Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Boekbespreking

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Boekbespreking

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Tom Holland Heerschappij. Hoe het christendom het Westen vormde. Uitg. Athanaeum-Polak & Van Gennip, Amsterdam; 639 blz.; € 29,99.

Hoe zijn wij in het Westen geworden wat wij zijn, en waarom denken we zoals we denken? Dat zijn de vragen die de Britse geschiedschrijver Tom Holland in zijn nieuwste boek onderzoekt. Holland is vooral bekend geworden door zijn bestsellers over de antieke wereld Rubicon, Perzisch vuur en Dynastie. Studie van de antieke wereld bracht hem steeds meer tot het besef hoe anders mensen in de oudheid waren dan wij nu zijn. Heersers als Julius Caesar of Augustus bazuinden trots rond dat zij tienduizenden mensen hadden gedood en werden daarom bejubeld. Zij vonden zichzelf zo superieur aan andere mensen dat zij zich alleen met goden verwant voelden en op arme, zwakke of zieke mensen keken ze neer alsof het smerige dieren zijn. Opstandige slaven en rovers lieten zij kruisigen en deze gruwelijke executies trokken veel publiek. Wat is er gebeurd dat wij vandaag zulke andere waarden hebben dan zij toen?

Het antwoord hierop zoekt Holland in de doorwerking van het christelijk geloof. De kruisiging van Jezus is volgens hem het kantelpunt. De brieven van Paulus zorgden voor schokgolven die de wereld de eeuwen erna op allerlei manieren transformeerden. Holland wil deze omwentelingen in kaart brengen en richt zich daarbij op de vormen van christelijke invloed die het meest wijdverbreid zijn en tot op de dag van vandaag voortduren.

In drie delen – oudheid, christenheid en moderniteit – maakt Holland hinkstapsprongen door de geschiedenis. Hij geeft levendige portretten van sleutelfiguren in deze ontwikkelingen, zoals Origenes, Augustinus, Karel de Grote, paus Gregorius VII, Abelardus, Luther en, paradoxaal genoeg, Voltaire en Nietzsche. Soms schetst hij een persoon in contrast met een tijdgenoot die juist de toenmalige waarden en normen vertegenwoordigde; zo zet hij de apostel Paulus tegenover keizer Nero en kerkvader Basileus (die in de vierde eeuw al pleitte voor afschaffing van de slavernij) tegenover Julianus de Afvallige.

Op deze manier beschrijft hij de christelijke oorsprong van opvattingen en waarden die in onze cultuur gemeengoed zijn geworden, zoals: menselijke waardigheid, individuele vrijheid, gelijkheid van man en vrouw, liefde als het hoogste goed, het belang van compassie, nederigheid en barmhartigheid, universaliteit, de wereld als schepping met een rationele structuur (wat leidde tot de ontwikkeling van natuurwetenschap en technologie), het belang van onderwijs, de opvatting dat tijd lineair verloopt en het belang van hervorming en vernieuwing. Vandaag de dag wordt veelal aangenomen dat deze ideeën en opvattingen voortkomen uit de Verlichting en zijn verworven door het afwerpen van geloof en bijgeloof. Het progressieve liberalisme, zo wordt gedacht, heeft het conservatieve christendom achter zich gelaten. Maar ook al beschouwt onze westerse cultuur zichzelf als niet-religieus en agnostisch, ze is in haar aannames, waarden en gedachtenpatronen tot in haar genen doordrenkt van christelijk gedachtegoed. Alle bovengenoemde ideeën komen voort uit het christelijk geloof.

Dat velen dit vandaag niet zien, komt volgens Holland omdat zij dat niet willen zien. Holland meent dit stellig te weten, omdat hij tot voor kort diezelfde weigerachtigheid deelde. In de inleiding en nabeschouwing vertelt hij openhartig over zijn eigen weg hierin. Zijn vader was atheïst, maar zijn gelovige moeder nam hem mee naar de Anglicaanse Kerk. Zijn prille geloof in God kwam echter in een crisis, toen hij op de zondagsschool een tekening zag van Adam en Eva in het paradijs waarin ook een dinosaurus getekend was, wat in zijn ogen helemaal niet kon, omdat dinosaurussen al uitgestorven waren voordat de mens verscheen. Omdat zijn vragen hierover niet beantwoord werden, haakte hij af en verliet hij als tiener de kerk.

Tijdens zijn studie geschiedenis in Cambridge en Oxford was hij gevoelig voor Edward Gibbons visie op de westerse beschaving: na de bloeiperiode van de antieke wereld luidde de komst van het christelijk geloof een periode in van bijgeloof en wreedheid, die door de seculiere Verlichting van de zeventiende en achttiende eeuw weer voorbijging. Voortgaande studie van de antieke wereld riep bij Holland echter bovengenoemde vragen op, die hem tot een hernieuwde interesse in het christelijk geloof brachten en resulteerden in dit boek.

Holland is een zeer boeiend schrijver. Hij vertelt verhalen met gevoel voor drama en oog voor opmerkelijke details. In zijn zoektocht naar de invloed van het christelijk geloof schiet hij soms wat door. Zo wijst hij er bij de #MeToo-beweging op dat het agressief afrekenen met gebruiken die haaks staan op je eigen overtuiging, in de traditie staat van Elia’s strijd tegen de Baälpriesters, Bonifatius’ strijd tegen de Donarcultus en het streven naar zuiverheid door de zeventiende-eeuwse puriteinen. Afrekenen met andersdenkenden lijkt mij echter meer een algemeen menselijke neiging, waarbij christelijk geloof juist oproept tot terughoudendheid. Wel wijst hij er terecht op dat achter de #MeToobeweging de christelijke opvatting schuilgaat van de waardigheid van vrouwen.

Ook veronderstelt Holland mijns inziens te sterk dat christelijke waarden zo diep in de westerse genen zijn doorgedrongen dat zij ook in de seculiere cultuur blijven doorwerken. Kan christelijke ethiek zonder christelijk geloof wel blijven bestaan? Kunnen waarden als barmhartigheid en nederigheid voortleven zonder zicht op Gods barmhartigheid in Jezus Christus? Ik ben bang dat veel huidige ontwikkelingen in een tegengestelde richting wijzen. Ik beveel deze studie van harte aan en hoop dat ook veel nietgelovigen dit boek zullen lezen. Dat helpt om in deze verwarrende tijd zicht te krijgen op de christelijke wortels en aard van onze westerse samenleving.

D.M. Heikoop, Katwijk aan Zee

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 14 januari 2021

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

Boekbespreking

Bekijk de hele uitgave van donderdag 14 januari 2021

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's