DE POSITIE VAN HET POLITIEKE LEDENBLAD

Dit artikel gaat over de veranderende positie van ledenbladen in de afgelopen eeuw. Waar zij lange tijd een cruciale rol speelden in de ‘morele gemeenschap’ waarvan de partij onderdeel was en in de communicatie tussen partij en ledenaanhang, zijn ze ingehaald door media als televisie en internet.

In het eerste nummer van De Banier – met als ondertitel ‘Orgaan van de Staatkundig Gereformeerde Partij in Nederland’ – zette hoofdredacteur en SGP-oprichter ds. Gerrit Hendrik Kersten uiteen waarom een ledenblad ‘noodzakelijk’ was. Als eerste noemde hij de bevordering van de gemeenschapszin bij de achterban van de nieuwe partij. De kiesverenigingen en hun leden moesten in de kort daarvoor tot stand gekomen SGP met het ledenblad tot een bezielend verband worden gesmeed. Tegelijk wilde hij in de kolommen antwoord geven op veelgestelde vragen. Daarmee kreeg het blad ook een voor de gemeenschapsvorming essentiële socialisatiefunctie, die verder ging dan alleen die vragen. “De beginselen der partij eischen ontplooiïng”, zo schreef Kersten, en ook daarvoor was het blad nodig. Met het uiteenzetten van de grondslag en het beantwoorden van concrete vragen gaf De Banier richting aan de principiële en politieke opvattingen binnen de nog jonge SGP en bevorderde het blad daarmee het gemeenschapsgevoel, al verscheen het niet dagelijks.

ELKE PARTIJ HAD HAAR BLAD

In het verzuilde Nederland aan het begin van de twintigste eeuw hadden de meeste in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen hun eigen dagbladen. De Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) bezat Het Volk en de Communisti-sche Partij in Nederland (CPN) de Tribune. Zij werden financieel gesteund door de sociaaldemocratische vakbeweging respectievelijk de Sovjet-Unie. De kleine links-liberale Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB) wist met behulp van enkele kapitaalkrachtige partijgenoten het dagblad Land en Volk uit te geven, maar kon dat niet lang volhouden. De Standaard en De Nederlander waren formeel geen eigendom van de protestants-christelijke Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en Christelijk-Historische Unie (CHU), maar wel nauw aan hen gelieerd. De Rooms-Katholieke Staatspartij (RKSP) en de Liberale Staatspartij (LSP) hadden geen eigen kranten, maar wisten zich wel gesteund door dagbladen als De Volkskrant – eigendom van de katholieke vakbeweging – en de Maasbode respectievelijk de Nieuwe Rotterdamsche Courant en het Algemeen Handelsblad.

GEMEENSCHAPSVORMING

Een eigen krant was van groot belang voor het proces van gemeenschapsvorming, aldus Abraham Kuyper, de oprichter van de ARP en eerder De Standaard. “Immers, wie een dagblad leest, weet, hoe op datzelfde oogenblik door duizenden anderen op dienzelfden avond of op dienzelfden morgen in hetzelfde vaderland gelijke toespraak van het blad wordt afgelezen, en hoe daardoor ook dezelfde aandoeningen bij hen worden gewekt, dezelfde gedachten ook bij hen insluipen, en dezelfde overtuiging ook bij hen wordt aangekweekt.” Ook al moest Kersten niets van Kuyper hebben, op dit punt was hij het wel methem eens. Op 21 mei 1929 werd De Banier een dagblad. Personeel en financieel waren het SGP-hoofdbestuur en de krant met elkaar verbonden. Zo werd partijvoorzitter Kersten hoofdredacteur. In het eerste nummer schreef Cor van Dis sr. in de lijn van Kuyper: “Wij behoeven nu geen week meer te wachten, maar elken dag hebben wij de gelegenheid om de beginselen der vaderen, die ook voor onzen tijd nog gelden, te verbreiden en te verdedigen.”

MODERNISERING SAMENLEVING

Na de Tweede Wereldoorlog hadden de financieel dan wel formeel met de partijen verbonden kranten hun langste tijd gehad. De Standaard en de Nederlander verdwenen van het toneel. Het Volk werd Het Vrije Volk, maar nadat de band met de PvdA in 1967 werd doorgesneden was het snel met de krant afgelopen. Alleen De Waarheid, het dagblad van de CPN, hield het tot 1990 vol. De Banier kwam na de nodige strubbelingen vanwege haar – uitvoerig door historicus Wim Fieret beschreven – rol tijdens de oorlog in 1945 terug als weekblad. De meeste politieke partijen hadden nu doorgaans wekelijks verschijnende ledenbladen. Vanaf de jaren 60 begon hun verschijningsfrequentie echter gestaag af te nemen. Door de voortschrijdende modernisering en individualisering van de samenleving erodeerden de zuilen. Gevolg was een structurele daling van het ledental van de grote partijen, zij het met een tijdelijke opleving in de jaren 70 en vroege jaren 80. Het regelmatig uitbrengen van een ledenblad voor een slinkende groep leden was financieel niet langer haalbaar. Bovendien bood de opkomst van de televisie de partijen nieuwe mogelijkheden om de achterban kennis te laten nemen van hun opvattingen en hun politici. Dat gold tegen de eeuwwisseling ook voor internet: via websites en digitale nieuwsbrieven konden de partijen goedkoop en zonder tussenkomst van journalisten hun achterban van infomatie voorzien. Het gevolg was dat ledenbladen steeds minder frequent en vaak onregelmatig verschijnen – of alleen in digitale vorm, waarvoor GroenLinks in 2015 koos.

De reformatorische zuil – waarvan de SGP de politieke spreekbuis is – heeft haar samenhang meer weten te bewaren, mede door haar principiële afwijzing van het gebruik van radio en televisie. In de communicatie met haar achterban heeft de SGP van die media van oudsher geen gebruik willen maken. Rond de eeuwisseling kwam daarin geleidelijk aan verandering; in 2005 kregen staatkundig-gereformeerde politici meer ruimte om mee te werken aan radio- en televisieprogramma’s. Daarvoor al, in 2000, was de SGP met een eigen website begonnen. De centrale rol die De Banier altijd juist vanwege die afkeuring van de moderne media in de communicatie tussen partij en achterban had gespeeld, werd daardoor minder. Die spilpositie was al afgenomen met de komst van het geestverwante Reformatorisch Dagblad in 1971, dat uitgebreid vanuit staatkundig-gereformeerd perspectief over de politiek berichtte. Dit alles leidde ertoe dat De Banier vanaf 1982 één keer in de twee weken ging verschijnen en vanaf 2013 nog tien keer per jaar. Het belangrijkste communicatiemiddel met de achterban is het ledenblad al lang niet meer, ook niet binnen de SGP. Het levert ook geen bijdrage meer aan gemeenschapsvorming zoals men dat destijds zag. Toch lijkt het ledenblad van de SGP nog altijd in een behoefte te voorzien. 

Gebruikte literatuur

M. Broersma en J.W. Koopmans, red., Identiteitspolitiek. Media en de constructie van gemeenschapsgevoel (Hilversum 2010) W. Fieret, De Staatkundig Gereformeerde Partij 1918-1948. Een bibliocratisch ideaal. (Houten 1990) Frank van Vree, De Nederlandse pers en Duitsland, 1930-1939. Een studie over de vorming van de publieke opinie (Groningen 1989)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen