Het oorlogsverleden

Als het gaat om dat laatste dan is er begin dit jaar een belangrijke stap gezet. Met het openbaar maken van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is er veel materiaal beschikbaar gekomen. Dat archief bewaart de persoonlijke dossiers over het oorlogsverleden van ruim 400.000 Nederlanders.

De eerste vraag is: Wie is hiermee gediend? Is het belangrijk en is het passend om na tachtig jaar nog eens vast te stellen of iemand in de oorlog fout is geweest? Is dat niet het bezoedelen van iemands naam, waarvoor de Heidelbergse Catechismus in Zondag 43 zo ernstig waarschuwt? Deze vragen zijn legitiem en begrijpelijk. Het is zeker niet uit te sluiten dat er mensen zijn die uit sensatiezucht of met leedvermaak bepaalde dossiers zullen doorvorsen. Dat valt af te keuren. Maar er zijn ook legitieme redenen voor de openbaarmaking. Wat als iemands vader dankzij een Nederlandse landverrader is opgepakt door de Duitsers en later geëxecuteerd? Het kan mensen bij de verwerking van dit trauma helpen om te weten wie daarachter zat. Evenzo zijn er Joden die willen weten wie hen heeft verraden toen ze ondergedoken waren. Voor deze mensen is het openbaar maken van de archieven zeker nuttig.

Van genade leven

Laat duidelijk zijn: het foute gedrag, het heulen met de vijand valt nooit goed te praten. Dat staat buiten kijf. Tegelijk is voorzichtigheid geboden. Laten we oppassen om verkeerde daden tijdens de oorlog onder een vergrootglas te leggen. Inderdaad, het waren ernstige zonden. Maar wie heeft geen zwarte bladzijden in zijn levensboek? Als het goed is beseffen we allemaal van genade te moeten leven. Ook hier geldt: ‘Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen’. Tegelijk moet worden gezegd dat de Bijbel leert dat openbare zonden ook in het openbaar benoemd, beleden en bestraft moeten worden. Dat opent de weg tot herstel. Niet het wegmoffelen van de zonde onder een zogenaamde mantel der liefde of door deze uit ons geheugen te schrappen. Bovendien is voorzichtigheid ook nodig omdat het achteraf oordelen vaak al snel voorbijgaat aan de vraag: Wat zouden wij hebben gedaan? De historicus A.Th. van Deursen heeft rond de herdenking van een halve eeuw bevrijding gezegd dat er mensen het foute pad opgingen zonder direct te beseffen dát ze een verkeerde weg kozen. Ze werden geleidelijk meegezogen. Ook al is de publicatie “Grijs verleden” van Chris van der Heijden uit 2001 omstreden, hij heeft wel duidelijk gemaakt dat veel mensen tijdens de oorlog zochten naar een houding. Veelal werd die ingegeven door het verlangen om zonder kleerscheuren uit de oorlog te komen. Mijn oud-docent geschiedenis zei vaak: ‘Na de oorlog hadden we opeens meer helden dan inwoners. De meeste mensen waren echter geen helden maar zwijgende meelopers’. Daarom past ons nu, ruim tachtig jaar later, geen hard oordeel.

Boetvaardigheid

Het tweede is dat ook voor mensen die in de oorlog fout waren geweest vergeving en herstel mogelijk waren. Reeds op de Generale Synode van september 1945 werd uitgesproken dat er voor handlangers van de bezetter een weg terug moest zijn, míts zij zekere tekenen toonden van boetvaardigheid en zij door openbare schuldbelijdenis de ergernis wilden wegnemen. Beide waren relevant. In die lijn handelde de kerkenraad van de Gereformeerde Gemeente van Dirksland toen een lid vanwege verhuizing zijn attestatie opvroeg.

De kerkenraad tekende aan dat hij NSB’er was geweest. Daarop schreef de man dat de Heere hem na de oorlog tijdens zijn verblijf in een interneringskamp had overtuigd van zijn verkeerde daden, en dat hij vergeving had ontvangen door Christus’ bloed. De kerkenraad antwoordde dat het groot was dat hij dit persoonlijk had beleefd, maar dat het in de brief ontbrak aan een duidelijke schuldbelijdenis. Daarop sprak de man zijn leedwezen uit ‘over hetgeen hij wetens en onwetens had gedaan’.

Dr. E.G. Bosma meldt in zijn boek ”Oude waarheid en nieuwe orde” het geval van een man die lid was geweest van de SS. Na de bevrijding zat hij een straf uit. In zijn gemeente legde hij vervolgens publiek schuldbelijdenis af. Later diende hij nog jaren als ouderling. Het moge duidelijk zijn: mits mensen de verkeerdheid van hun daden erkennen en belijden, kan en mag er binnen de christelijke gemeente herstel zijn.

Neemt niet weg dat het familieleden veel pijn en verdriet doet als uit een openbaar gemaakt dossier klip en klaar blijkt dat een geliefd en geacht familielid in de oorlog fout is geweest. De achterliggende weken zijn sommige families plotseling een wetenschap rijker geworden die hen heeft onthutst.

Bescheiden maken

Zo kwam enkele weken geleden in de publiciteit dat wijlen ds. P. Blok, die vele jaren onze gemeenten heeft mogen dienen, in de oorlogsjaren een verkeerde keus had gemaakt. De vragen stapelen zich op. Wat heeft dit voor hem en zijn omgeving betekend? Hoe zullen zijn nabestaanden dit ervaren? Daarbij moeten we bedenken dat dit zich voltrok in zijn eertijds. En voor zijn toelating tot de openbare geloofsbelijdenis en ook tot het predikambt zijn afgewogen besluiten genomen, nu zoveel decennia geleden.

Overigens waren deze feiten op Flakkee bij velen van de oudere generatie bekend. Zelf heb ik vijftig jaar geleden daarover al gehoord van mijn oma die van dat eiland kwam. Desondanks had zij nog veel respect voor deze predikant. Ze zei altijd: ‘Denk erom, het is een kind en een begenadigde knecht van God’. Als de tijdgenoten er zo over oordeelden, dan moet dat de huidige generatie bescheiden maken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen