Liturgie en twijfel

Uit een interview van het Nederlands Dagblad met ds. Jan Groenleer (n.a.v. zijn onlangs verschenen boek over liturgie) neem ik het volgende over.

Nederlands Dagblad

Sinds hij met pensioen is, wordt (christelijk gereformeerd predikant) Jan Groenleer (1949) in veel gemeenten gevraagd om te komen preken. Soms zit er dan bij de uitnodiging een heel lijstje met aanwijzingen. We lezen uit de Nieuwe Bijbelvertaling, er is een kindermoment (dat verzorgt iemand uit de gemeente), we zingen uit die-en-die bundels maar in elk geval drie of vier opwekkingsliederen; we willen een laagdrempelige dienst, dus of u in de preek eenvoudige taal wilt gebruiken.

Of er wordt juist uit de Herziene Statenvertaling gelezen en uit de psalmberijming van 1773 gezongen.

Groenleer is predikant in de Christelijke Gereformeerde Kerken, een kerkgenootschap waarin de plaatselijke gemeenten behoorlijk kunnen verschillen qua ‘ligging’.

Hij besloot een boek over liturgie te schrijven, omdat hij niet elke vernieuwing een verbetering vindt, en omdat er – naar zijn idee – vaak keuzes worden gemaakt zonder dat er goed over wordt nagedacht.

Irriteert dat u weleens, al die wensenlijstjes van gemeenten?

‘Ja, ik kom soms vernieuwingen tegen waar ik niet zo gelukkig mee ben. Soms is er een kinderlied waarvan de tekst tenenkrommend is. Een beamer – ik heb er niks op tegen, maar gebruik hem zorgvuldig. Soms komt er een verkeerd lied op, wat verwarring geeft. Of de beamer doet het niet. En dat blijkt dan pas net voor de dienst.

In het algemeen zie ik in de gereformeerde gezindte een gebrek aan devotie. Aan verstilling. We willen het vooral leuk en gezellig hebben. Maar het gaat in de kerk om de ontmoeting met God – die mens werd, dus het mag ook menselijk toegaan. Maar het blijft de Heilige in ons midden. Ik mis een vorm van eerbied. In traditionele gereformeerde diensten vind je die eerbied nog wel. Maar dat wordt weer tenietgedaan door een overvloed aan woorden.’ (…)

‘Er is een hang naar een vormgeving zoals je die bij evangelische gemeenten ziet’, is zijn waarneming. Dat is een reactie op formalisme, denkt hij. Op traditie waarvan de zin niet meer wordt beleefd. ‘Daarnaast is er vaak een missionair motief: men wil diensten eenvoudig en begrijpelijk maken.’

Eerbied en devotie zouden juist weleens missionair kunnen zijn, denkt Groenleer – in een tijd vol onrust en met gebrek aan fatsoen en respect. ‘Maar in de gereformeerde traditie weten we daar blijkbaar geen vormen aan te geven.’ (…)

‘Ik neem weleens een moment van stilte tijdens het gebed. En je hebt in onze kerk een stil moment als de dienst begint. Maar vaak is er vooraf zo veel lawaai in de kerk, dat je haast een voorzittershamer nodig hebt om het stil te krijgen.’

Wat ds. Groenleer signaleert, is de ervaring van menig predikant. De predikant is officieel de liturg, maar hij krijgt wel alles tot in detail voorgeschreven. In de kerkdienst zijn de marges voor de predikant erg smal. Kerkenraden hebben er vaak geen idee van dat het bij de buren weer heel anders toegaat dan in hun eigen gemeente. We willen allemaal psalmen zingen, maar de een zingt die in de berijming van 1773, de ander in die van 1967, de volgende in die van Weerklank (waarin vele psalmen uit ‘1967’ zijn overgenomen). Vervolgens de liederen. Er zijn diverse bundels. Graag wel zingbare liederen laten zingen en vergeet alsublieft niet de verhouding tussen psalmen en liederen uit het oog te verliezen. Soms is het een gepuzzel.

De Nieuwe Koers

Niet specifiek over liturgie maar wel over veranderingen in de kerk gaat de laatste column van dr. Paul Visser in De Nieuwe Koers. Boven de column staat: Cri de Coeur.

In deze laatste column spreek ik eenvoudigweg mijn hart uit. Niet om wie dan ook weg te zetten, maar elkaar een denkduwtje te geven. In het verlangen dat levend geloof zal overleven in deze tijd van geestelijke verwarring. (…)

Visser zoomt vervolgens in op een drietal bewegingen.

In refokringen worden de touwtjes al strakker aangetrokken, met het doel te houden wat je hebt.

Begrijpelijk, want verlies daarvan, zo heeft de praktijk intussen geleerd, leverde lang niet altijd winst op voor het Koninkrijk van God. Wat ik echter niet goed snap is vaak de oppervlakkige aanpak: het hameren op beproefde vormen alsof daarmee de inhoud gered zou zijn. Waarom de kerkelijke agenda niet aangepast om in plaats van puntjes op de i te zetten, op de knieën te gaan – liefst zo letterlijk mogelijk ten teken dat het ons ernst is! (…).

Daarna wendt Visser de blik naar de evangelische gemeenten. Dat is de tweede beweging die hij waarneemt.

De hausse van bewegingen als die van Mozaïek, Doorbrekers en Hillsong plugt naar eigen zeggen in op de belevingscultuur. Om te redden wat er te redden valt. De intentie is oprecht, het geloof is groot, de zekerheid straalt ervan af. De redemie om de malaise te boven te komen is eenduidig: ga staan in de overwinning van Jezus! Succes lijkt verzekerd, het zijne komt onder handbereik: genade en Geest met daarbij veel genezing en profetie. De performance van voorgangers, de eigentijdse muziek en het persoonlijke getuigenis helpen om van elke samenkomst een inspirerend feest te maken. (…)

Visser vraagt zich af of dit alles op den duur opgewassen is tegen de ‘voortwoekerende secularisatie van het hart’.

Wat als de ballon van beleving leegloopt of als beloofde genezing en vervulling van prachtige profetieën uitblijft? Waarom niet wat bijbelser en eerlijker gesproken over raadsels en moeite? Levend geloof heeft toch ook te maken met de diepte en Gods verborgenheid? En is een schreeuw of zucht, zoals die van Job, niet soms de hoogste vorm van aanbidding?

De derde beweging is een toenemende vrijage met twijfel, die vooral ontpopt op podia waar serieus werk gemaakt wordt van het ‘nieuwe geloven’. Nee, met existentiële twijfel is niets mis. Zo waar God nooit voor de hand ligt, blijft twijfel een metgezel van ieder die overtuigd raakte. Daarover dus geen misverstand! Maar als we te slim of te lui zijn geworden om de oeroude worsteling van Jakob aan te gaan, met God om God, en het intussen beter denken te weten dan iedereen, werkt dat eerder destructief dan constructief.

Het nummer van De Nieuwe Koers dat onlangs op de mat viel, pakt uit met een nummer over de hel.

Hoeveel christenen geloven in de hel? Een enquête moest daarover meer helderheid geven. In 2004 was er ook zo’n enquête gehouden en kennelijk moest het verschil gemeten worden. Het was mij eerlijk gezegd niet opgevallen dat zo’n enquête gehouden werd, maar de resultaten konden mij niet ontgaan. Dat het langs me heen gegaan is, is trouwens niet erg, want ik geloof gelukkig niet in de hel. Net zo min als ik in de kerk geloof. Ik mag wel in God geloven en in Jezus Christus en in de Heilige Geest, maar dan houdt het wel op.

Het is bijna gewoonte geworden om het woordje ‘in’ overal aan vast te plakken. Als christenen geloven we in God en daaruit volgt op zeker moment een gelovige uitspraak over de hel. De kerk spreekt over de hel op de wijze van de Twaalf Artikelen. Christus is neergedaald tot in de hel. De geloofsartikelen vormen een samenhangend geheel, net zoals ons lichaam één geheel vormt. Wie ze als aparte onderdelen beschouwt, verklaart niets, maar beschadigt het geloof. Is dit niet een voorbeeld van wat dr. Visser signaleert, namelijk dat we meer en meer blootgesteld worden aan een ‘vrijage met twijfel’? Een enquête over de hel. Hoe seculier wilt u het hebben?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen