Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De grote evangelist

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De grote evangelist

George Whitefield (1714-1770), zijn leven en prediking (2, slot)

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Whitefield, die 250 jaar geleden overleed, heeft altijd in de schaduw gestaan van zijn tijdgenoot en medeprediker John Wesley (1715-1791). Toch is hij erg belangrijk geweest voor het ontstaan van een Engelse gereformeerd-evangelicale beweging.

Verder laat Whitefields opwekkingsprediking licht vallen op de verhouding tussen de persoon van de prediker, de verkondiging en het werk van de Heilige Geest.

Whitefield preekte als eerste in de openlucht en legde daarmee de grondslag van de beweging van het methodisme. Vervolgens zorgde vooral hij ervoor dat de opwekkingsbeweging een internationaal gebeuren werd. Hij preekte namelijk niet alleen in Engeland, maar ook in Noord‑Amerika, Schotland en Wales.

Puriteinse erfenis

Whitefield stond aan de basis van een gereformeerdevangelicale stroming die de Engelstalige wereld diepgaand heeft beïnvloed en daarin tot op de dag van vandaag een eigen plaats heeft. Hoe lopen de historische lijnen?

Daarvoor moeten we dan terug naar het Engelse puritanisme van de zeventiende eeuw. Deze beweging van met name predikers legde grote nadruk op de Woordverkondiging als het voornaamste middel om de gereformeerde leer bij het hart van allerlei soorten hoorders te brengen. In de puriteinse verkondiging kregen noties als zondebesef, bekering, kennis van Christus en levensheiliging sterke nadruk. Puriteinse predikers hadden aandacht voor zowel de toe‑eigening van het heil als het geloofsleven in gemeenschap met Christus. In deze traditie stond Whitefield.

Tegelijk werd hij de man die deze puriteinse erfenis op een eigen manier verwerkte en doorgaf aan een nieuwe tijd. Op welke manier dan? Allereerst door tegenover de gebroeders Wesley de leer van Gods genade te verdedigen. Daarom is hij de vader van het calvinistische methodisme geworden, terwijl de Wesleys de voormannen werden van de arminiaanse tak van de beweging.

Ten tweede liet Whitefield door zijn krachtige prediking zien hoe de puriteinse erfenis in een nieuwe tijd opnieuw een verrassende uitwerking kon krijgen. Het was, zoals de Engelsen zeggen, een soort Puritanism on fire (vurig puritanisme).

Nieuwe calvinisten

Deze zegenrijke verwerking vormde een opmerkelijk verschil met Nederland in de achttiende eeuw. Hoewel enkele plaatselijke opwekkingen voorkwamen, was hier overwegend een proces van geestelijke verinnerlijking en terugtrekking uit de samenleving aan de gang. Maar onder invloed van Whitefield ontstond er in de Engelstalige wereld een levendige gereformeerd‑evangelicale traditie, die ook in later tijd stem kreeg. In de negentiende eeuw kunnen we denken aan C.H. Spurgeon (1834‑1892) en J.C. Ryle (1816‑ 1900). Via Spurgeons krachtige verkondiging en Ryles vele aansprekende traktaten over geloofsthema’s bereikte de puriteinse erfenis in een nieuwe tijd vele harten. In de vorige eeuw gebeurde dit vooral via de Londense prediker D.M. Lloyd‑Jones (1899‑1981). We vinden de puriteinse doorwerking in onze tijd terug op verschillende plaatsen: bij de Schotse uitgever The Banner of Truth in Edinburgh, bij het door Joel R. Beeke opgerichte Puritan Theological Seminary in Grand Rapids, maar ook bij ‘nieuwe calvinisten’ als John Piper en Tim Keller, evenals bij andere predikers en theologen uit de kring van The Gospel Coalition. Zonder het optreden van George Whitefield was dit alles ondenkbaar geweest.

Emotionele uitingen

Was de zegen van Whitefield en anderen te danken aan hun preekgaven of aan een puriteinse inslag? Zelf legde Whitefield alle nadruk op het werk van de Heilige Geest. Wat zich op de pinksterdag had afgespeeld, herhaalde zich op een bepaalde manier in de opwekkingen die hij meemaakte. Whitefield zag iets terugkeren van de tijd dat duizenden in Jeruzalem tot bekering kwamen en daarom schreef hij de zegenrijke uitwerking van zijn prediking volledig toe aan Gods vrije genade.

Critici, vooral in de Anglicaanse Kerk, stelden dat er in de opwekkingen veel te veel nadruk lag op allerlei emotionele uitingen bij zowel hem als bij zijn hoorders. Met name in zijn latere leven werd Whitefield huiveriger voor heftige emotionele uitingen bij zijn hoorders, want deze konden de opwekkingen gemakkelijk in de sfeer van geestdrijverij brengen. Toch bleef Whitefield vasthouden aan de overtuiging dat de opwekkingen te danken waren aan een krachtig werk van Gods Geest, waardoor het Woord diepe indruk maakte op mensen en hen tot berouw en vernieuwing bracht. Dit alles raakte hen ook emotioneel.

Retorische gaven

Vooral door zijn prediking is Whitefield van grote betekenis geweest voor Gods Koninkrijk. John Wesley, die bij Whitefields begrafenis preekte, sprak de woorden: ‘Hebben we ooit gelezen of gehoord dat iemand zulke aantallen zondaars tot bekering heeft geroepen? Meer nog, hebben we ooit gelezen of ooit gehoord dat iemand het gezegende instrument is geweest om zovele zondaars uit de duisternis tot het licht te brengen en uit de macht van satan tot God?’ Critici stelden dat vooral zijn meeslepende, emotionele preektrant er de oorzaak van was dat Whitefield zo’n opgang maakte als prediker. Zelf geloofde hij dat de Heilige Geest zijn natuurlijke gaven gebruikte om de verkondiging tot een werkelijk gebeuren te maken tussen God en mensen.

Via allerlei vragen, tweegesprekken en vooral beelden bracht hij het Woord bij de harten. Een bekend voorbeeld van Whitefield retorische gaven is te vinden in een preek waarin hij het gevaar van de ongelovige mens schildert. Hij tekent een blinde die zijn geleidehond is kwijtgeraakt. Intussen nadert deze stap voor stap de rand van een ravijn. Zijn stok is al in de afgrond gevallen en hij hoeft nog maar één stap te zetten om ook zelf in de diepte te storten. Een van de hoorders wordt zo meegenomen door het dreigende drama dat hij plotseling uitroept: Houd hem tegen! Houd hem tegen!

Krachtige verkondiging

Whitefields verkondiging laat ons zien dat er onderscheid bestaat tussen de gemaakte preek en het gebeuren van de prediking. Lezers van Whitefields gedrukte preken stellen nogal eens de vraag hoe deze een opwekking hebben veroorzaakt, want ze blinken niet uit door een aansprekende stijl of verrassend taalgebruik.

Volgens Whitefield betekent een orthodoxe of een stilistisch verzorgde preek echter nog geen krachtige verkondiging. De kracht van Gods Geest is daarvoor onmisbaar. Alleen zo krijgt de prediker het vuur of de passie van de bewogenheid over zijn hoorders en een diepe overtuiging bij het spreken. Deze elementen waren kenmerkend voor Whitefields prediking. Het verschil tussen de ene en de andere prediker ligt dus niet alleen in de dingen die worden gezegd, maar ook in de manier waarop ze worden gezegd. Wezenlijk voor de prediking is vooral dat de Heilige Geest het verkondigde Woord tot een gebeuren maakt om hoorders geestelijk te vernieuwen en op te bouwen in het geloof.

Thematiek

Centrale thema’s in Whitefields prediking zijn wedergeboorte, rechtvaardiging en Christus’ verlossingswerk. In zijn vroege bediening viel grote nadruk op de noodzaak van wedergeboorte. Whitefield was ervan overtuigd dat alleen Gods ingrijpen werkelijk geestelijke vernieuwing geeft. In latere jaren kwam er meer evenwicht doordat de rechtvaardiging uit het geloof en het verlossingswerk van Christus centraler kwamen te staan.

In vergelijking met de Reformatie zien we een ontwikkeling en een verschuiving, bijvoorbeeld doordat de wedergeboorte en de geloofservaring een veel sterkere rol gingen spelen. Toch was het juist de prediking van wedergeboorte die de geestelijke opwekking sterk stimuleerde. Deze prediking confronteerde de hoorders op een directe en bewogen manier met hun zonde en verlorenheid om hen vervolgens tot geloof te bewegen.

Betekenis

Whitefields leven en prediking zijn er een voorbeeld van hoe Gods Geest in een bepaalde tijd bepaalde mensen kan gebruiken voor een opvallend werk. Eigenlijk kan niemand de conclusie van J.C. Ryle tegenspreken. Ryle stelde dat het goed zou zijn voor de kerken van zijn tijd – de negentiende eeuw – als God meer predikers zou geven die iets weghebben van de grote evangelist van de achttiende eeuw. Geldt dat ook niet voor de kerken in onze tijd?

Verder lezen

L.J. van Valen, Zijn akker was de wereld. George Whitefield en de Great Awakening, uitg. Groen, Leiden (antiquarisch verkrijgbaar).

A. Vogelaar-van Amersfoort, Over indianen en kolonisten. Vertellingen bij de kerkgeschiedenis, uitg. Den Hertog, Houten; 128 blz.; € 14,50 (doelgroep: leeftijd 8-12 jaar).

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 6 augustus 2020

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

De grote evangelist

Bekijk de hele uitgave van donderdag 6 augustus 2020

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's