Het Wraakzwaard van Willem Teellinck

In deze tijd van de opleving van het coronavirus, kan het leerzaam zijn om te zoeken naar vergelijkbare situaties in het verleden en naar datgene wat er over is geschreven. Zo werd ik gewezen op het geschrift ’Wraeck-sweert’ van Willem Teellinck, dat geschreven werd in een periode van de uitbraak van de pestziekte. In dit artikel schetsen we de hoofdlijn van het leven van Willem Teellinck als achtergrond van zijn werken, een korte samenvatting van het boekje, en richten we de aandacht op één van de vragen die hij in het geschrift behandelt.

1. Wie was Willem Teellinck?

Willem Teellinck (1579-1629) was in zijn leven predikant in Haamstede en Middelburg. Hij is bekend gebleven door het grote aantal geschriften, waarvan er zo’n zestig zijn gepubliceerd. Vóórdat hij theologie studeerde, studeerde hij rechten. ¹ Toen hij op 25-jarige leeftijd naar Engeland reisde, kwam er een beslissende wending in zijn leven. Hij kwam in contact met een kring van puriteinen, zowel binnen als buiten de Engelse staatskerk. Hun levensstijl maakte diepe indruk op hem. Hij zag hun godzalige wandel en huisgodsdienst. De vermaningen en raadgevingen die van de kansel werden gegeven, werden in het dagelijks leven doorgaans trouw ter harte genomen. Het hele leven was gericht op de wezenlijke dingen.

Tijdens een bijzondere biddag, in het bijzondere gezelschap van predikanten als John Dod en Arthur Hildersham, behaagde het de Heere om het hart van Willem Teellinck te openen. Een van de gevolgen daarvan was de overstap naar de studie theologie: er ontstond de begeerte naar het predikantschap. In Leiden was hij student onder Gomarus en Arminius en studiegenoot van Gisbertus Voetius.

Samen met Voetius zou hij van grote betekenis worden voor de ontwikkeling van de kerk in Nederland. Beiden legden ze grote nadruk op de verbinding tussen leer en leven, tussen waarheid en godzaligheid. Daarmee legden ze de kiem voor de zogenaamde Nadere Reformatie die in de kerk in ons land heeft plaatsgevonden. Dít is ook de achtergrond van het geschrift Wraeck-sweert dat in 1624 wordt uitgegeven.

2. Waar gaat het om in het boekje Wraakzwaard?

In 1624 heerst de vreselijke pestziekte in Middelburg. Dat heeft Teellinck veel te zeggen. Het land verkeert in oorlog met Spanje, nadat het twaalfjarig bestand in 1621 is beëindigd. Er is door al deze omstandigheden ook grote armoede ontstaan. Teellinck spreekt van ’Diere tijdt’ (dure tijd). Nu volgt het derde oordeel: ’Bleeke Pestilentie’.

Het is voor de Middelburgse pastor de aanleiding om zijn pen te pakken en een verhandeling te schrijven naar aanleiding van Leviticus 26: 24-26: Zo zal Ik ook met u in tegenheid wandelen, en Ik zal u ook zevenvoudig over uw zonden slaan. Want Ik zal een zwaard over u brengen, dat de wrake des verbonds wreken zal, zodat gij in uw steden vergaderd zult worden; dan zal Ik de pest in het midden van u zenden en gij zult in de hand des vijands overgegeven worden. Als Ik u den staf des broods zal gebroken hebben, dan zullen tien vrouwen uw brood in één oven bakken en zullen uw brood bij het gewicht wedergeven; en gij zult eten, maar niet verzadigd worden.

Wie deze tekst aandachtig leest, begrijpt ook de kern van het betoog van de schrijver in dit boekje. Die kern geeft hij weer in de eerste zinnen in zijn opdracht aan de christelijke lezer. ”Wie met een verstandig oog opmerkt op Gods handelen met ons, die zal gewaar worden dat de Heere God geweldig met ons bezig is. Ja, dat Hij nu Zijn laatste middel omtrent ons inzet tot ons behoud. Opdat wij zouden behouden worden gebruikt de Heere nu Zijn uiterste middelen en geneesmiddelen om ons te genezen. Hij heeft al langer geroepen met het zwaard maar dat hielp niet. Hij heeft een tijd van gebrek daarbij gevoegd. Hij roept nu ten laatste door de gruwzame pest. Het zijn allemaal wraakplagen, die Hij laat aanleggen tegen verbondsbrekers.” Onder verbondsbrekers rekent hij de velen die wel lid zijn van de gemeente en veelal ook gebruikmaken van doop en avondmaal, maar van wie de levenswandel in strijd is met hun belijdenis.

Met zeer veel gunning roept hij op tot bekering. ”Dat wij allen als inwoners van ons land, zo hartelijk als wij kunnen, het toch ter harte zouden nemen, al datgene wat de Heere omtrent ons doet. Opdat wij toch niet voor altijd en eeuwig verloren zouden gaan in onze zonden.” Als er geen bekering volgt, zullen zwaardere slagen volgen, zoals reeds te zien is in de opeenvolging van oorlog, gebrek en pestziekte.

De oproep is gericht aan ieder persoonlijk, aan alle vaders als hoofden van hun gezin, aan de christelijke overheden en aan de ambtsdragers in Gods kerk. Juist zíj roepen het wraakzwaard Gods op, die een relatie hebben met het verbond Gods, maar die soms leven alsof er geen beloften liggen en die toegeven aan de zonden. Daarom doet hij de oproep aan ieder om het verbond te vernieuwen. Dat dringt zoveel te meer nu God met dit wraakzwaard van de pest over ons land is gekomen. Een ziekte die het land als het ware lam legt.

Tegelijk heeft de schrijver hoop dat de roepstemmen ter harte worden genomen. In zijn voorwoord schrijft hij: ”Dan zullen al degenen die in moeilijkheden gezeten hebben, en daaruit verlost zijn, als vaten der eer, waar het schuim vanaf is gehaald, door de ijver van de beproeving blinkende daaruit tevoorschijn komen. Hoe goed zal het dan gaan met onze gemeenten. Hoe fijn zal dan ons land worden als vroeger. Zal het niet wezen als het leven uit de doden? Om dit te bevorderen geven wij dit boekje uit.”

Willem Teellinck zou niet zijn wie hij was, als er in het boek ook niet hele praktische raadgevingen worden gegeven. Raadgevingen die alles te maken hebben met de verantwoordelijkheid die we ook voor ons lichaam hebben. Raadgevingen die aansluiten bij de stand van de medische wetenschap in die dagen. Omdat de pest door de lucht verspreid wordt, geeft hij de raad om de woningen goed te luchten en natuurlijk ook schoon te maken. Hij betrekt daarbij dat in het verleden de ’Spaanse pokken’ heerste en dat de besmetting plaatsvond door te drinken uit hetzelfde glas. Verder legt hij de nadruk op goede voeding en waarschuwt hij tegen overdaad. Nadrukkelijk geeft hij aan dat degene die besmet is, afstand moet houden van anderen, zoals vroeger de melaatse zijn omstanders moest waarschuwen als ze in zijn buurt kwamen. Maar de belangrijkste voorzorgsmaatregel blijft het afbreken van de zonde.

3. Kunnen kinderen Gods ook door de plaag worden getroffen?

In de achterliggende maanden zijn onder het oordeel ook kinderen Gods door de corona weggenomen. Dan komt de vraag boven, die ook door Teellinck aan de orde wordt gesteld en die we daarom tenslotte willen bespreken. De vraag is gebaseerd op Psalm 91. Daar staat: Gij zult niet vrezen voor den schrik des nachts, voor den pijl die des daags vliegt. Voor de pestilentie die in de donkerheid wandelt, voor het verderf dat op den middag verwoest. Aan uw zijde zullen er duizend vallen, en tienduizend aan uw rechterhand; tot u zal het niet genaken. Kunnen godzaligen dan wel door dit wraakzwaard worden getroffen?

Teellinck stelt allereerst dat wat God belooft, Hij ook uitvoert in zoverre als dat Gods kinderen ten goede en tot zaligheid is. Tegelijk opent de schrijver de mogelijkheid dat God de belofte op een andere manier vervult dan de mens denkt. Het is voor een kind Gods soms zaliger om te sterven door de pest, dan te leven in weelde. Ook wordt het geloof niet altijd beoefend. Zéker is dat geen haar van hun hoofd gekrenkt wordt, al vallen ze door de pest.

Toch lijkt het te wringen. "Het schijnt vreemd dat God Zijn dierbare kinderen zou slaan en straffen met de pest, die Hij eigenlijk dreigt tegen Zijn vijanden en tegen de goddeloze verbrekers van Zijn verbond." De auteur antwoordt dat God hiervoor ongetwijfeld belangrijke motieven heeft, die wij niet altijd kunnen doorgronden. Enkele motieven kennen wij echter wel. Hij noemt de volgende vijf motieven.

1. Als de gelovigen met de godde- lozen getroffen worden door een plaag, zal uit het gedrag van de godvrezenden blijken dat ze God ondanks Zijn slagen liefhebben. Het diepe motief van hun godsdienst ligt niet in uiterlijke voorspoed. Denk aan het leven van Job.

2.  Hoewel Gods kinderen nieuwe schepselen zijn, dragen zij een oude mens om "die altijd de verkeerde weg in wil" Daarom hebben zij soms ook de tuchtroede nodig. Ja, ze hebben soms nodig om bezet te worden met schrik en vreze des doods, opdat ze niet uitbreken in de zonde.

3. Ook Gods kinderen hebben hun zwakheden en gebreken. God doet hen nooit ongelijk als Hij hen zou treffen.

4. Het wraakzwaard voor de goddelozen kan een héilzaam zwaard zijn voor Gods kinderen. De twist met Gods kinderen zal altijd een matige twist zijn (Jes. 27:7-8). Hij tuchtigt hen, opdat ze met de wereld niet zouden worden veroordeeld (1 Kor. 11:32).

5. Het krachtigste bewijs voor deze redenering is de dood. De dood is voor de goddeloze verschrikkelijk, maar diezelfde dood is voor de godzalige als "een beleefde bode, hen vriéndelijk nodigende te komen uit deze moeilijke wereld, in het huis van hun hemelse Vader," waar de vreugde volkomen is. Zo is de dood voor hen als een doorgang tot het eeuwige leven.

6. Voor de godvrezenden blijft gelden dat alle dingen, hoe schrikkelijk ook, medewerken ten goede.

Ten slotte

Willem Teellincks geschrift is in een tijd van corona uiterst actueel. Andere thema's uit de werken van Teellinck zijn eveneens actueel. Het zou goed zijn als we méér kennisnamen van het leven, de arbeid en de geschriften van deze Nadere Reformator.

Noot
1. De oorzaak dat je soms wel eens leest over mr. Willem Teellinck

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen