Eerst luisteren, dan spreken

Het is onmogelijk om in een enkel artikel een overzicht te geven van de ideeën die er bestaan. Daarom slechts een bescheiden bijdrage aan een gesprek dat al eeuwen wordt gevoerd, en dat zeker moet worden voortgezet.

Het Evangelie kan in alle talen worden vertaald, gehoord en binnen alle culturen gestalte krijgen. Het Evangelie sluit niemand uit. We mogen en kunnen volgelingen van Jezus zijn als mensen van nu en van hier. Daarvoor mogen we dankbaar zijn.

Eerst luisteren

Daarmee is het Evangelie ook het Evangelie zoals wij dat verstaan. Wij kennen ten dele. Sommige dingen vallen ons, omdat wij Nederlanders zijn, meer op dan anderen. Andere dingen spreken juist meer, omdat navolgers van Jezus bijvoorbeeld in armoede leven in Zuid-Soedan. Wíj ontvangen het Evangelie en daardoor wordt al ons spreken gekleurd. Dat stemt tot nederigheid. Niemand kan claimen het Evangelie voor de volle honderd procent te hebben begrepen. Niemand heeft daarom de waarheid in pacht.

Omdat de Geest spreekt in onze wereld en wij als gebrekkige mensen ten dele verstaan, hebben we elkaar nodig. Aan al het spreken moet ons luisteren voorafgaan: luisteren naar wat de Geest tot de gemeenten zegt (Openb.2:11). ‘Gemeenten’ staat in het meervoud, we horen niet alleen. Ook anderen horen wat de Geest spreekt. ‘Luisteren’ moet aan al ons spreken voorafgaan, ook luisteren naar elkaar. We ontdekken dan samen wat de diepte en de breedte van de liefde van God is (Ef.3:18).

Eigen cultuur

Dat het Evangelie alleen binnen de context van een cultuur wordt verstaan, is ook duidelijk in de Bijbel zelf. De verschillende delen van de Bijbel komen naar ons toe in een eigen cultureel gewaad. En ook Jezus Zelf kwam als mens, meer precies als ‘een Joods mens’ in een specifieke culturele context. Het gesprek is in de Bijbel gaande en verschillende getuigenissen vertellen ons, elk in een eigen vorm, de geschiedenis van deze Joodse man uit Nazareth. De Geest opent onze oren en leert ons Zijn stem verstaan. Woord en Geest zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Dat staat wel haaks op het relativisme van onze tijd, alsof de inhoud van het Evangelie afhangt van wat wíj ervan maken. Het gaat wel om dé waarheid, het gaat immers om de openbaring van Jezus Christus. De Schriften en de Geest getuigen van Hem. Hij is de Waarheid en het Leven. Al ons tastend zoeken, al ons gebrekkige verstaan, is een zoeken van Hem, van de waarheid die Hij is en het leven dat Hij geeft.

Ingespannen willen we horen wat anderen van Hem hebben ontdekt, zodat we Hem en de Vader beter en beter zouden leren kennen.

Diepgaande invloed

Er is ook een omgekeerde beweging die we kunnen maken. Het Evangelie komt onze wereld binnen en ons verstaan wordt er door gestempeld. Het Evangelie doet echter ook iets met onze cultuur als geheel, met de manier waarop we de wereld zien.

Voor veel wetenschappers is het duidelijk: het samenleven van mensen, het ontstaan van een cultuur, begint bij religie. Religie maakt samenleven mogelijk, ze geeft ons gedeelde waarden en normen. Onze cultuur is een Joods-christelijke cultuur, ook al verschijnt die veelal in een humanistisch jasje. Tom Holland beschrijft (in Dominion) de diepgaande invloed van het christendom op de westerse cultuur. Het meest kenmerkende is daarbij het grote belang van zorg voor het zwakke, de liefde tot de naaste (zelfs in ideale vorm de liefde voor de vijand).

Deze wortels staan ter discussie. Bewust wordt soms geprobeerd alles ongedaan te maken wat aan het christelijk geloof herinnert. Jonathan Sacks, de voormalige opperrabbijn van Engeland, ziet hierin een bedreiging van de meest fundamentele waarden van de samenleving. Er is immers geen seculier alternatief dat persoonlijke belangen overstijgt. Als normen geen bedding hebben in een gedeelde geloofsovertuiging, slijten ze weg. Ons eigenbelang wint het dan van de zorg voor het zwakke, of het nu gaat om de naaste of om de schepping.

De kern

Cultuurrelativisme begint met de relativering van het geloof. Multiculturele experimenten slagen ech-ter niet, ze leiden niet tot een gedeelde overtuiging en stevige grondslag voor maatschappelijke normen en waarden.

Religie is de kern van de cultuur. De geschiedenis leert ons dat cultuurvorming een langzaam proces is. Sommige landen hebben een zeer hoog percentage christenen, maar toch een cultuur die geen recht doet aan de zwakken of die zeer gewelddadig is. Het persoonlijke geloof kan diepgaand zijn, terwijl het christendom niet kenmerkend is voor de samenleving. Een ander opvallend punt is de diversiteit van culturele vormen binnen een religieuze traditie. Zo zijn er binnen Europa grote culturele verschillen tussen landen met een rooms-katholieke traditie en met een protestantse traditie. Dit is ook weerbarstig: die roomskatholieke of protestantse traditie verdwijnt echt niet zo gemakkelijk en is daarom tot vandaag te herkennen. Trouwens, ook andere (religieuze) grondslagen, zoals het communisme en confucianisme of boeddhisme zijn hardnekkig in hun invloed tot op de dag van vandaag.

Heidendom

Er is echter geen reden om te denken dat het wel goed zit met de westerse cultuur. Dr. Henk Vreekamp liet ons zien dat onze cultuur ook uit een andere wortel wordt gevoed. Het heidendom is niet verdwenen, ook hier is alles ten dele. Soms breekt de macht van egoïsme en zelfverheerlijking als een fascistische golf door alles heen. Misschien is het altijd (latent) aanwezige antisemitisme wel een blijvende waarschuwing voor de antigoddelijke machten, die ook in onze wereld volop aanwezig zijn. In elk geval zijn er het materialisme en doorgeslagen individualisme. Er is geen reden om te denken dat wij blijvend aan de goede kant van de geschiedenis staan. Soms lijkt het wel of de tegenkrachten de overhand krijgen en de verbinding met de christelijke wortels verdwijnt. Hoewel dat misschien ook een langzaam proces is, is het geen denkbeeldig proces. Het gevaar is dan wel dat we ons vastbijten in het verleden of dat we ons laten leiden door angst voor de dingen die vandaag de dag gebeuren of dreigen te gebeuren.

Dienend aanwezig

De christen die Jezus navolgt, sluit zich niet af en verheft zich niet boven de ander, maar is toch ook beducht voor het kwade. Wij staan midden in onze cultuur, een cultuur die zich losmaakt van haar wortels. Wij weten vaak niet hoe het verder moet en wat bijbelse beginselen vandaag precies betekenen. We zien dat dingen fout gaan en tegelijkertijd hoe diep die dingen ook in onszelf zitten. Ons materialisme en individualisme laat dat maar al te vaak duidelijk zien. Tegelijkertijd verheerlijken wij het verleden niet, we zijn geroepen om nu vandaag en hier dienend aanwezig te zijn. Als christen hebben we leren luisteren, onze beperkingen leren kennen, zijn we bereid om onszelf te verloochenen en het goede voor de ander te zoeken. We staan dus niet aan de zijlijn, maar wij zijn hier en nu present, en in alle voorlopigheid doen we mee.

Dat vraagt gebed. Het vraagt erom dat we de tijd nemen om te ontdekken en te luisteren, het vraagt om bereidheid er voor de ander te zijn. In de woorden van Bonhoeffer: ‘We bidden, wachten en proberen het goede te doen.’ Dat doen we nu en hier. Of is het allemaal toch net iets anders? Wat zou mijn broeder in Egypte ervan denken? En mijn zuster in Tsjechië? Wat denken wij ervan?

Meer weten? Verder lezen kan in: Francis Fukuyama, ‘Identiteit. Waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek’, uitg. Atlas Contact, Amsterdam; 272 blz.; € 19,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen