Liefdevol nabij zijn

Pastoraat is een breed begrip, er kan veel onder vallen. Er zijn immers allerlei soorten en vormen van pastoraat. In dit artikel heb ik vooral het crisispastoraat voor ogen. Bij deze vorm van pastoraat ga ik ervan uit dat er meerdere, verschillende gesprekken worden gevoerd. Daarbij zie ik crisispastoraat als een vorm van hulpverlening, waarbij kennis van de psychologie onmisbaar is.

Maar is het niet te mager als er in de pastorale gesprekken alleen aandacht is voor de mens? Het gaat in het pastoraat toch om de mens in zijn of haar verhouding tot God? Ja, maar mijn ervaring is dat God regelmatig buiten beeld kan zijn als het gaat om gebrokenheid. Je kunt Hem pas op een evenwichtige manier inbrengen als we recht proberen te doen aan de vier dimensies van de relationele werkelijkheid, zoals die in het contextueel pastoraat onderscheiden worden (zie kader).

Mensvisie

Als we als ‘pastor’, dat wil zeggen als ambtsdrager of als bezoekbroeder/zuster, pastorale zorg verlenen aan mensen die lijden, welke houding nemen we dan in? Onze innerlijke grondhouding in het pastoraat is er één van ontferming, mededogen. Zoals we dat zien bij de Heere Jezus Christus: ‘Toen Hij de menigte zag, was Hij innerlijk met ontferming bewogen over hen, omdat zij vermoeid en verstrooid waren, zoals schapen die geen herder hebben. Toen zei Hij tegen Zijn discipelen: De oogst is wel groot, maar er zijn weinig arbeiders’. (Matt.9:36,37)

De kern van pastorale zorg is omzien naar de ander in opdracht van de goede Herder. De pastorale houding wordt bepaald door je mensvisie. In Mattheüs 9 beziet Jezus dezelfde mensen vanuit tweeërlei perspectief: een herderloze en gehavende kudde en een akker met een enorme oogst. Op welke manier verandert of verdiept dit dubbele perspectief op de mens onze visie op het gemeentelid dat we bezoeken?

Onze houding

Als het gaat om onze houding zijn de volgende aandachtspunten van belang:

a. Laten we werken vanuit de gezindheid van Christus: de pastor zoekt en legt contact vanuit en namens de gemeente en in opdracht van het Hoofd van de gemeente.

b. Een pastor moet niet boven maar in een dienende houding naast de ander staan, in navolging van Christus.

c. Een goede pastor heeft een pastorale attitude: je aanvaardt de ander zonder vooroordelen op grond van wat je weet en ziet of vanwege dat wat je van andere mensen hebt gehoord.

d. Empathie is voorwaarde voor een wezenlijke relatie met de ander. Het betekent dat je contact hebt op gevoelsniveau, dat we bij het hart komen, van hart tot hart spreken.

e. Waarom brengen we een bezoek? Wat is ons doel? Is het een ambtelijke opdracht of plicht? Is er betrokkenheid op de ander en daardoor bewogenheid?

Goed luisteren

Niet alleen onze houding is van belang. Wie pastorale zorg verleent in crisissituaties, moet ook over bepaalde vaardigheden en kennis beschikken.

Om nabij te kunnen zijn in het pastoraat is voor alles nodig dat we luisteren, luisteren en nog eens luisteren. Het is van groot belang dat we zelf stil durven te worden en onze eigen behoefte om te praten onderdrukken. Het gaat erom dat mensen zich gehoord weten en dat wij hen helpen zichzelf te begrijpen.

Goed luisteren is een actieve en intensieve bezigheid waarin we de volgende elementen kunnen onderscheiden:

• actief luisteren betekent dat we ‘er zijn’ voor de ander;

• we sluiten aan bij de ander;

• we vragen door ter verduidelijking;

• we halen er geen andere voorbeelden bij van mensen in eenzelfde situatie;

• we spreken geen oppervlakkige troostwoorden uit, maar laten Gods Woord spreken;

• we dwingen niet nieuwsgierig de ander om dingen te zeggen, maar we volgen de ander.

Passend spreken

Alle pastorale gesprekken hebben een gewone volgorde. Het gaat eerst over koetjes en kalfjes (om in het gesprek te komen), daarna volgt verdieping van het gesprek (doel van het bezoek) met tot slot de afronding. Maar hoe verbind je dit nu met passend spreken over God, zodat Hij niet plompverloren of willekeurig ter sprake wordt gebracht?

Nico van der Voet noemt vier onderdelen als inhoud van een pastoraal gesprek (in: A. Peters en L.W. Smelt (red.), Ontmoeting. Inspiratie voor pastorale gesprekken p.151). We kunnen hier parallellen zien met de vier dimensies binnen het contextueel pastoraat (kader).

Er zit in elke stap een verdieping:

1. meeleven, spreken over feiten;

2. meevoelen, spreken over gevoelens bij de feiten;

3. meedenken, spreken over gedachten bij feiten en gevoelens vanuit geloofsperspectief;

4. meebidden, God ontmoeten en feiten en gevoelens en gedachten bij Hem brengen.

Van der Voet vergelijkt een pastoraal gesprek met een wandeling door de tempel, via de voorhoven naar het Heilige en het Allerheiligste. ‘In een gesprek lopen we over de voorhof van de feiten naar de voorhof van de gevoelens. Vervolgens komen we in het Heilige en hebben we het over iemands diepste beweegredenen en gedachten vanuit het geloof. En daarna komen we tot een ontmoeting met God. Dat is het allerheiligste moment in het gesprek.’

De volgorde is hier allesbepalend. Je kunt zo’n wandeling dus niet starten in het Heilige. Een gesprek moet in alle rust vooraan in de tempel beginnen, bij de feiten.

Het aankunnen

Wat is het doel van de pastorale zorg voor psychisch zieken? Vaak luidt het antwoord dat ze weer gezond worden. Maar dat is niet altijd mogelijk. Het gaat om het aankunnen van het bestaan in deze wereld met al haar grenzen. Het gaat erom dat de draaglast en de draagkracht meer in balans komen met elkaar.

Pastoraat geeft hulp bij het aankunnen van het leven op grond van wat de Bijbel zegt. Pastoraat is meer dan een gesprek over geloofsvragen. Het geeft hulp bij het begrijpen van het waartoe. Ook ondersteunt pastoraat mensen bij het richten van het leven op een nieuw waarheen.

De Bijbel verstrekt verschillende aanwijzingen, die zieken – en in het bijzonder psychisch zieken – kunnen helpen bij het opgewassen zijn tegen het leven.

Veelzijdige aanpak

Paulus vermaande de eerste christenen een veelzijdige aanpak voor het pastoraat te ontwikkelen (1 Thess.5:14):

• wijs hen die ordeloos leven, terecht;

• bemoedig de moedelozen;

• ondersteun de zwakken;

• heb geduld met iedereen.

‘Hen die ordeloos leven’ zijn mensen die doorgaans best in staat zijn hun leven de baas te worden. Ze leven echter in zonde en gedragen zich zo dat ze wel problemen moeten krijgen. Ze hebben vermaning nodig, terechtwijzing.

Onder ‘moedelozen’ versta ik die mensen die, beperkt door moeilijke levensomstandigheden en innerlijke conflicten, een crisis doormaken. Vaak lijden ze aan somberheid, minderwaardigheidsgevoelens, remmingen en angsten, die ook invloed hebben op hun geloofsleven.

De ‘zwakken’ zijn mensen die vanwege lichamelijke en psychische beperkingen duidelijk gehinderd worden in hun bestaan.

In Gods ogen zijn ze niet minderwaardig. Ze hebben in het bijzonder een ontfermende en liefdevolle benadering door hun medemensen nodig.

Vier dimensies

Wanneer we iemands levensverhaal willen begrijpen, is het noodzakelijk dat we eerst kijken naar de feiten die het leven van de persoon beïnvloeden: ziekte en gezondheid, erfelijke belasting, echtscheiding, de dood van een ouder, de sociaaleconomische klasse enzovoort.

Vervolgens kunnen we iemands levensverhaal ook bezien vanuit de tweede dimensie, vanuit de psychologie: hoe heeft iemand die feiten en gebeurtenissen uit zijn leven verwerkt?

Wat voor gevolgen hebben die feiten gehad voor iemands persoonlijkheidsontwikkeling?

In de derde dimensie is de interactie van belang. Hoe verlopen de communicatiepatronen in het gezin, in de familie en waardoor wordt het onderlinge gedrag beïnvloed?

De vierde dimensie betreft de verbondenheid en afhankelijkheid die er tussen familie- en gezinsleden is. In elke van deze relaties is een balans tussen geven en ontvangen.

Het is belangrijk om deze vier dimensies in ons achterhoofd te houden en helder te krijgen in onze gesprekken, zodat we adequaat en passend nabij kunnen zijn in het pastoraat.

Psychologie

Als het gaat om pastoraat in gebrokenheid vormt pastoraat aan zieke mensen (lichamelijk en psychisch) daarvan een belangrijk onderdeel.

Veel pastoraat is psycho-pastoraal van aard. Er moet bij ouderlingen en bezoekbroeders en -zusters dus enige kennis zijn van psychologie en van vormen van therapie.

In dit verband heb ik zelf veel geleerd van de christen-psychiater Samuel Pfeifer uit Zwitserland. Hij onderscheidt in zijn Psychische stoornissen en bijbelse zielszorg de volgende psychische stoornissen:

- schizofrenie en andere psychosen

- depressies: mild tot matig, en ernstig

- hersenaandoeningen

- ernstige neuroses (vaakst voorkomende stoornis): stoornis in de persoonsontwikkeling die zich in bepaalde symptomen (angst, dwang, melancholie, hysterie) of in bepaalde eigenschappen (geremdheid, onzekerheid, labiliteit, innerlijke conflicten) uit

Aanleg, omgeving en de reactie op of de interactie tussen deze twee werken versterkend op het ontstaan van een psychische stoornis.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen