EEN EEUW LANG DE BANIER

HET BEGIN

Al snel na de oprichting van de SGP in 1918 verkende men de mogelijkheden om een mededelingenblad van de eigen politieke en godsdienstige signatuur van de grond te krijgen. Voor zo ver de achterban een krant las was dit meestal een krant van antirevolutionaire signatuur. Vooral in Zeeland en Zuid-Holland las men De Rotterdammer. In de rest van het land las men vaak De Standaard. Het hoeft nauwelijks te verbazen dat het ontstaan van de SGP niet op bijval kon rekenen van de antirevolutionaire pers. De achterban van de SGP herkende zich veelal minder in de neocalvinistische religieuze en maatschappelijke opvattingen in De Rotterdammer en in De Standaard. De Banier begon in 1921 als het officiële partijorgaan van de SGP. Eerst was De Banier niet veel meer dan een wekelijks verschijnend mededelingenblad en bleef men voor het feitelijke nieuws nog aangewezen op andere bladen en kranten. De Banier voorzag vooral in opinievorming door middel van redactionele commentaren en de rubrieken Parlementaire Kroniek, Buitenlandsch Overzicht en Stichtelijke Overdenking. In mei 1929 werd De Banier een echt dagblad en was daarmee niet meer alleen een partijblad.

Ds. G.H. Kersten was ook bij de oprichting van een eigen blad de drijvende kracht. Hij wenste een blad dat positief schreef over de SGP en het oude gereformeerde geluid zou vertolken zonder activistische Kuyperiaanse opvattingen. Ds. Kersten zette zich zeker in de eerste jaren nadrukkelijk af tegen de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en schuwde daarbij een stevige polemiek niet. Anderzijds was hij schatplichtig aan Kuyper en de ARP hetgeen wel blijkt uit het feit dat hij in tal van activiteiten Kuyper en de ARP imiteerde. Het kan dan ook nauwelijks op toeval berusten dat banier en standaard synoniemen zijn.

DE NAAMGEVING

De naamgeving is sowieso een interessante aangelegenheid. Tal van suggesties voor de naamgeving zijn geopperd, maar het werd uiteindelijk toch De Banier. De naam is tevens een program. Men schaart zich achter of onder de banier. Ds. Kersten en de mannen van het eerste uur zagen hun politieke activiteiten in het kader van de strijd tussen geloof en on- en bijgeloof. Bovendien paste de naamgeving ook in de politieke cultuur van het interbellum. Politiek werd in die tijd vooral opgevat als een strijd tussen ideologieën en beginselen. Daar komt nog bij dat het politieke bedrijf in die tijd werd gedomineerd door zeer krachtige en autoritaire mannelijke leiders die vaak de metafoor van strijd en oorlog hanteerden.

De naam De Banier kon echter ook verbonden worden aan de Bijbelse boodschap. Voor ds. Kersten gold de geloofsbelijdenis ‘De HEERE is mijn banier’. Hij zag in het staatkundig gereformeerde geluid een banier die opgeworpen wordt in de strijd tegen het rijk van de vorst der duisternis. Juist door de banier van de waarheid van Gods Woord hoog te houden zou het staatkundig gereformeerde volk kunnen volgen in de strijd tegen valse en onchristelijke ideologieën. Zeker de eerste jaren van De Banier werd de strijd aangebonden met Rome en Moskou. De dreiging van het rooms-katholicisme werd veelvuldig aangewezen en bekritiseerd. Tevens werd de post betrokken tegen de antigodsdienstige Sovjet-Unie en het wereldwijd opererende communisme. Daarnaast zette de scribenten in De Banier zich af tegen de ARP en in de jaren dertig tegen het opkomende fascisme en nationaalsocialisme.

VERBREDING VAN DE HORIZON

De SGP en De Banier waren vensters op de wereld voor een tot dan toe nauwelijks politiek en maatschappelijk actieve en bewuste achterban. In die zin hebben beide een belangrijke bijdrage geleverd aan de emancipatie van het bevindelijk gereformeerde volksdeel. Door De Banier te lezen raakte men bekend met de grote politieke thema’s van die tijd en kreeg men een duidelijk omlijnd interpretatiekader mee. De politieke vraagstukken werden steevast belicht vanuit het staatkundig gereformeerde perspectief. Op die wijze werd de achterban gedisciplineerd in denken en politiek handelen. Langzamerhand ontstond er een staatkundig gereformeerd kader dat mede gevormd was door de artikelen in De Banier.

Zeker in de beginjaren werd er gezondigd tegen de journalistieke regel dat de weergave van de objectieve feiten gescheiden dient te worden van de interpretatie. Berichtgeving en commentaar liepen meer dan eens door elkaar. Ook de selectie van de nieuwsberichten was vaak veelzeggend. Er werd bijvoorbeeld erg veel aandacht besteed aan misstanden in het kamp van de Rooms-katholieke tegenstanders, zoals in de geruchtmakende zedenzaak te Oss van 1938. Daarnaast verschenen er veel alarmerende berichten over de christenvervolging in de Sovjet-Unie en de mogelijke communistische inmenging in ons eigen land. In de jaren dertig was er bijzonder veel commentaar op het crisisbeleid zoals dat door de diverse kabinetten Colijn (ARP) werd gevoerd.

Wanneer de argeloze lezer De Banier las kon zo maar de gedachte postvatten dat ds. Kersten een dominante positie in de Tweede Kamer innam. Zijn redevoeringen en bijdragen aan de debatten werden vaak integraal afgedrukt. De redactie besteedde bovendien veel aandacht aan ideologische botsingen tussen Kersten en de overige Kamerleden. In werkelijkheid speelde ds. Kersten een minder prominente rol in het politieke discours van het interbellum. Opvallend is dat het echt grote wapenfeit dat Kersten op zijn naam kon schrijven, namelijk de val van het eerste kabinet Colijn in de zogenaamde Nacht van Kersten (1925), relatief weinig aandacht kreeg in De Banier.

Voor de nieuwsgaring en de opinievorming door het bevindelijk gereformeerde volksdeel was De Banier onmisbaar geworden, zeker nadat in 1929 De Banier een dagblad was geworden. De redactie nam veel binnenlands en buitenlands nieuws rechtstreeks over van de diverse persbureaus. Het redactionele commentaar, de meditatieve teksten en de Kamerbijdragen zorgden voor de inkleuring van het nieuws. In de eerste decennia droeg ds. P. Zandt ook het nodige bij aan de blikveldverbreding van de gezindte door wekelijks een Buitenlandsch Overzicht te bieden. Daarmee verschafte hij de achterban een venster op de rest van de wereld en de internationale politieke ontwikkelingen.

DONKERE JAREN

Na aanvankelijke welwillendheid ten opzichte van het fascisme en nationaalsocialisme keerde De Banier zich tegen de nazileer en de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). De diverse scribenten benadrukten de grote kloof die er gaapte tussen de beginselen van de SGP en de NSB. Met zorg werden de ontwikkelingen in Nazi-Duitsland gevolgd en beschreven. Tijdens de bezetting gaf ds. Kersten aanvankelijk te veel blijk van defaitistische opvattingen: Kersten ontmoedigde in het begin van de bezettingstijd het verzet tegen en de onderwerping aan Gods oordelen. Hij zag in de Duitse overheersing de straffende hand van God vanwege de zonden van het vaderland. Ondanks zijn afwijzing van het nazisme en zijn latere (impliciete) steunverlening aan het verzet, kwam hem dit na de oorlog duur te staan. Hij werd uit de Tweede Kamer gezuiverd en verloor bovendien zijn accreditatie als erkend journalist. Ondanks zijn protest tegen de gang van zaken heeft hij zichzelf nooit kunnen rehabiliteren. Tijdens de bezetting speelde ene A. Kaptein een zeer bedenkelijke rol in de redactie van De Banier.

DE PERIODE METEEN NA DE OORLOG

Na de bezetting verscheen De Banier weer als vanouds, maar het duurde tot 3 augustus 1945 voordat het eerste nummer weer verscheen. De bedoeling was dat er weer als dagblad zou verschijnen, maar de tijdelijke weekuitgave ging uiteindelijk niet meer terug naar de dagelijkse frequentie.

Met name in de antirevolutionaire pers werd schande gesproken van de herverschijning van het blad. Vooral ds. Zandt heeft gepoogd De Banier weer uit het slop te trekken en begon een steeds bepalender rol te spelen. In die zin was de overgang van de vooroorlogse Banier naar de naoorlogse vloeiend. Het is vooral de verdienste van Zandt geweest dat hij gezorgd heeft voor de continuïteit en herkenbaarheid van De Banier bij de achterban. Veel thema’s van voor de oorlog duiken in de tweede helft van de jaren veertig en de jaren vijftig weer op, zij het dat de fronten iets verschoven waren. De internationale context van de Koude Oorlog zorgde voor een nog duidelijker afkeer van het communisme. Rome werd langzamerhand minder belangrijk in de berichtgeving. Wat zeker hetzelfde bleef was de voortdurende oproep om terug te keren tot de beginselen van de Reformatie. Land, volk en overheid werden keer op keer herinnerd aan de plicht om Gods goede geboden te houden want alleen daarop kan zegen rusten.

VERDERE PROFESSIONALISERING

Langzamerhand verschoof ook de focus van De Banier van een dagblad naar het officiële partijorgaan van de SGP. Nadat De Banier wekelijks en niet meer dagelijks verscheen, kreeg de politieke duiding de overhand boven de journalistieke activiteiten. De Banier werd nog nadrukkelijker dan voorheen de spreekbuis van de partij richting de achterban. In het blad verantwoordde het partijkader zich ten opzichte van de leden en lezers over het gevoerde beleid en de ingenomen standpunten. Daarnaast probeerde de SGP de opinievorming met betrekking tot de toenmalige politieke en maatschappelijke vraagstukken te beïnvloeden. Het politiek leiderschap en de functie van hoofdredacteur van De Banier werden in de tijd van ds. H.G. Abma gescheiden. Het Kamerlidmaatschap en partijleiderschap werden steeds veeleisender zodat het ondoenlijk was om ook nog de redactie van het blad ter hand te nemen. Ir. H. van Rossum nam bij zijn aantreden als partijleider (1981) deze taak dus niet over van dominee Abma. Dominee Abma behield de taak van hoofdredacteur voor de tijd dat hij ook partijvoorzitter was. Voortaan was het hoofdredacteurschap vooral een taak van de partijvoorzitter. De doorgaande professionalisering in de samenleving beïnvloedden ook de SGP en De Banier.

Tegen de achtergrond van de roerige jaren zestig en zeventig was de oproep om terug te keren tot de oude paden des te noodzakelijker. Individualisering, de consumptiemaatschappij en de ontkerkelijking met alle bijkomende on-Bijbelse praktijken en opvattingen noopten tot een duidelijke stellingname. De SGP en daarmee De Banier kwamen steeds meer in een isolement terecht.

In de loop van de tijd breidde de partijorganisatie zich steeds verder uit. In De Banier kwam dat tot uiting door een toenemend aantal rubrieken gelieerd aan één van de partijgeledingen. Naast Vorming en Voorlichting kregen het wetenschappelijk instituut (Guido de Bres Stichting) en de SGP-Jongeren nadrukkelijk een plaats.

Kort voor de eeuwwisseling (10 juni 1999) werd een nieuwe populaire en veelgelezen rubriek begonnen: de Haagse propjes, geschreven door persvoorlichter Menno de Bruyne. Met onderkoelde humor en snaakse typeringen beschrijft hij de politiek actualiteit en vermaakt hij het lezerspubliek. Daar waar eerst de zelfrelativering in De Banier ver te zoeken was, is de SGP nu zelfbewust genoeg om ook zichzelf kritisch te beschouwen en om zichzelf en anderen te kunnen lachen.

SLOT

Natuurlijk is het onbegonnen werk om in enkele bladzijden de hele geschiedenis van De Banier uit de doeken te doen. Er zou nog zo veel meer opgemerkt kunnen worden. Tal van aspecten, zoals de redactionele organisatie, de drukkers en de vormgeving zijn in dit artikel niet eens aan de orde geweest. Het is ook ondoenlijk om de inhoudelijke ontwikkeling van een eeuw De Banier in slechts 2000 woorden te vangen. Daarom komen we in de volgende nummers iedere keer met een overzicht van een decennium De Banier.

Veel mag er dan in de loop van de afgelopen eeuw zijn veranderd, nog steeds geldt echter dat de SGP zich schaart rond en om De Banier. 

TIJDLIJN

• Vanaf het begin tot 07-05-1941 en 03-08-1945 tot 21-09-1945 :  Ds. G.H. Kersten hoofdredacteur
• 06-09-1923 Eerste keer kleur ter gelegenheid van 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina
• De eerste foto’s kwamen rond 1930
• 28-04-1941 tot 03-08-1947 : A. Kaptein hoofdredacteur
• 21-09-1945 tot 28-02-1961 : Ds. P. Zandt hoofdredacteur
• 01-03-1961 tot 31-12-1968 :  Ir. C.N. van Dis hoofdredacteur
• 01-01-1969 tot 14-03-1985 : Ds. H.G. Abma hoofdredacteur
• 05-07-1984 Eerste keer een fotocover
• 14-03-1985 tot 11-01-1989 : Ds. D. Slagboom hoofdredacteur
• 12-01-1989 tot 21-10-1993 : Ds. W.C. Hovius hoofdredacteur
• 21-10-1993 tot 14-04-1994 : Tijdelijk geen hoofdredacteur
• 14-04-1994 tot 23-06-1994 : Ds. D.J. Budding hoofdredacteur
• 23-06-1994 tot 22-06-2000 : D. Nieuwenhuis hoofdredacteur
• 22-06-2000 tot 01-03-2001 : Ds. J.H. Van Daalen waarnemend hoofdredacteur
• 01-03-2001 tot 19-03-2011 : W. Kolijn hoofdredacteur
• 19-03-2011 tot 12-09-2018 : M.F. Van Leeuwen hoofdredacteur
• 12-9-2018 tot 09-11-2019  : P.A. Zevenbergen hoofdredacteur
• 09-11-2019 tot 16-01-2021 : M.F. Van Leeuwen hoofdredacteur als interim voorzitter
• 16-01-2021 tot heden : D. Van Meeuwen hoofdredacteur

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen