Stabiliteit in een instabiele tijd

Het aantal stemmen op de SGP is vastgesteld op 215.249. Zoals hieronder te zien is, zijn dat er iets minder dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. Toch kunnen we wel degelijk spreken van een stabiel stemmenaantal. De afgelopen verkiezingen groeide het stemmenaantal steevast. In 2012 en 2017 was zelfs sprake van een forse stemmenwinst. Vrijwel de gehele winst van de afgelopen verkiezingen is dus vastgehouden. Het huidige stemmenaantal is ook historisch gezien hoog; alleen in 2017 werden er meer stemmen op de SGP uitgebracht.

STEMMENVERLIES

Het stemmenverlies ten opzichte van 2017 is 3.701. Waar zijn deze stemmen verloren gegaan? Er zijn 232 gemeenten waar de SGP een of meerdere stemmen verloor. Dat lijkt veel, maar voor de helft van die gemeenten gaat het slechts om een verlies van vijftien stemmen of minder. Toch zijn er ook gemeenten waar de SGP opvallend veel verloor. Goeree-Overflakkee spant daarbij de kroon met een daling van 365 SGP-stemmen. Opvallend is verder dat bij de tien grootste dalers ook twee grote steden zitten, Rotterdam en Den Haag. Overigens is het goed om te weten dat het verlies in 2021 in deze gemeenten vaak komt na een zeer forse stijging in 2017. Zo is het verlies voor Goeree-Overflakkee ten opzichte van 2012 slechts 42 stemmen, terwijl in Katwijk het aantal SGP-stemmers tussen 2012 en 2021 zelfs is gegroeid. Hetzelfde geldt voor de gemeenten Elburg, Hendrik-Ido-Ambacht, Krimpen aan de IJssel, Putten, Schouwen-Duiveland en Zaltbommel, waar er een vaak kleine daling in het aantal stemmen te zien is; als we echter kijken naar de verandering in stemmen tussen 2012 en 2021 is zonder uitzondering een forse winst te zien.

WINSTBEELD

79,3% van de kiesgerechtigden heeft daadwerkelijk zijn of haar stem uitgebracht. Dat is wat lager dan in 2017 toen het opkomstpercentage op 81,6% lag. In combinatie met de hele lichte daling van het aantal SGP-stemmers leidt dat ertoe dat het percentage SGP-stemmen stabiel bleef op 2,1%. Tussen gemeenten zijn er echter wel aanzienlijke verschillen. In figuur 1 is dit duidelijk te zien. Hoe blauwer de gemeente hoe hoger de procentuele stemmenwinst; terwijl een oranje of zelfs rode kleur een procentuele stemmendaling aanduidt. Ook hier springt Goeree-Overflakkee eruit, maar ook breder lijkt het erop dat de SGP juist in de traditionele SGP-bolwerken beperkt verliest. Ook Urk kleurt op deze kaart rood, terwijl het aantal SGP-stemmers op Urk toch steeg met maar liefst 338. Het hogere opkomstpercentage op Urk zorgt echter toch voor een procentuele daling van het aantal stemmen op lijst 11.

Opvallend is verder de procentuele stijging van het aantal stemmen in het noorden van het land, en in gemeenten in bijvoorbeeld Noord-Brabant. Zo steeg het aantal stemmen in de gemeenten Cuijk en Rucphen maar bijvoorbeeld ook in Diemen en Voerendaal allemaal met meer dan 100%.

Interessant is ook de analyse van het gestegen aantal stemmen in SGP-bolwerken. Tabel 3 laat de tien gemeenten zien waar het aantal SGP-stemmen het meest groeide. Waar het verlies van de gemeenten uit tabel 2 vooral te maken had met een stijging in 2017, ligt dat in tabel 3 heel anders. Zonder uitzondering hebben alle tien gemeenten uit tabel 3 vanaf 2010 te maken met een stijgend stemmenaantal. Overigens betekent de afwezigheid van een bepaalde gemeente in tabel 3 niet dat het aantal SGP-kiezers in die gemeente ook beperkt is. Zo komen de gemeenten Altena (4.387), Ede (9.226), Hoeksche Waard (4.771), Kampen (3.651), Veenendaal (4.109) en West-Betuwe (3.129) niet in tabel 3 voor, maar wel in de top-twintig van gemeenten met de meeste SGP-kiezers. Een vergelijkbare rangschikking is te maken voor gemeenten met de hoogste percentages SGP-stemmers. In de twintig gemeenten met relatief de meeste SGP’ers komen bijvoorbeeld ook Borsele (16,6%), Oldebroek (14,7%), Rhenen (15,8%), Scherpenzeel (20,0%), Sliedrecht (15,4%) en Woudenberg (19,3%) voor

POSITIE SGP

Naast alle veranderingen en verschuivingen is in ieder geval één factor gelijk gebleven: in elke gemeente is één partij de grootste. De grootste zijn als partij is maar voor weinigen weggelegd: slechts zes partijen kunnen stellen dat ze ergens de meeste stemmen hebben behaald. Naast de VVD, D66, de PVV, het CDA en de ChristenUnie is dat de SGP. In tabel 4 zijn alle gemeenten opgesomd waar de SGP de grootste partij is geworden. Ten opzichte van 2017 hebben we alleen in Alblasserdam de koppositie aan de VVD moeten geven. De SGP haalde daar 16,4% van de stemmen, terwijl de VVD 17,3% van de kiezers achter zich kreeg. Op Urk behaalde de SGP de absolute meerderheid. Behalve U-Buntu Connected Front (een partij die zich vooral richt op mensen met een Afrikaanse achtergrond) die op Sint-Eustatius een meerderheid van 50,5% kreeg, lukte dat geen enkele andere partij.

KIEZERSSTROMEN

Is er grensverkeer tussen andere partijen en de SGP? Dat is zeer zeker het geval, hoewel daar lastig inzicht in te krijgen is. Er lijkt in ieder geval weinig tot geen verband te zitten tussen verlies van de SGP in sommige gemeenten en de winst van partijen als Forum voor Democratie en JA21. Tussen de SGP en de ChristenUnie lijkt wat meer verband te zitten, als er wat meer ingezoomd wordt op de verschillende gemeenten. In gemeenten waar de SGP stemmen verliest, haalt de Christen- Unie juist meer stemmen, en vice versa. Dat is bijvoorbeeld duidelijk te zien in Noord-Beveland, Zuidplas en Katwijk. Ook over de kiezersstroom tussen het CDA en de SGP valt weinig te zeggen. Al valt wel op dat in gemeenten waar de SGP flink groeit, zoals in Zwartewaterland, Ermelo en Renswoude, het CDA juist stemmen verliest.

Onderzoek van Maurice de Hond naar kiezersstromen geeft wat meer inzicht in de overstappers van én naar de SGP. Duidelijk blijkt dat er relatief veel grensverkeer is tussen de SGP aan de ene kant en de ChristenUnie en het CDA aan de andere kant. Zo blijkt uit dit onderzoek dat ongeveer 9% van de kiezers die in 2021 SGP stemde in 2017 nog het vakje van het CDA rood kleurde. Bij de ChristenUnie ligt dit percentage op ruim 10%. Geen enkele andere partij komt boven de één procent uit. Kortom, de instroom van SGP-kiezers komt met name van het CDA en de ChristenUnie. De tegengestelde stroom, kiezers die in 2017 SGP stemden, maar in 2021 voor een andere partij kozen, ziet er vergelijkbaar uit. Ook hier is er relatief veel verkeer tussen de drie christelijke partijen. Een partij die er hier uitspringt is de VVD. Volgens het onderzoek van De Hond koos 7,6% van de kiezers die in 2017 nog op de SGP stemde in 2021 voor de VVD.

Bij al deze cijfers is het echter goed op te merken dat het hier om indicaties gaat en dat de daadwerkelijke kiezersstromen kunnen afwijken van de resultaten van het onderzoek. Zo is bijvoorbeeld de SGP-populatie in dergelijke onderzoeken vaak klein, waardoor harde conclusies lastig te trekken zijn.

INSTABIELE TIJD

Slechts enkele partijen blijven in zetelaantal gelijk, andere winnen of verliezen slechts beperkt. Toch kunnen achter kleine wijzigingen enorme verschuivingen in kiezersstromen schuilgaan. Forse, maar gelijke in- en uitgaande kiezersstromen houden een stabiel zetelaantal in, maar betekenen ook een instabiele kiezerspopulatie. Daarnaast is het ook opvallend dat maar liefst vier nieuwe partijen de Tweede Kamer betreden. Dit brengt het aantal partijen in de Tweede Kamer op zeventien, een evenaring van het record uit 1918. In al dit geweld bleef de SGP fier overeind, zowel in zetel- als in stemmenaantal.

BEELD IN DE PROVINCIES

Niet alleen in gemeenten zijn er veranderingen in het stemmenaantal voor de SGP. Ook als we kijken naar het aantal stemmen per provincie zien we verschuivingen. Zo valt op dat de SGP redelijk wat stemmen heeft gewonnen in de meer landelijke gebieden, zoals Groningen, Friesland en Flevoland. In de twee provincies waar altijd veel stemmen vandaan komen, Gelderland en Zeeland, bleef het stemmenaantal vrij stabiel. Wat verder opvalt is het stevige stemmenverlies in de provincie Zuid-Holland en de mooie winst in Utrecht. Deze verschuiving is voor een groot deel te verklaren door de fusie van de gemeenten Leerdam, Zederik en Vianen tot de gemeente Vijfheerenlanden in 2019. De twee eerstgenoemde gemeenten zijn destijds overgegaan van de provincie Zuid-Holland naar de provincie Utrecht. Het aantal SGP-stemmers in deze gemeenten bedroeg in 2017 2.524. Zo blijkt ook weer dat harde cijfers niet altijd alles zeggen. Het verhaal daarachter vertelt vaak veel meer.

HOE STEVIG IS DE DERDE ZETEL IN HANDEN?

De stabiliteit van de SGP is niet iets van de laatste jaren. Al decennialang schommelt het zetelaantal van de SGP tussen twee en drie zetels. Hoe stevig is die derde zetel nu in handen? Net als de vorige keer hebben we de drie zetels ruim gehaald, en is de SGP niet afhankelijk van restzetels. Met een kiesdrempel van ongeveer 69.000 stemmen, komt de SGP op 3,1 zetel uit. Een vierde zetel zit er dit keer dus ook niet in, daarvoor komen we ongeveer 43.000 stemmen te kort. Feit is wel dat we ruim voldoende stemmen hebben binnengehaald voor de derde zetel, en dat deze zetel dus stevig in handen is! 

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen