Uitbreiding Avondmaals-formulier

Zwemer onderzocht het formulier in het bijzonder op de 175 Bijbelse tekstverwijzingen die door Petrus Datheen in de kantlijn van het uit 1566 daterende formulier waren bijgeschreven. Hij kwam tot de verrassende ontdekking dat er een uitgave van het Avondmaalsformulier is van twee jaar later, 1568, waarin Datheen op drie plaatsen in de tekst aanvullingen had opgenomen. Deze aanvullingen zijn in latere edities weer verdwenen. In 1566 verscheen de Nederlandse editie van het Avondmaalsformulier. Dit formulier was opgesteld door Caspar Olevianus, in opdracht van Frederik de Vrome ten behoeve van de kerkorde van de Palts. Olevianus maakte daarbij gebruik van het avondmaalsformulier van Calvijn. Dit diende voor hem als bouwsteen. Olevianus heeft ook nog andere formulieren gebruikt, onder andere het formulier van à Lasco en van Micron.

Petrus Datheen

Dat wij het Avondmaalsformulier hebben in de Nederlandse taal is het werk van Petrus Datheen (1531-1588). Onder ons is Datheen vooral bekend van zijn Psalmberijming, die nog steeds in enige van onze gemeenten, maar ook in sommige gemeenten van andere kerkverbanden wordt gezongen. Datheen vertaalde het formulier. Het formulier werd opgenomen achter de Psalmen. Zo kreeg de kerk van de Reformatie haar Avondmaalsformulier, wel genoemd ‘de parel van onze liturgische geschriften’.

De door Datheen toegevoegde tek sten in de uitgave van 1568 hebben betrekking op drie plaatsen in het formulier. Tussen de aansporing om ‘onze harten hemelwaarts te verheffen’ en de eigenlijke bediening van het Avondmaal, voegde hij een nodiging in, een citaat uit 1 Korinthe 5:7, 8. De uitdelingswoorden, die beginnen met: ‘Neemt, eet, gedenkt en gelooft’ kwamen in de uitgave van 1566 niet voor, maar zijn in de nu gebruikte editie wel opgenomen. Dit is de tweede toevoeging.

Zwemer vindt vooral de derde toevoeging van Datheen van belang, omdat de thema’s daarvan door de bestaande literatuur juist gemist worden in het formulier. Deze derde toevoeging gaat vooraf aan de woorden uit Psalm 103. Het gaat daarin om drie thema’s. In de eerste plaats wordt erop gewezen dat de geloofsgemeenschap met Christus een onuitsprekelijke rust en blijdschap in onze consciënties brengt. Voorts lezen we over het toekomstperspectief op het Rijk van God in de gemeenschap met Abraham, Izak en Jakob. Ten slotte wordt gewezen op de noodzaak van een vroom en godzalig leven jegens God en de naaste.

De volledige tekst van de toevoegingen verscheen in het Reformatorisch Dagblad van 6 april.

Aanpassen?

Is het feit dat deze drie thema’s in het nu gebruikte formulier ontbreken reden om het formulier aan te passen? Niet ontkend kan worden dat de toevoegingen van Datheen gaan over zeer wezenlijke zaken.

Een reden om dat niet te doen, zou kunnen zijn dat daardoor het formulier, dat toch al lang is, nog langer wordt; de toevoegingen vragen ongeveer vijf minuten extra leestijd. Dat kan het argument niet zijn. Als een avondmaalsdienst slechts vijf minuten langer gaat duren, behoeft dat op zichzelf geen doorslaggevend bezwaar te zijn, al kan het voor kinderen en ouderen wel bezwaarlijk zijn. Wellicht dat sommigen er dan te meer voor zullen pleiten om het Avondmaalsformulier te splitsen door het gedeelte over de zelfbeproeving te lezen in de voorbereiding op het Avondmaal en het andere gedeelte tijdens de bediening. Daar ben ik overigens geen voorstander van. In de toelichting op artikel 62 van de Dordtse Kerkorde, zoals deze geldt sinds 2019, wordt zelfs gesteld: ‘Het avondmaalsformulier dient in zijn geheel gelezen te worden tijdens de avondmaalsdienst’.

Wijziging van liturgische formulieren kan tot veel ophef aanleiding geven in het kerkelijke leven. Aanpassing zou ook extra problemen met zich meebrengen gelet op de kerkelijke verdeeldheid.

Bovendien zie ik de noodzaak niet en wel om de volgende reden: de toevoegingen van Datheen vinden we weliswaar niet zo letterlijk terug in het bestaande formulier, maar daarin zijn voldoende aanknopingspunten te vinden om die elementen in de voorbereidings- of nabetrachtingspreek aan de orde te stellen. Het formulier zelf raakt de diepste roerselen van het hart van Gods kinderen. De Bijbelse leer van het Avondmaal wordt daarin bevindelijk uiteengezet. Laten we daarom die ‘parel’ maar zo houden. Overigens pleit ook Zwemer niet voor aanpassing van het formulier.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen