegesprek met wat toen het driemanschap Van der Vlies, Van den Berg en Van der Staaij was.

De eerste stelde de vragen en Van den Berg noteerde, het hoofd gericht op de papieren. Papieren waar hij bijzonder aan verknocht was. Het waren notities in een handschrift dat ik zowaar kon ontcijferen en daar was ik stiekem best wel trots op. Het duurde even voordat hij aan mij en ik aan hem gewend was, maar wat waardeerde ik hem in zijn hartelijkheid. Attent als hij was, kon hij dan spontaanweg zeggen: “Wat zie je er leuk uit! Nieuwe kleding?”

En het deerde dan helemaal niet dat dat níét het geval was. Het laatste wat ik voor hem mocht organiseren, was zijn afscheid als Kamerlid, kort na de moord op Pim Fortuyn in 2002. Overigens was ik voor hem blij dat hij die roerige en rommelige periode op het Binnenhof niet hoefde mee te maken.Het afscheid vond plaats op een omgebouwd binnenvaartschip. Dat was in lijn met zijn liefde voor het water en alles wat daarmee samenhangt.

Jaren later, in 2016, waren Van den Berg en zijn vrouw de enthousiastste zangers van het SGP-koor in de Grote Kerk van Dordrecht.

Ik kan zijn geliefden niets beters toewensen dan een variant op wat toen klonk: “Blijf bij hen Heer’!”

Janie de Jong

POLITIEK IS GÉÉN GRAP

Het bedrijven van politiek draait om de inhoud. Wat betreft Koos van den Berg gold dat voor 100%. Niets kon hem daarvan afleiden. Laat staan een journalist die uit was op een paar sappige quotes. In de zes jaar dat ik voor hem werkte, gaf dat geregeld kromme tenen. Niet alleen omdat hij mijn woordgrapjes consequent elimineerde uit zijn speeches. Frivoliteiten leidden af van de inhoud.

ZAKELIJK

“De Bijlmermeer wordt nooit de Bijlmer meer.” Het leek mij een gevoelvolle opening voor het ingrijpende Kamerdebat (in 1999) naar aanleiding van het neerstorten van een vliegtuig in de Amsterdamse Bijlmermeer. Dat beaamde Van den Berg grif en vervolgens sprak hij het niet in de Kamer uit. Zijn Kamerspeeches speelde ik noodgedwongen vaak buiten hem om door naar de pers.

TROUW

Hoe kon je nu zo hard werken en zo’n serieuze politieke bijdrage leveren zónder je te bekommeren om publiciteit? Elke vorm van scoringsdrift was hem vreemd. Ik ben blij dat de huidige SGP-parlementariërs méér oog hebben voor pr. Maar ik weet wel dat Nederland beter af zou zijn met méér politici als Koos van den Berg. Trouw en ijverig zijn voor de publieke zaak, altijd tot in de puntjes voorbereid, zonder je daarbij af te vragen of dit je een plekje oplevert in een talkshow.

In gedachten maak ik een diepe buiging voor deze bijzondere politicus, misschien wel de laatste van een uitstervend ras.

Diederik van Dijk, speechschrijver voor Koos van den Berg (1996-2002)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen