Leren van Paulus op de Areopagus (4a)

De bedoeling van deze serie artikelen is om onze studenten argumenten in handen te geven voor het gesprek over levensbeschouwelijke en religieuze standpunten op de hogescholen en universiteiten. Dit keer ga ik in op de relatie tussen godsdienst en geweld. Zeker gezien wat er nu gebeurt in Gaza voelt het aan als een ongemakkelijke waarheid. Men weet al snel te vertellen dat de geschiedenis laat zien dat religie nogal eens de oorzaak was van bloedvergieten. Denk maar aan de kruistochten. In de naam van Jezus werden miljoenen mensen afgemaakt, zo luidt dan de beschuldiging. Wat is in zo’n geval ons verweer?

Relatie geweld en godsdienst

Het is altijd goed om eerst te luisteren naar de argumenten van de ander. Wat is de kern van de opmerking van de ander? Dat er veel misstanden zijn in de kerk? Dat behoeven we niet te ontkennen. Die misstanden zijn er. Denk alleen maar aan het schandalige misbruik van kinderen binnen de Rooms-Katholieke kerk, en aan wat er met enige regelmaat ook openbaar komt binnen de gereformeerde gezindte. Er kan een lange lijst van zaken worden opgenoemd waarvan gezegd kan worden dat die binnen de kerk geen schoonheidsprijs verdienen. Of beter gezegd: waar Gods Wet wordt overtreden. Maak in zo’n geval duidelijk dat het instituut ‘kerk’ niet samenvalt met ‘de oprechte gelovige’. Het is niet correct om misbruik van religie door enkele mensen aan te rekenen aan de hele kerk.

Vervolgens is het goed om de vanzelfsprekendheid te doorbreken waarmee religie voor veel bloedvergieten verantwoordelijk gesteld wordt. Die stelling behoort tot de categorie uitspraken waarvan met grote stelligheid beweerd wordt alsof ze onomstotelijk bewezen zijn. Het tegendeel is waar. Juist atheïstische regimes hebben miljoenen doden op hun naam staan: Hitler liet 10 miljoen mensen doden, Mao Zedong uit China 70 miljoen en Stalin uit het communistische Rusland doodde twintig miljoen mensen. De verre opvolger van Stalin, Poetin, laat momenteel ook zien dat een mensenleven voor hem niet telt.

Overigens is het ook wel eens goed om mensen die stevige uitspraken durven te doen over een liefdeloze God Die volgens hen hele volksstammen met onschuldige mensen uit laat moorden, te vragen of ze pro-life zijn. Bent u soms ook tegen abortus en euthanasie? Wat vindt u ervan dat jaarlijks ruim 30.000 onschuldige kinderen in de moederschoot worden gedood? Wat vindt u ervan dat veel oude mensen een doodswens hebben omdat ze zo eenzaam zijn en daardoor depressief worden? Moeten we niet de eenzaamheid uitbannen in plaats van de eenzame mens? Vindt u euthanasie nu echt een goede oplossing? De barmhartigheden der goddelozen zijn wreed (Spr. 12:10b).

Genocide in de Bijbel

Onmiskenbaar heeft er in de (kerk)geschiedenis veel geweld plaatsgevonden met een beroep op het christelijk geloof. Daarvan kun je echter wel zeggen dat dat beroep niet terecht was en dat wij dat geweld op grond van de Bijbel veroordelen. Lastiger worden die vragen echter bij geweld waarvan de Bijbel zegt dat dat gebeurde door of in opdracht van God Zelf. Een goed voorbeeld daarvan is de opdracht van God aan Israël om de Kanaänitische volken uit te roeien als Israël het beloofde land binnenkomt. In dit geval gaat het om een opdracht van God, is er geen sprake van dat die volken Israël iets hebben aangedaan en betreft het de uitroeiing volken in hun geheel, inclusief oude mensen, vrouwen en kinderen. Genocide, noemen wij dat tegenwoordig, op Gods bevel nog wel! Laten we samen onderzoeken of deze aanklacht terecht is.

Rechtvaardigheid

Inderdaad is het zo dat de opdracht om de Kanaänieten uit te roeien afkomstig is van God Zelf, maar dat je kunt uitleggen waarom dit gebod gerechtvaardigd was. Een opdracht van God is immers per definitie rechtvaardig. Deze opvatting komt bijvoorbeeld voor bij Augustinus en Calvijn. Wanneer Mozes zelf iets dergelijks bevolen had, zegt Augustinus, zou het een grote zonde zijn; maar als God het gebiedt, is het rechtvaardig. Calvijn stelt hetzelfde. De dienst van God moet ons meer waard zijn dan het leven van alle mensen van de wereld, zegt hij in een preek.

Als het beroep op Gods rechtvaardigheid echter het einde van alle vragen moet zijn, maakt het dan wel uit waaróm God met zijn oordeel komt? Moet er dan wel een reden voor zijn, anders dan het feit dat God het zegt? Maar maak je Gods handelen dan niet willekeurig? De Bijbel zegt zeker dat God rechtvaardig is. Tegelijk mag Abraham in zijn gebed voor Sódom meerdere malen de vraag stellen of God dan geen recht zal doen.

Het is opvallend dat de opdracht om de Kanaänitische volken uit te roeien in het Oude Testament vaak gemotiveerd wordt, en nooit met alleen een beroep op Gods rechtvaardigheid. We mogen niet vergeten dat de volken die uitgeroeid moesten worden moreel totaal verdorven waren. De afgodendienst ging gepaard met verschrikkelijke rituelen. Denk aan het ritueel offeren van baby’s. Jonge kinderen werden levend verbrand! Een ander ritueel was om de benen van een barende vrouw aan elkaar te binden en ze zo te laten liggen tot ze gestorven was. Een overwinning werd in deze cultuur gevierd door kleine kinderen van het overwonnen volk met het hoofd tegen de rotsen te verbrijzelen.

We kunnen God in dit oordeel dus niet van onrechtvaardigheid beschuldigen. Dat geldt ook voor de straffen die God rechtstreeks uitvoerde, zonder de inzet van mensen. Denk bijvoorbeeld aan de zondvloed, het wegvagen van Sódom en Gomórra en het oordeel over het leger van Sanherib: Want Ik zal deze stad beschermen om die te verlossen, om Mijnentwil en om Davids, Mijns knechts wil. Toen voer de engel des HEEREN uit en sloeg in het leger van Assyrië honderd vijf en tachtig duizend. En toen zij zich des morgens vroeg opmaakten, zie, die allen waren dode lichamen (Jes. 37: 35,36).

Gods hand

Laten we ook niet vergeten dat we al snel menselijk denken over de daden van de Heere. Nebukadnézar krijg zijn koninklijke waardigheid terug na de volgende belijdenis: En al de inwoners der aarde zijn als niets geacht, en Hij doet naar Zijn wil met het heir des hemels en de inwoners der aarde, en er is niemand die Zijn hand afslaan of tot Hem zeggen kan: Wat doet Gij? (Dan. 4:35). De kanttekening zegt over deze tekst: Hoe sterk en machtig de mensen zijn, zo zijn zij in generlei manier met God te vergelijken, zij zijn ijdel en broos, hun rijk en regering vergaan haast, maar God is en blijft een Heere en Koning in eeuwigheid.

Wie opgroeit met de Bijbel kan zo gewend zijn aan gewelddadige passages, dat bij het lezen over de inname van Jericho het huiveringwekkende geweld dat daar beschreven wordt over het hoofd wordt gezien. Daar moeten we bedacht op zijn in het gesprek met andersdenkenden. Maar er valt over dit thema meer te zeggen als we ook het Nieuwe Testament bij dit onderwerp betrekken. Daar hoop ik in een volgend artikel op terug te komen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen