Beperkte invloed

Dr. Van Valen heeft door de jaren heen geschreven over de Schotse geloofsvervolging, maar ook over Schotse predikers die in Nederland bekend zijn geworden, zoals Thomas Boston, Samuel Rutherford, de gebroeders Erskine en Robert Murray MacCheyne.

Zijn promotie is een hartelijke felicitatie waard én het wekt bewondering, zeker als we beseffen dat de schrijver de zeventig is gepasseerd.

Waarde

Wat is de waarde van dit proefschrift? De Nederlandse beweging van de Nadere Reformatie met hoofdvertegenwoordigers als Willem Teellinck, Gisbertus Voetius en Wilhelmus à Brakel blijkt diepgaand te zijn beïnvloed door het Engelse puritanisme. Veel minder bekend is echter in hoeverre Schotse invloed van betekenis is geweest. Van Valen vult deze leemte op door gedetailleerd na te gaan welke invloed het Schotse puritanisme in de periode 1660-1700 op de Nadere Reformatie heeft uitgeoefend.

Dit gebeurde op twee manieren. Ten eerste door persoonlijke contacten. Als gevolg van geloofsvervolging kwamen vooral na 1660 Schotse vluchtelingen – Covenanters genoemd – naar Nederland, waar ze in verschillende plaatsen met Schotse kerkelijke gemeenten, zoals Veere, Utrecht en Rotterdam, goede contacten hadden met nadere-reformatoren.

Daarnaast werden in het tijdvak 1660-1700 verschillende Schotse vroomheidsgeschriften in het Nederlands vertaald, vooral door de nadere-reformator Jacobus Koelman (1632-1695), die erg onder de indruk was van de geestelijke inhoud ervan.

Conclusie

De conclusie van deze omvangrijke studie is dat Schotse invloed op de Nadere Reformatie uiteindelijk gering is geweest. Eerlijk gezegd is dat een wat teleurstellende uitkomst, zeker als we beseffen hoeveel werk Van Valen heeft verzet om de relatie tussen Nederland en Schotland in kaart te brengen.

Betekent deze teleurstelling dat mijn waardering voor Van Valens onderzoek gering is? Beslist niet.

Ten eerste krijgen we een helder beeld van vooraanstaande Covenanters, die leidinggaven aan Schotse gemeenten in ons land en bovendien vroomheidsgeschriften publiceerden, zoals John Brown of Wampfray en Robert MacWard. Ten tweede brengt Van Valen voor het eerst overzichtelijk in kaart welke Schotse puriteinse vroomheidsgeschriften in het Nederlands werden vertaald en wie zowel de auteurs als de vertalers ervan waren. Ten derde beschrijft hij verschillende kenmerken van deze Schotse vroomheid. Ze werd gevoed door een theologie waarin Gods verbond een centrale plaats innam en niet minder door een prediking waarin Christus en het aanbod van de genade sterk doorklonken. Verder kende ze een sterke nadruk op een geestelijke, gevoelvol verwoorde omgang met Christus.

Schots en Engels puritanisme

Dr. Van Valen betrekt ook de verhouding tussen het Schotse en Engelse puritanisme in zijn onderzoek. Op dit punt onderstreept de studie indirect dat de Engelse invloed op de Nadere Reformatie beduidend groter is geweest dan de Schotse. Van Valen ziet weliswaar grote overeenkomsten tussen beide bewegin-gen, maar volgens hem was er toch een opvallend verschil. Engelse puriteinen zouden meer nadruk hebben gelegd op de geestelijke kenmerken, terwijl Schotse sterker inzetten op Christus en het aanbod van genade.

Dit is echter te ongenuanceerd gesteld. Voor het vroege Engelse puritanisme kun je dit wel ongeveer zo zeggen. Dit kwam namelijk op in een tijd van geestelijk sterk gemengde kerkelijke gemeenten, waartoe behoorlijk wat gemeenteleden behoorden die volgens puriteinse predikers het echte geloof misten. Daarom vonden ze het belangrijk dit geloof aan de hand van allerlei kenmerken te beschrijven, om op deze manier zwakgelovigen te kunnen bemoedigen, maar tegelijk schijngelovigen te ontmaskeren. Minder is dit verschil echter van toepassing op de latere fase van het Engelse puritanisme. Toen kwamen gemeenten van puriteinse signatuur namelijk buiten de staatskerk te staan en waren ze geestelijk homogener. In dat gewijzigde klimaat kreeg de geloofsopbouw een grotere plaats door uitvoerige aandacht voor Christus en de geestelijke omgang met Hem, zoals vooral John Owen en Thomas Goodwin lieten zien. De overeenkomst tussen het Schotse en Engelse puritanisme was in het door Van Valen beschreven tijdvak dus eigenlijk nog groter dan hij wil aantonen.

Actualiteit

Wie kennis wil nemen van de relatie tussen het Schotse puritanisme en de Nadere Reformatie, kan niet om Van Valens proefschrift heen. Mooi is ook dat het laat zien hoe Schotse schrijvers een vroomheid bevorderden waarin het verbond, Christus, het aanbod van genade en een innige vroomheid centraal staan. Dit heeft tot vandaag toe aantrekkingskracht op lezers die gevoed willen worden met Christus en de geestelijke schatten die Hij heeft verdiend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen