GOLVEN OP EEN RUSTIG MEERTJE

In het boek “Theocratie en populisme. Staatkundig gereformeerden en de stem van het volk” staat een bijdrage van u en Simon Otjes. Kunt u voor De Banierlezers de kern daarvan weergeven? En waarom werden jullie voor dit onderzoek benaderd?

“Ja, je zult je wellicht verbaasd hebben afgevraagd: een rechtgesnaarde Groen-Linkser schrijft samen met een typische Amsterdammer, ver van de Biblebelt, over de SGP? Hoe zit dat? Nou, het is waar dat grote partijen meer onderzocht worden. Als onderzoeker ben je ook eerder geïnteresseerd in regeringspartijen met veel macht of waar een interne strijd te zien is. De SGP daarentegen is een kleine partij met een heel loyale, vaste achterban. Door die stabiliteit en geringe veranderingen lijkt zo’n partij minder interessant voor een onderzoek. Toch is het boeiend om ook de SGP te onderzoeken. Een aanleiding voor mij persoonlijk is dat een van jullie partijleiders eens een toespraak hield waarbij hij voor de kiezers het beeld van ‘verloren schapen’ gebruikte. Ook voerde de SGP in de aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 een anti-islamcampagne. Dat deed me denken aan een populistische aanpak, zoals je die ook wel bij andere partijen kunt tegenkomen. Daarnaast zijn er partijen in opkomst die mogelijk invloed hebben op de vaste kiezersgroep van de SGP. We kwamen uit op zo’n 10% van alle SGP-kiezers die overwoog te stemmen op een populistische partij. Dat is op zich niet erg veel, maar voor de SGP is het toch wel significant. Het kan zomaar een zetel in de Kamer schelen. Normaal lijkt de SGP een rustig meertje, maar er werden nu toch wat golven zichtbaar. En dan wordt een wetenschapper alert.

Waarom juist wíj dit onderzoek doen? Dat komt omdat ik samen met Simon Otjes al bezig was met een serie over kleine partijen. In traditioneel kiezersonderzoek met een normale steekproef krijg je maar weinig SGP’ers te pakken, maar dankzij de miljoenen bezoekers op het Kieskompas hebben we ook van kleine partijen vaak duizenden kiezers en sympathisanten die we kunnen onderzoeken. We hebben de grootste dataset van kiezersvoorkeuren in Nederland en meer dan 208.000 Nederlanders hebben aangegeven dat we ze vaker mogen contacten voor wetenschappelijke onderzoek. Bij zulke aantallen kun je ook aardig wat SGP’ers bevragen.”

De titel van de bijdrage roept wat vragen op: “De SGP-kiezer: wel radicaal en rechts maar niet radicaalrechts populistisch?” Kunt u deze termen duiden?

“Met radicaal bedoel ik: geen partij is ‘extremistischer’ dan de SGP op de meer religieus-culturele vraagstukken. De stellingnames van SGP’ers wijken meer af van de hoofdstroom in het politieke landschap dan van welke andere partij ook. Vooral als we kijken naar de culturele dimensie (behalve bij immigratie) staan de andere partijen en hun kiezers dichter naar het politieke midden en wijkt de SGP(-kiezer) hierin het meest af. Radicaal is dan het consistent en langdurig vasthouden aan deze extreme, afwijkende standpunten.

Met ‘rechts’ bedoel ik de uitgesproken rechtse standpunten op economisch terrein. SGP’ers houden niet van herverdelen via de overheid. Daar moet de overheid zich niet mee bemoeien. Zij vinden herverdeling geen overheidstaak, maar iets waar hooguit kerken en de goede doelen zich mee bezig moeten houden.

Op deze ‘rechtse’ kwalificatie is wel een interessante nuance te maken. Wij zien namelijk in de onderzoeken dat de SGP-respondenten een paar opvallende keuzes maken.

X Van een versoepeling van het ontslagrecht zegt de SGP-achterban: Blijf eraf! Het zijn verworvenheden die voor maatschappelijke rust zorgen. Een conservatief wil graag behouden wat er is en geen onrustbarende verandering voorstaan.

X Ook van de AOW en het pensioen zegt de SGP-achterban: afblijven!

X Bijna 60% van de SGP-achterban wil dat grote bedrijven meer belasting betalen. Met zo’n meerderheid voor dit standpunt zou de SP (ja, zonder G) zich in de handen wrijven!

X Van de SGP-achterban die we via Kieskompas bereikten, zegt 90%: wie hier illegaal verblijft, moet het land uit.

X Nog iets bijzonders: de partij zelf is rechtser en radicaler dan de achterban op het punt van drugs. Ongeveer 15% van de SGP-achterban is niet tegen legalisering van wietteelt. Hoe dat zit, weet ik niet precies.” Plagerig: “Misschien dat dit boeren zijn die denken het is groen, het heeft te maken met landbouw… ik zie business!”

We komen nog even terug op de eerste twee voorbeelden. Krouwel ziet hierin de invloed van de actualiteit. “De coronacrisis heeft tot gevolg dat er een enorme herwaardering is voor de wetenschap en de overheid. In een crisis zijn we op elkaar aangewezen. Leiding door overheid en wetenschap is in crisistijd veel belangrijker, daardoor raakt aversie tegen een ‘bemoeizuchtige overheid’ even in de schaduw. Concluderend kunnen we daaruit opmaken dat ordenende instituties volgens SGP’ers waardevol zijn en dat de omstandigheden die waardering kunnen vergroten.”

Ook de ogenschijnlijk ‘linkse; houding van SGP’ers is te verklaren. Uit onderzoek blijkt dat universele voorzieningen zoals pensioenen, werkloosheidsuitkeringen en publieke gezondheidszorg leiden tot een brede steun – ook onder rechtse kiezers – omdat iedereen ervan profiteert. Het leidt tot meer solidariteit.

Op welke punten is er een behoorlijke mate van overeenkomst tussen SGP-kiezers en populistische kiezers? Ziet u ook belangrijke verschillen?

“Er zijn drie onderwerpen waarbij je veel overlap ziet. Allereerst is er de afkeer van de islam. Het zijn ‘hordes uit het Oosten’ met een cultuur en vooral een godsdienst die hier in ons land niet thuishoort. Daarnaast is er een duidelijke aversie tegen een ‘rooms-katholieke’ Europese superstaat. Ten derde is er het milieustandpunt. Waar een SGP’er door God gegeven natuur ziet, waarmee je wel verantwoord om moet gaan, maar waar je ook geld mee kunt verdienen, daar is de natuur bij GroenLinksers meer een doel in zichzelf. Natuur laat je onaangeroerd. Een sterk aangezet, maar wel concreet voorbeeld: als er een koe in de wei staat, ziet de SGP’er mooie natuur die door God geschapen is en een mogelijke bron van inkomsten. Een GroenLinkser ziet een koe veeleer als een bron van broeikasgas, een aanslag op het milieu en als dierenleed.”

“En ja, er zijn ook verschillen tussen SGP’ers en populisten. Zo is de seculiere agenda van PVV en FvD helemaal niet terug te vinden bij de SGP. Een punt als de beschermwaardigheid van het leven wordt door deze partijen niet verdedigd. En vooral de gevestigde orde, die respecteert de SGP wel, maar PVV en FvD keren zich daar fel tegen. Dat zou ook wel een beetje vreemd zijn voor een partij die al ruim een eeuw in het parlement zit.”

U onderzocht in 2017 de mogelijke overlap (het ‘uitruilpotentieel’) tussen kiezersgroepen van de PVV en de SGP. Hoe ziet u dat? En hoe ligt dat voor de FvD?

Het maximale potentieel voor het populisme is in Nederland naar schatting 15 tot 20% van alle Nederlandse kiezers. De LPF haalde het hoogste percentage ooit voor een populist met 17% uit het niets. Het ‘uitruilpotentieel’ met de SGP is een klein deel van die kiezers. Een grotere verschuiving is moeilijk voorstelbaar in een land dat zijn zaakjes toch best redelijk goed voor elkaar heeft. Dat zou kunnen veranderen wanneer opeenvolgende kabinetten er een puinhoop van maken. Denk aan de situatie in Italië of Frankrijk, waar populistische partijen respectievelijk 51 en 33% van de stemmen behaalden. Dat zie ik in ons land nog niet zo snel gebeuren. Tussen de drie genoemde partijen is er overlap. Baudet spreekt veel meer jongeren aan, ook van christelijk-conservatieve huize. Zeker jongeren met een politieke ambitie zien in zo’n snelgroeiende partij meer kansen op een carrière dan in de SGP. Bij de SGP moeten ze misschien eerst jaren krantjes rondbrengen en notulen maken voordat ze in aanmerking kunnen komen voor een positie waarin ze echt iets te zeggen hebben. Bij Forum ligt dat anders. Vooral de presentatie van de partij heeft aantrekkingskracht op jongeren. Meer nog dan het programma. De bredere agenda spreekt ook aan: ‘Wij zijn het ‘geroepen volk’ en: ‘Wij gaan de wereld redden van die ecologiewaanzin!’ Maar er zit ook een seculiere kant aan FvD en vooral Baudet. Hij is ‘een naaktfoto’s versturende dandy’. Niet echt aantrekkelijk voor rechtgesnaarde SGP’ers. Dus zijn appel heeft zeker beperkingen. De PVV ligt wat verder weg van de SGP. Hun toon over religie is voor SGP’ers wellicht te negatief. Daarnaast lijkt de partij inmiddels wel over haar hoogtepunt heen en Wilders lijkt opgebrand. Het geluid dat hij produceerde ontbrak eerder, maar nu is dat onderdeel van het debat.

Zou de SGP omgekeerd ook kiezers van FvD en PVV kunnen ‘afsnoepen’?

“Dat hangt ervan af in hoeverre de SGP zelf bereid is om te veranderen. Je ziet bij sommigen, zeker jongeren, een zekere drang naar meer ‘wereldgelijkvormigheid’. Onderkent de SGP de ontwikkelingen in de maatschappij en speelt ze daarop in? Wat dat betreft, leven we in spannende tijden.” 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen