Lezen voor het leven

Al bijna twintig jaar staat Van Schaik voor de klas. Met veel enthousiasme geeft ze de Zeeuwse bovenbouwleerlingen Nederlands. Daarnaast heeft ze verschillende neventaken die te maken hebben met haar vak: ze was lid van het ontwikkelteam Nederlands van Curriculum.nu, maakt deel uit van de Werkgroep Onderzoek en Didactiek Nederlands en was tijdelijk projectleider van het landelijke project Na Pisa de lente. Ze ziet het als een speerpunt in haar werkzaamheden om de leesvaardigheid van leerlingen te verbeteren. Vanuit haar ervaring en expertise doet ze daarover een boekje open.

Waarom is lezen belangrijk?

‘Een goede taalbeheersing is essentieel, want zonder taal kun je niets in een geletterde samenleving. Niet alleen bij mijn vak speelt taal een grote rol. Taal is als het ware het smeermiddel tussen de vakken. Daarom wil ik graag dat docenten en leerlingen inzien dat een goede taalvaardigheid een brug is naar kennisverwerving. Waar taalbarrières geslecht worden, gaat het leerproces met sprongen vooruit. Meer leesbegrip leidt tot meer kansen in de samenleving.’

Wat levert een goede leesvaardigheid op?

‘Een greep uit de vele voordelen: je vergroot je woordenschat, je traint je concentratie en prikkelt je verbeeldingsvermogen. Door boeken te lezen, doe je kennis op over (historische) feiten, andere culturen, enzovoort. Daarnaast krijg je inzicht in hoe mensen denken en je wordt daardoor geconfronteerd met hun normen en waarden. Je zou kunnen zeggen dat je blik wordt verbreed. Je leert je namelijk te verplaatsen in een ander en gaat daardoor reflecteren op jezelf. Lezen is belangrijk voor het leven!’

Hoe is het met de leesvaardigheid van onze jongeren gesteld?

‘De uitkomsten van het Pisa-onderzoek in 2018 (internationaal vergelijkend onderzoek naar de leesvaardigheid onder jongeren, red.) zijn heel duidelijk: er is sprake van een absolute achteruitgang. Vaak denkt men dat het op reformatorische scholen nog wel meevalt, maar daarvoor hebben we geen concrete aanwijzingen. Er zijn zeker nog wel uitzonderingen en échte boekenwurmen, maar over het algemeen zie je dat de opkomst van social media de liefde voor lezen geen goed heeft gedaan. Er worden simpelweg minder leeskilometers gemaakt en dat heeft zijn weerslag op de leesvaardigheid.’

Zijn jongeren de laatste jaren ánders gaan lezen?

‘Ja, jongeren lezen veel via hun telefoon. Dat gebeurt vaak vluchtig. Uit het Pisa-onderzoek bleek dat Nederlandse jongeren op het gebied van scannend lezen in verhouding beter scoren. Ze zijn gemiddeld genomen voldoende in staat om de juiste kennis uit een stroom van informatie te halen. Maar jongeren blijken moeite te hebben om te kunnen reflecteren op wat ze lezen. Ze nemen vaak klakkeloos aan wat er staat en denken minder na over de betrouwbaarheid ervan. Zoals jongeren op hun mobiel lezen, zo lezen ze ook een tekst voor school. Ze vinden het daardoor moeilijk om diep en geconcentreerd een langere tekst te lezen. Ze zijn al snel klaar met een tekst en missen het uithoudingsvermogen om de tekst echt te doorgronden.’

Hoe creëer je een goed leesklimaat?

‘Niemand wordt geboren als lezer. Een kind heeft rolmodellen nodig. In de ideale situatie zijn er thuis veel boeken en wordt er veel (voor-)gelezen. Een kind dat zijn ouders ziet lezen, zal zelf ook sneller geneigd zijn een boek te pakken.

Vroeger werd in veel gezinnen een boek cadeau gedaan, bijvoorbeeld voor de zomervakantie. Die tijd lijkt een beetje voorbij. Maar boeken blijven aanbieden, blijkt een beproefd middel om kinderen aan het lezen te krijgen.

Daarnaast denk ik dat ouders vaak stoppen met voorlezen als hun kinderen zelfstandig kunnen lezen. Dat is te vroeg. Soms is je kind nog niet in staat een bepaald boek zelfstandig te lezen, maar als je het voorleest, blijkt hij het niveau prima aan te kunnen.’

En hoe doe je dat op school?

‘In het basisonderwijs wordt daarvoor de basis gelegd. Het is belangrijk een rijk leesaanbod te hebben.

Op het voortgezet onderwijs komen jongeren soms binnen met ‘leeshaat’. Het is de uitdaging om dat om te buigen en te proberen een positieve vibe te krijgen rondom lezen. Probeer als school een sfeer te creëren waarin lezen tof is. Dat doe je door lezen zichtbaar aanwezig te maken. Leuke posters, frisse thema-karren, fijne leeshoekjes waar jongeren lekker kunnen chillen, enzovoort. Zorg dat je als school je kans grijpt, als er thuis niet veel gelezen wordt.’

Wat versta je onder een rijk leesaanbod?

‘Ik denk dat het nuttig is om bij alle vakken non-fictieteksten aan te bieden die uitdagend zijn en hun woordenschat vergroten.

Als het gaat om fictie, zou mijn advies zijn om vooral niet te krampachtig om te gaan met wát er gelezen wordt, áls er maar gelezen wordt. Ik merk vooral onder jongens een weerstand tegen lezen. Ik denk dat het boekenaanbod voor hen wat schraler is. Jongens zitten nu eenmaal meestal niet op al dat ‘psychologische gezever’ te wachten.

Daarnaast vind ik het belangrijk dat je als reformatorische scholen niet te bang bent voor een boek dat schuurt. Boeken met rafelrandjes nodigen juist uit tot gesprek. Als je het bijvoorbeeld hebt over de deugden ‘trouw en eerlijkheid’, dan kun je iets leren van een boek waarin de personages trouw en eerlijk zijn. Dat is een veilig, ‘christelijk verantwoord’ boek. Dat wil echter niet zeggen dat je een boek waarin de andere kant naar voren komt, maar niet moet lezen. De ondeugden ‘ontrouw en oneerlijkheid’ houdt je een spiegel voor. Daar kun je dan samen over in gesprek.’

Hoe begeleid je jongeren in hun boekkeuze?

‘Ik ben altijd voorzichtig en zal een boek nooit afkraken.

Misschien was een meisje wel erg geraakt door een boek van een populaire romanschrijfster. Wie ben ik dan om te zeggen dat het een slecht boek zou zijn? Je moet ook oppassen dat leerlingen een té moeilijk boek kiezen. Daarmee voorkom je een leesblunder. Ik vind het namelijk zonde als een nog niet zo ervaren lezer een boek kiest waar hij nog niet aan toe is. Al hoop ik dat mijn leerlingen literaire boeken leren waarderen. Daarom ga ik graag met mijn leerlingen mee naar de mediatheek om hen te adviseren. Leerlingen stimuleren om naar literatuur te grijpen, doe ik door een leerling die nooit iets literairs leest, een boek te adviseren dat aansluit bij het thema dat hij interessant vindt. Als een soort steiger die ervoor zorgt dat je hogerop komt. Ik laat ze graag zien dat de wereld soms breder is dan hun blikveld. Dat is een wezenlijk onderdeel van je identiteitsontwikkeling.’

Wat is een effectieve aanpak om leerlingen te motiveren tot lezen?

‘Je kunt natuurlijk niet zomaar een boek het lokaal in slingeren en denken dat ze daardoor wel gaan lezen. Ik zou ervoor pleiten om op school voor een multidisciplinaire aanpak te gaan. Het verbeteren van de leesvaardigheid hoeft niet alleen op het bordje van het vak Nederlands terecht te komen. Bij andere vakken moeten leerlingen vaak zelfs nog meer lezen dan bij Nederlands. Een leerling verzuchtte eens dat het examen biologie wel een examen ‘begrijpend lezen’ leek. Investeer dus bij alle vakken authentieke leestaken. Probeer bij alle vakken rijke teksten de revue te laten passeren. Ook teksten met woorden die minder frequent voorkomen.’

Heb je nog een afsluitende tip?

‘Laat een boek nooit op zichzelf staan, maar doe er iets mee. Ga erover in gesprek en verbind het aan de actualiteit. Als je boeken naar het nu weet te trekken, laat je de waarde ervan zien en verdiep je hun leeservaring.

Je kunt leerlingen vaak al prikkelen door een kort fragment voor te lezen uit een boek waarin het gaat over de wereld om hen heen. Door ze een klein stukje mee te nemen in het verhaal, kan zelfs de interesse van iemand die nooit een boek leest, gewekt zijn. Dat is de kracht van verbeelding.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen