Als grenzen overschreden worden….

Onlangs organiseerde de Stichting Meldpunt Seksueel Misbruik Reformatorische Kerken (SMRK) een bijeenkomst voor ambtsdragers, hulpverleners en belangstellenden in Gouda. Deze stichting is in 2021 opgericht op initia tief van de Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Al snel na de oprichting kwamen er vragen binnen over seksueel misbruik binnen gezin en familie of tussen gemeente(doop)leden. Naast het doen van een melding over seksueel misbruik binnen kerkelijke gezagsrelaties biedt het meldpunt steun en advies met betrekking tot andere vormen van onveiligheid binnen de gemeente, zoals huiselijk geweld. Het is diep treurig dat dit nodig is, maar ook in ons kerkelijk leven worden grenzen overschreden en komt misbruik voor. Om die reden is het goed om het meldpunt meer bekendheid te geven ¹ .

Glijdende schaal

Grensoverschrijdend gedrag kent vele vormen en gradaties. In verreweg de meeste gevallen van (fysiek) seksueel misbruik vindt dit plaats tussen bekenden. Vaak is er sprake van een glijdende schaal: de grensoverschrijdingen nemen geleidelijk toe in aantal en ernst. Het slachtoffer raakt steeds meer gevangen in de relatie en is steeds minder in staat om derden op de hoogte te brengen van het misbruik. Door deze patronen kan seksueel misbruik soms jarenlang blijven voortbestaan, juist omdat er eigenlijk altijd sprake is van een ongelijkwaardige relatie. Daarmee bedoelen we dat er een duidelijk verschil is in leeftijd, ontwikkelingsniveau en/of macht in de relatie. Omdat slachtoffers zich emotioneel vaak afhankelijk voelen van de dader, kan het zeer moeilijk zijn om te praten over het misbruik en steun te zoeken om het misbruik te laten stoppen. Tijdig signaleren en hulp zoeken is dan ook erg belangrijk. Het meldpunt voorziet daarin door het bieden van laagdrempelig en vertrouwelijk contact.

Misbruik in het pastoraat

Seksueel misbruik is een breed begrip en heeft helaas ook plaats in de omgang tussen ambtsdragers en gemeenteleden. Het meldpunt beschouwt alle gedrag dat de grens over gaat van passend pastoraal contact als grensoverschrijdend en daarmee schadelijk voor de betrokkenen. Het gaat over lichamelijke en emotio ­ nele grenzen. Bijvoorbeeld seksuele toespelingen door de gezagsdrager, intensief en te persoonlijk app-contact van de gezagsdrager, manipulatief gedrag waarbij afhankelijkheid gecreëerd wordt, seksueel getinte aanrakingen en seksueel geweld.

Praten is moeilijk

De drempel om te praten over ervaringen van seksueel misbruik is voor veel mensen hoog. Verschillende aspecten spelen daarbij een rol. In de eerste plaats zijn er gevoelens van schuld en schaamte. Slacht ­ offers verwijten zichzelf vaak betrokkenheid bij het misbruik en maken zichzelf medeverantwoordelijk. Daarnaast hebben slachtoffers vaak niet uitsluitend negatieve gevoelens richting de pleger van het misbruik. Niet zelden begint de relatie met een sterke emotionele betrokkenheid op elkaar en ontstaat er een soort vriendschap die als heel waardevol wordt ervaren. Praten over het misbruik wordt dan ervaren als verraad aan de ander, met wie je ook een hechte, emotionele relatie hebt. In de derde plaats kan ook angst een rol spelen. Angst om niet geloofd te worden, angst om de schuld te krijgen, angst om verder onder druk gezet te worden door de pleger, angst voor het uiteenvallen van het gezin of de kerkelijke gemeente. Ten slotte hebben slachtoffers van seksueel misbruik soms gevoelens van medelijden richting de pleger en diens omgeving. Gedachten als: ‘Stel je voor dat door mijn praten het huwelijk van de pleger kapotgaat, dan heb ik dat op mijn geweten’. Die angst kan ook door de dader aangewakkerd worden. De dader maakt voortdurend misbruik van zijn positie.

Onrecht

Wanneer je te maken hebt of hebt gehad met seksueel misbruik is er diep onrecht in je leven gekomen. Iemand anders heeft bezitgenomen van je wil en heeft je lichamelijke en emotio ­ nele grenzen overschreden. Vanaf het eerste moment van misbruik is je lijf en geest niet meer alleen van jezelf. Dat geeft pijn, verdriet, eenzaamheid en emotionele schade. Soms worden gevoelens van schuld en schaamte, bewust of onbewust, versterkt door de omgeving. Bijvoorbeeld door het stellen van een vraag met een ondertoon van verwijt: ‘Waarom heb je niet gezegd dat je het niet wilde?’ Of: ‘Waarom heb je het niet eerder verteld?’ Deze vragen versterken de al aanwezige schulden schaamtegevoelens en maken de stap richting hulp extra groot.

Medewerkers van het meldpunt weten welke overlevingsmechanismen een rol spelen bij seksueel grensoverschrijdend gedrag en zijn ervan overtuigd dat slachtoffers geen schuld en verantwoordelijkheid hebben voor het misbruik. De ongelijkwaardigheid die de aard van gezagsrelaties met zich meebrengt, maakt dat de gezagsdrager te allen tijde verantwoordelijk is voor het zuiver houden van de relatie. Het slachtoffer is daar op geen enkele manier verantwoordelijk voor! Praten over seksueel misbruik is moeilijk en tegelijk ook een belangrijke eerste stap op weg naar herstel. Het meldpunt biedt een plek waar men geheimen kan delen, waar onrecht ook daadwerkelijk als onrecht benoemd wordt en waar men de nodige steun krijgt.

Vertrouwenspersonen

Steeds meer kerkelijke gemeenten kiezen ervoor om binnen de gemeente één of twee plaatselijke vertrouwenspersonen aan te stellen. Deze vertrouwenspersonen fungeren als eerste opvang voor de gemeenteleden die te maken hebben met (mogelijk) seksueel misbruik. Ze luisteren, geven steun en wijzen een richting hoe verder gehandeld kan worden. Daarnaast kunnen vertrouwenspersonen een belangrijke bijdrage leveren aan het maken van (preventief) beleid rondom een veilige gemeente. Deze vertrouwenspersonen worden aangesteld door de kerkenraad, maar fungeren wel zelfstandig. Belangrijke voorwaarde voor het goed kunnen functioneren van vertrouwenspersonen is de garantie van vertrouwelijkheid. Hiervoor is het nodig dat de vertrouwenspersonen mandaat krijgen voor zelfstandig optreden binnen de functie van vertrouwenspersoon. Het is goed om dit zorgvuldig vast te leggen in een overeenkomst, waarin taken en verantwoordelijkheid omschreven zijn.

Niets nieuws onder de zon

Grensoverschrijdend gedrag is van alle tijden. De gevolgen van de val in het paradijs zijn niet te onderschatten. We zien dat ook terug in de wandaad van Amnon jegens zijn halfzuster Thamar (2 Sam. 13). David kon in zijn naïviteit niet geloven dat zijn oudste zoon kwaad in de zin had toen hij vroeg of zijn zuster bij hem langs mocht komen. Amnon verkrachtte Thamar en liet haar uit zijn huis zetten. Kennelijk wist hij dat hij -als kroonprins- onaantastbaar was. Deze brutaliteit is heel herkenbaar in een ongelijkwaardige relatie. En zeker, David werd heel boos, maar daar bleef het ook bij. En Thamar trok zich terug en moest zwijgen. Ze bleef achter als een treurende, ongetrouwde, eenzame weduwe. Maar Absalom haatte Amnon, omdat hij zijn zuster verkracht had en liet hem doden. Zo zien we dat de ene zonde gevolgd wordt door de andere zonde, als er niet wordt opgetreden tegen het kwaad.

Moge het meldpunt een middel zijn om het recht zijn loop te laten krijgen en slachtoffers de hulp en steun te laten krijgen die ze nodig hebben en verdienen!

Noot

1. Alle benodigde informatie is te vinden op www.meldpuntrefkerken.nl (tel.nr: 06-10815664).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen