Dopen niet uitstellen

De coronacrisis heeft al heel wat pennen in de kerk in beweging gebracht. Dat is logisch omdat het kerkelijke leven van het ene op het andere moment bijna stil kwam te liggen. De reguliere diensten werden vervangen door online diensten. Het is behelpen maar het kan. Lastiger is de vraag hoe om te gaan met bijzondere diensten. Belijdenisdiensten moesten uitgesteld worden. Andere bijzondere diensten gaan hier en daar wel door.

Predikanten verwisselen van standplaats. In een lege kerk nemen zij afscheid en in een andere lege kerk worden zij bevestigd. Maar de avondmaalsdiensten kunnen geen doorgang vinden en ook kwamen de doopdiensten te vervallen. Dat ligt gevoelig, want we hebben het hier wel over de sacramenten. We kunnen veel dingen digitaal doen, maar kan dat ook met de sacramenten? Leidt dat niet tot een verschraling van het sacrament? Of kun je dan niet eens meer van sacrament spreken? De gedachten hierover lijken nog niet uitgekristalliseerd. Vandaar dat over doop en avondmaal een discussie op gang kwam. Ik geef eerst iets weer uit een artikel van dr. John van Eck in het Nederlands Dagblad.

Nederlands Dagblad

De dominee hoeft bij het dopen niet die anderhalvemetergrens over. Wat kan er tegen zijn als de dominee de doopformule uitspreekt en een van de ouders staande bij het doopvont het water over het hoofd van het kind giet? Het gaat niet om de hand van de dominee, maar om het water. De doop mag dan niet heilsnoodzakelijk zijn, maar het is wel een aangeraakt worden door God, al hoeft dat niet door de dominee te gebeuren. (…)

De leiding van de Protestantse Kerk in Nederland – om me te beperken tot de kerk waar ik lid van ben – toont zich hier minder initiatiefrijk. Voor de viering van het avondmaal worden digitale mogelijkheden aangedragen. Wat de doop betreft, komt men niet verder dan: ‘Hoe pijnlijk ook, maar dopen lijkt door de huidige richtlijnen vanuit de overheid momenteel niet mogelijk. Bij dopen raak je de ander aan en is het niet mogelijk om anderhalve meter afstand te bewaren.’

Intussen begint er sinds de invoering van de coronamaatregelen een stuwmeertje van niet gedoopte kinderen te ontstaan. ‘Het vieren van het avondmaal kan niet gemist worden,’ vindt het moderamen. Dat kan men als een theologische uitspraak lezen. Wat de doop betreft doet men een dergelijke uitspraak niet. Het blijft, ‘hoe pijnlijk ook’, bij een jammer dan op praktische gronden. Als het avondmaal niet gemist kan worden, dan de doop ook niet. (…)

Aanraking

Nu weet ik wel dat naar protestantse opvatting de doop niet heilsnoodzakelijk is en dat derhalve de termijn waarbinnen kinderen gedoopt worden, principieel geen punt van discussie kan zijn, maar een stoppen met dopen, onzeker tot wanneer, zit me toch niet lekker. (…) De doop mag dan niet heilsnoodzakelijk zijn, maar het is wel een aangeraakt worden door God – of namens God zo men wil –, concreet en lichamelijk. Die aanra‑king mag een kind niet vanwege externe omstandigheden worden onthouden. Als het avondmaal niet gemist kan worden, dan de doop ook niet. (…) Digitaal lijkt me de kwestie ook niet op te lossen. Bij dopen hoort nu eenmaal dat je wordt aangeraakt. Maar – is mijn vraag – wat is wezenlijk daarbij: dat de dominee je aanraakt of dat het water dat Christus verordend heeft over je heen gaat? (…)

Wat de bediening betreft: Woord en water maken samen het sacrament van de doop. Het water dat het lichaam van het kind aanraakt, wordt geheiligd door de goddelijke belofte die in de doopformule opgesloten ligt: dat de God in wiens naam het water over het kind wordt uitgegoten, de God van dit kind wil zijn. Wat kan er tegen zijn als de dominee de doopformule uitspreekt en een van de ouders staande bij het doopvont het water over het hoofd van het kind giet?

Kleine zondvloed

Als het niet helemaal kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan in een (hopelijk voorlopige) anderhalve-meter-samenleving. Daarbij komt dat het in een doopbijeenkomst zoals ik die voor mij zie, wel heel duidelijk wordt waar het in de doop om gaat: om God en het kind namelijk. Iets wat in de vertedering die doopdiensten vaak stempelt wel eens op de achtergrond kan raken.

Dit geschreven hebbend, blijf ik me afvragen waarom deze kwestie mij zo raakt. Speelt hier ook mee dat ik het niet kan verdragen als in een wereld waar nu een kleine zondvloed overheen gaat, het water van Gods genade niet meer mag vloeien? Gaat het bij het dopen van een kind niet ook om de wereld die God verlossen wil? ‘Gij heft de aarde aan het licht,’ zegt Barnard, ‘door diepte heen en door gericht’ (Liedboek 2013, 350). Elk kind dat in de gemeente wordt gedoopt, is daarvan een teken.

Confessioneel

Inmiddels heeft het moderamen van de synode ook ingezien dat het niet goed is dat kinderen ongedoopt blijven. De kerk zegt nu dat het mogelijk is om met een verlengde arm te dopen (zie de website, compleet met instructiefilmpje).

In Confessioneel schreef dr. Edward van ’t Slot een artikel met de titel ‘Sacrament en crisis’. Hoe het heilig avondmaal vieren in coronatijd? Dat roept vragen op. Het is vaker gebeurd dat in onverwachte situaties gehandeld moest worden. Met zo’n situatie werd Petrus geconfronteerd in Handelingen 10 toen hem dringend gevraagd werd om een heiden – de officier Cornelius – te dopen. Hij kon niet even een vergadering beleggen. En al in Handelingen 8 lezen we over de spontane actie van Filippus, die de Ethiopische minister doopte. ‘De Geest gaf geen gelegenheid tot nader overleg’, schrijft Van ’t Slot. Hij vervolgt:

Maar is onze situatie nu er ook één van zo hoge urgentie? Van nu of nooit? Ik zou zeggen: de gegeven voorbeelden zijn momenten waarop er waakzaam en doortastend gehandeld moet worden. Maar onze situatie is er één om wat meer nuchterheid te betrachten (1 Petr.5:8). ‘Als ik in mijn eentje aan een tafel brood en wijn zit te nemen, ook al is het op teken van mijn wijkpredikant, dan blijf ik in mijn eentje. Dat is geen avondmaal.’ Dat was mijn eerste intuïtie. Nu zou ikzelf niet in mijn eentje zijn: mijn vrouw zou zeker meedoen. En mijn kinderen – wat zouden mijn kinderen op dat moment moeten doen? In onze gemeente is het niet gebruikelijk dat kinderen aan het avondmaal gaan. Ik las in de krant dat iemand zei: ‘als je je kinderen dan thuis wel mee laat vieren, dan heb je innerlijk afscheid genomen van je eigen gemeenschap’. Eerlijk gezegd vind ik dat nogal complex. In ieder geval zou dit tegenover mijn kinderen niet prettig zijn…. – Een ander zei tegen me: maar ons avondmaal komt toch op uit het joodse Pesachmaal? En wordt dat niet in huiselijke kring gevierd? Maar als ik in huiselijke kring iets als een Pesachmaaltijd ga houden, kunnen de kinderen dus zeker meedoen… En dan hoef ik ook niet de kerkomroep aan te zetten om mijn brood tegelijk te breken met mijn voorganger… Avondmaal is ook weer niet hetzelfde als een Pesachmaal!

Het is duidelijk dat aan online vieringen nogal wat haken en ogen zitten. Thuis online avondmaal vieren lijkt geen goede oplossing. Dopen doe je ook niet online. Het gaat namelijk ook om de handeling: het dopen of het breken van het brood. Naast de doopwoorden of avondmaalswoorden en naast de elementen van het sacrament (water, brood, wijn) is er de handeling. Hoe belangrijk is die? Is de handeling niet een wezenlijk onderdeel van het sacrament? Of staat de handeling als zodanig daar los van, zodat anderen kunnen dopen en anderen het brood kunnen breken?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen