Het hele dorp wist het

Enkele weken geleden verscheen het boek “Het hele dorp wist het” van de hand van Rinke Verkerk. ¹ In de bijlage van het Reformatorisch Dagblad van 24 februari 2024 stond een mooie bespreking van het boek. Omdat de problematiek van ‘seksueel misbruik’ ook onder ons voorkomt, is het van grote betekenis om er aandacht aan te geven, waarbij ik me realiseer dat het een onderwerp is waarmee we in alle voorzichtigheid om moeten gaan. In dit artikel vindt u eerst een korte samenvatting van het boek. Daarna komen vier aandachtspunten aan de orde, waarmee we onze winst kunnen doen.

De hoofdlijn van het boek

De schrijfster (verder aangeduid door: Schijfster) is een vrouw van in de 30. Als ze net 30 is, loopt ze psychisch vast. Er wordt aanvankelijk geen oorzaak gevonden. Totdat het onderwerp ‘seksueel misbruik’ aan de orde komt. Schrijfster is zelf nooit misbruikt. Maar in de sessies komt een gesprek in herinnering, dat ze ooit met een klasgenoot (een slachtoffer van seksueel misbruik) had toen ze op de reformatorische middelbare school zat. Ze fietsten op een keer naar huis en Slacht offer vertelde aan Schrijfster het verhaal over haar misbruik. Schrijfster wist met geen mogelijkheid wat ze met het verhaal aan moest. Daarom stopte ze het weg. Voor haarzelf. Maar ook voor Slachtoffer.

Als Schrijfster zo’n 20 jaar later met haar eigen psychische nood wordt geconfronteerd, gaat ze contact leggen met Slachtoffer. Dat leidt tot een groot aantal gesprekken. Niet alleen met Slachtoffer, maar ook met velen die in de directe omgeving van Slachtoffer leefden: de meester, de broer van Slachtoffer, moeder en tante van Slachtoffer, de ouderling, en meer. Het boek is eigenlijk een weergave van dit traject. Daarbij worden ook voortdurend uitstapjes gemaakt naar belangrijke wetenschappelijke publicaties en achtergronden over deze problematiek. Het boek bevat nergens ongepast taalgebruik.

1. Een les voor ons allen

Slachtoffer heeft in de loop van de jaren heel wat keren naar buiten toe gesproken over het misbruik. Het heeft er toe geleid dat haar grootvader, de dader (Dader), vier jaar in de gevangenis heeft gezeten. Dader had namelijk ook met tal van anderen misbruik gepleegd, zoals de moeder en tante van Slachtoffer. Wat vooral het trauma bij Slachtoffer heeft veroorzaakt, is het zogenaamde wegkijken. Schrijfster is een treffend voorbeeld van wegkijken. Ze heeft het gesprek gehoord. Ze weet niet wat ze met het gesprek aan moet. Ze komt er vervolgens ook niet meer op terug. Slachtoffer moet dit, naast het misbruik, verwerken.

Wegkijken noemen we dat. Je weet het. Het hele dorp wist het. Maar slechts zeer weinigen durven met Slachtoffer het gesprek aan te gaan. Dat geldt zelfs voor haar eigen moeder, die ook misbruikt is. Deze weet zelf niet wat het is om in een veilig klimaat op te groeien, en weet dit vervolgens ook niet aan haar misbruikte dochter door te geven. Ze doen aangifte bij de politie, maar Slachtoffer wordt in de maanden erna niet echt bij het proces betrokken door haar moeder. Dat hindert het gesprek met haar moeder, waardoor de eenzaamheid nog groter wordt. Daardoor, maar ook door de houding van het dorp, wordt haar eenzaamheid immens groot. Men gaat Slachtoffer op afstand houden. Ze wordt een uitgestotene. Het hele dorp heeft het over haar of over de familie van Slachtoffer: “Het is er een van….”. “Een van de pijnlijkste en schadelijkste gevolgen van seksueel misbruik is dat slachtoffers hun plek in de gemeenschap verliezen. Juist als misbruik door bekenden wordt gepleegd, zoals meestal het geval is, is dat risico groot.” ²

Wie het boek leest, raakt diep onder de indruk van het immense verdriet dat Slachtoffer hierdoor heeft moeten meedragen. Het hele dorp wist het. Maar het hele dorp zweeg tegen Slachtoffer.

Ik hoef de les voor ons allen niet te formuleren. De les is niet om tegenover elke liefhebbende vader of grootvader argwaan te koesteren. De les is niet, om zelf de deskundige te willen uithangen. Maar de les is eenvoudig: kijk niet weg. Durf het gesprek aan te gaan. Voorkom dat een slachtoffer of een familie in het isolement terecht komt. Kijk niet weg. Zie je iets verkeerds? Zie je iets verkeerds bij herhaling? Kijk dan niet weg! Wees beschikbaar! Wees betrouwbaar! Schakel de juiste mensen in!

De schrijfster benadrukt verder dat ook slachtoffers niet moeten proberen op eigen houtje het misbruik op te lossen. Er dient zo spoedig mogelijk deskundige hulp te worden ingeschakeld. In het boek wordt pijnlijk zichtbaar dat het delen van het verhaal niet altijd het gewenste resultaat heeft. Juist vanwege de complexiteit van seksueel misbruik is het belangrijk om deskúndige hulp te vragen. Zowel door slachtoffers als door mensen uit hun omgeving kan er laagdrempelig en anoniem contact worden opgenomen met het Landelijk Meldpunt Seksueel Misbruik Reformatorische Kerken (zie www.meldpuntrefkerken.nl).

2. Een les voor ambtsdragers

In het boek komt ook de moeder van Slachtoffer aan het woord. Moeder vertelt haar eigen verhaal. Zij heeft in haar verleden een ouderling van de kerk in vertrouwen genomen. Wat doet de ouderling? Hij doet één ding heel goed. Luisteren. Hij ontvangt haar. Hij spreekt niet zoveel (heel goed!). Hij stort niet allerlei goedbedoelde raadgevingen over haar uit. Hij doet alleen één toezegging: “Ik ga hier iets mee doen.” En dan begaat dezelfde ambtsdrager een zeer ernstige pastorale fout: hij komt er níet op terug. Niet na een week. Niet na twee weken. Niet na een maand. Helemaal niet. Moeten we bij dit punt nog meer schrijven? (Overigens geldt dat niet alleen voor pastorale vragen op het gebied van geweld en misbruik. Het geldt in zijn algemeenheid: als je zegt, dat je hierop terugkomt, moet je dat in ieder geval doen!)

3. Schande of schade?

In het boek komt een dilemma bovendrijven. Dilemma’s die ontstaan in een gezin, in een familie, in een kerkenraad, in een gemeente, etc. Dat dilemma gaat om twee dingen. Het is een afschuwelijke schande als seksueel misbruik openbaar komt. Omstanders doen soms niets liever dan over een dergelijk schandaal spreken. Om dat te voorkomen, kan de tegenovergestelde reactie ontstaan. Wegmoffelen. Niet over praten. Verdoezelen. De rust in de gemeente als een groter goed zien dan het belang van het slachtoffer. Terwijl het slachtoffer met de schade loopt. Terwijl het slachtoffer de gevolgen draagt. Terwijl het slachtoffer levenslang heeft! Daarom zeg ik bij het dilemma “schade of schande”: kies voor het slachtoffer! De schade die wordt aangericht is zó groot, is zó erg, is zó ingrijpend, dat, áls er een keuze gemaakt moet worden tussen “schande of schade”, het belang van het slachtoffer voorop staat.

4. Ook aandacht voor de dader?

Aandacht voor de dader is in alle gevallen ook van betekenis. Als je wegkijkt, help je de dader. Hij krijgt gelegenheid om een volgend slachtoffer te maken. Dat wordt op een heel afschuwelijke manier zichtbaar in het boek.

Omdat omstanders niet goed met de problematiek weten om te gaan, is er de neiging om dan maar weer heel gewoon te doen. Slachtoffer én Dader werden bij gelegenheden allebei uitgenodigd, zodat Slachtoffer op een nare wijze geconfronteerd werd met Dader, zelfs naast hem kwam te zitten. Daarbij deden omstanders alsof er niets gebeurd was…

Tegelijk vraagt Schrijfster aandacht voor de daders op een andere manier: “Kindermisbruikers zijn in de meeste gevallen die normale mensen van wie je het niet verwacht. Geen monsters, maar mensen uit onze eigen familie en vriendenkring met hun eigen problemen. (…) Naast straffen moeten we plegers die hun gedrag erkennen en er de verantwoordelijkheid voor willen nemen ook hoop bieden op een plek in de groep. Het is heel moeilijk om toe te geven wat je hebt gedaan en er de verantwoordelijkheid voor te nemen als je weet dat je vervolgens niemand meer hebt.”

Ter overweging

1. Wanneer we de cijfers bekijken, kent iedereen wel iemand die te maken heeft of heeft gehad met misbruik. Gaat zo iemand merken dat u dit artikel hebt gelezen?

2. Misschien is dit artikel aanleiding voor sommige lezers om het boek te gaan lezen. Laten we in ieder geval enkele lessen ervan leren. Ik hoop dat één ervan bovenaan drijft: “Niet wegkijken!”

Noten

1. Rinke Verkerk, Het hele dorp wist het, Uitg. De Correspondent, 2024

2. Verkerk, p.76

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen