Dr. Herman J. Selderhuis (red.) Handboek Gereformeerd Kerkrecht. Uitg. Groen, Heerenveen; 512 blz.; € 59,95.

Er is de laatste twintig jaar veel in beweging op het gebied van het kerkrecht. Niet alleen door de totstandkoming van de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland maar ook binnen de kerken van de Afscheiding. Zij hebben vrijwel allemaal een kerkorde die gebaseerd is op het grondpatroon van de Dordtse Kerkorde van 1619 (DKO).

Maar de onderlinge verschillen worden steeds groter. De Gereformeerde Gemeenten houden vast aan de oorspronkelijke tekst en hebben die voor actuele aangelegenheden van aantekeningen voorzien. De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt hebben in 2014 een geheel nieuwe kerkorde vastgesteld. De andere acht (!) afgescheiden kerkgenootschappen hebben elk hun eigen variatie op de DKO, alleen de Hersteld Hervormde Kerk hanteert de vroegere hervormde kerkorde in gewijzigde vorm.

Dit handboek wil helpen bij de bezinning op de vragen van kerk en recht in het licht van de ontwikkelingen in kerk en maatschappij. Het bestaat uit vier delen:

- een principieel deel, onder meer over bijbelse en theologische beginselen en de verhouding kerk en staat.

- een historisch deel, over de Vroege Kerk tot de eenentwintigste eeuw. Daarin zijn juweeltjes te vinden (met name over de periode van de Reformatie) maar ook bijdragen van matige kwaliteit.

- het systematische deel volgt de artikelen van de DKO en voorziet die van commentaar. Als het gaat over actuele vragen, is het Handboek terughoudend. Bij het vraagstuk van de vrouw in het ambt wordt slechts opgemerkt dat daarover verschillend wordt gedacht. Vragen over de toelating van homoseksuelen aan het avondmaal of hoe om te gaan met gemeenteleden die zich hebben laten herdopen, komen niet ter sprake.

- in het praktische deel wordt vooral aandacht gegeven aan juridische vragen. Hier komen vragen aan de orde als de privacywetgeving, kerk en arbeidsrecht, kerk en aansprakelijkheid en hoe om te gaan met misbruik. Deze hoofdstukken zijn ook voor kerkenraden binnen de Protestantse Kerk van belang.

In een Handboek Gereformeerd Kerkrecht zou je verwachten dat de vraag aan de orde komt wat gereformeerd kerkrecht eigenlijk is. Dat is niet het geval en het Handboek hinkt daardoor wat op twee gedachten. Het heeft de kerkorde van Dordrecht als uitgangspunt en is daarmee een vervolg op de toelichtingen van H. Bouwman (1928/1934), Joh. Jansen (1922/1952) en K. de Gier (1989), waarop veelvuldig wordt teruggegrepen. Tegelijk wil men het bredere veld van het protestantse kerkrecht bestrijken. In sommige hoofdstukken wordt enige aandacht gegeven aan de ontwikkelingen in de Nederlandse Hervormde Kerk en de Protestantse Kerk in Nederland, maar dat is eerder uitzondering dan regel. In de principiële bezinning ontbreken namen als Hoedemaker, Noordmans, Van Ruler, Haitjema en Koffeman geheel. In het hoofdstuk over de verhouding van kerkorde en belijdenis wordt met geen woord gerept over het fundamentele debat dat rond 1951 in het Hervormde Kerk daarover is gevoerd. Het Handboek gaat zonder enige aarzeling uit van de stelling van Abraham Kuyper dat het kerkverband ontstaat door vrijwillige aansluiting van gemeenten. Dat daarover in de Hervormde Kerk anders wordt gedacht, komt niet ter sprake.

Alleen J.L. Schreuders (voor zover ik zie de enige van de 21 auteurs die van oorsprong hervormd was) maakt van de gelegenheid gebruik om nog eens lucht te geven aan zijn ongenoegen over de hervormde nota ‘Om de eenheid en de heelheid van de kerk’. Daarin wordt gesteld dat een gemeente zich niet aan de Nederlandse Hervormde Kerk kan onttrekken. Hij meent dat de aangereikte argumenten slechts zijn ‘ingelezen als geest van de kerkorde’, terwijl de kerkorde daarover niet duidelijk was. De overheidsrechter zou daarover geen uitspraak hebben gedaan. Het rapport is echter niet alleen op confessionele en ecclesiologische uitgangspunten gebaseerd. Het voert kerkordelijke en burgerrechtelijke argumenten aan en de burgerlijke rechter heeft bevestigd dat de gemeenten hun ‘zelfstandigheid slechts ontlenen aan het zijn van onderdeel van de Kerk’.

Ten slotte moet ik nog wijzen op een storende vergissing. H.M.J. Wagenaar, een van de opstellers van de hervormde kerkorde 1951, zou de Dordtse Kerkorde negatief hebben gekenmerkt toen hij stelde dat ze ‘een mislukking’ en ‘een belemmering’ was, gekenmerkt door ‘ongeestelijkheid’, ‘ziekelijke casuïstiek’ en een ‘weinig elegante bouw’ en daarmee onbruikbaar voor de vernieuwde Nederlandse Hervormde Kerk. Wagenaar gebruikt deze woorden echter niet voor de Dordtse Kerkorde; zijn vernietigende oordeel heeft betrekking op de hervormde Reglementenbundel. Daarvan zegt hij: ‘Zij heeft zichzelf overleefd en weinigen zullen haar verscheiden betreuren.’ Samenvattend: voor lezers binnen de Protestantse Kerk in Nederland zijn sommige hoofdstukken uit het historische deel van belang. De bijdragen van de juristen en het hoofdstuk over macht en misbruik zijn ter zake kundig, actueel en instructief. In het systematische deel zijn soms bruikbare aanwijzingen te vinden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen