Mediarevoluties en onze manier van denken

Over welke twee revoluties hebben we het dan? De eerste is de printrevolutie: de boekdrukkunst rond 1500. We zagen al iets van de ingrijpende gevolgen. Zeker, het verspreiden van talloze goede boeken is zeer zegenrijk geweest. Maar uiteindelijk heeft het verspreiden van zoveel informatie het denken van de mens verzelfstandigd en losgemaakt van de Bijbel. Zo rond 1750 werd dit proces onomkeerbaar. En de gevolgen zijn tot op de dag van vandaag merkbaar. De tweede mediarevolutie voltrok zich rond het jaar 2000. Deze digitale revolutie voltrekt zich veel intensiever. Het gaat ook veel sneller. En wij zitten daar middenin. Het maakt dat we ons bij tijden overspoeld en onzeker voelen. Het is nodig dat we ons blijven bezinnen op wat er gaande is.

Nieuwe communicatievorm

Wat is eigenlijk een revolutie op mediagebied? De kern is dat voorgaande media technisch samengaan. Dat is bij de boekdrukkunst gebeurd. De mensen konden schrijven, perkament of papier maken en kopiëren. De boekdrukkunst integreerde dat en de techniek gaf vleugels aan die nieuwe communicatievorm.

Precies hetzelfde gebeurt in de digitale revolutie. Alleen is de schaal en het technisch vernuft nu veel groter. Eerst waren er uitvindingen op deelgebied. De mensen leerden telefoneren en typen. Ze konden fotograferen en gebruikten voor hun familieleven een videocamera. De digitale techniek maakte het mogelijk om al deze mediatechnieken te integreren. Dat totaalconcept noemen we moderne of digitale media.

De digitale revolutie is dus veel meer omvattend dan de printrevolutie. De tweede mediarevolutie komt nog een keer over de eerste heen. En ook bij deze revolutie geeft de techniek vleugels aan de communicatie. Omdat digitale media veel meer omvatten en de techniek vernuftiger is, kunnen we verwachten dat de impact van de digitale revolutie die van de boekdrukkunst vele malen zal overtreffen. De gevolgen zijn echt nog nauwelijks te overzien.

Wijsheid van Comrie

Bij een revolutie vindt altijd een ingrijpende verandering plaats in de manier van denken en leven. Zoals we de vorige keer zagen, is dat bij de printrevolutie gebeurd. We vragen ons af: hebben onze vaderen in hun tijd deze schaduwkant gezien?

Dan kunnen we denken aan dr. Alexander Comrie. Hij bestreed de doorgeschoten ontwikkeling van het vele lezen van allerlei boeken. Hoe deed hij dat? Opmerkelijk genoeg: door boeken te schrijven! Dat kan dus: dat je de verkeerde gevolgen van een medium aan de kaak stelt en bestrijdt door ook zelf van het medium gebruik te maken.

Hoe kwam het dat Comrie het Rationalisme zo doorzag? Hij had naast theologie ook filosofie gestudeerd. In het “Examen van het Ontwerp van tolerantie” zien we hoe hij de moderne denkrichting ontmaskerde. Hij betrok de wacht bij de waarheid van Gods Woord en bij het erfgoed van de Reformatie. Dat laatste heeft hij ook heel krachtig gedaan in zijn verklaring van de Heidelbergse Catechismus (Zondag 1-7) en in het bekende boek “Verhandeling van enige eigenschappen van het zaligmakend geloof”. In zijn verwarrende tijd zette hij Bijbelse kernzaken op een theologisch verantwoorde manier uiteen. Daarbij had hij bijzondere gaven om te spreken ‘naar het hart van Jeruzalem’. Omdat hij de tijdgeest verstond en benaderde vanuit het hart van Gods Woord is hij onder ons nog zo geliefd.

Helaas was Comrie in zijn kritische houding ten opzichte van de cultuur over het algemeen een roepende in de woestijn. De ontwikkelingen zijn doorgegaan. Het gezegde bij de boekdrukkunst is waar: het was een stap richting de hemel, maar ook een stap richting de hel.

Virtueel en interactief

Hoe gaat dat bij de digitale revolutie? Deze communicatie is niet meer vooral abstract, via letters. Communicatie is nu virtueel; via beelden. Dat spreekt meer aan dan letters. Virtuele communicatie suggereert dat de communicatie de echte werkelijkheid is. Maar het waarheidsgehalte is steeds lastiger te controleren. Niet voor niets horen we ineens overal waarschuwen voor nepnieuws. Virtuele communicatie is aantrekkelijk, maar minstens zo complex en misleidend.

Ook onze kennis heeft diepgaande veranderingen ondergaan. In de Bijbeltijd was kennis realistisch. Wat de mensen wisten, hadden ze zelf gezien of gehoord. Ze konden het zich reëel voorstellen. Door de printrevolutie is kennis rationeel geworden. Vooral het verstand wordt aangesproken; je moet proberen het een beetje te begrijpen. En dat is eigenlijk al niet meer te doen. Maar dan komt de digitale revolutie. Die maakt de informatie eindeloos. Maar zegt ook: ik maak het u gemakkelijk met een computerprogramma. U kunt het even opzoeken op internet.

Ziet u wat er gebeurt? Kennis is dus afhankelijk geworden van wat je ervoor doet. Noem zulke kennis maar interactieve kennis. De nieuwste ontwikkeling hiervan is kunstmatige intelligentie (AI). Door deze techniek gaat de computer antwoord geven op uw vragen. Kennis is een product. Anderen hebben eraan gewerkt, u levert ook uw bijdrage.

Duizelt het u? Mij ook. En ik ben bezorgd. De Catechismus spreekt van een ‘stellige kennis’. Maar die wordt door deze ontwikkelingen ernstig bedreigd. Door alle nieuwe manieren van communiceren verandert onze manier van denken. Misschien geldt hier wel: wie denkt hier het minst last van te hebben, doet er wijs aan er des te meer bij stil te staan.

wordt vervolgd

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen