Polarisatie

Jaarlijks schrijft Van Dale een verkiezing uit voor het Woord van het Jaar. Voor het jaar 2024 werd een reeks veelgebruikte woorden genomineerd, waaruit gekozen kon worden. Daaronder waren twee woorden waar veel kritiek op kwam: ‘pieperaanval’ en ‘transitiespijt’. De mensen die erg begaan zijn met de Palestijnse kwestie hadden grote moeite met het woord ‘pieperaanval’. Nu zullen veel van onze lezers begaan zijn met de situatie in Israël, Libanon en Gaza, maar ik bedoel nu de burgers die het leed onder de Joden niet aan de orde willen stellen, maar vooral willen demonstreren tegen het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan. De oorlogslist met de exploderende piepers is voor hen zo onverteerbaar dat het woord niet verkozen mocht worden als Woord van het Jaar.

Datzelfde gold voor het woord ‘transitiespijt’. Ik duid het persoonlijk als positief dat ook de media erachter komen dat velen die in transitie zijn gegaan spijt krijgen en weer hun eigen geslacht terug proberen te krijgen, voor zover dat mogelijk is. De LHBTI-beweging wil echter niets van transitiespijt weten. Dat woord mocht de verkiezingen dus ook al niet in. Volgens Van Dale ontstond er ‘een zeer onprettige maatschappelijke discussie’. Persoonlijk is me dit ontgaan, maar het zal waar zijn. Voor Van Dale was het voldoende reden om de verkiezingen te stoppen en zelf een Woord van het Jaar uit te roepen. Een woord dat de tijdsgeest typeert en ook iets zegt over het verloop van deze verkiezingen: polarisatie. Polarisatie, dat is dus het Woord van het Jaar 2024.

Betekenis

Van Dale definieert ‘polarisatie’ als het toespitsen of het tot uitersten drijven van tegenstellingen. Polarisatie is een proces waarbij de tegenstellingen tussen groepen in de samenleving sterker worden, waardoor groepen steeds meer tegenover elkaar komen te staan. Hieraan was in 2024 inderdaad geen gebrek. Denk aan de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, aan de stammenstrijden in Afrika, aan de verkiezingen in de Verenigde Staten en de strijd die Israël voert tegen tal van vijanden. Laatstgenoemde strijd kwam in de nacht van 7 op 8 november 2024 heel dichtbij, toen na een voetbalwedstrijd in Amsterdam een openlijke Jodenjacht ontstond die herinneringen opriep aan de Kristallnacht.

Kristallnacht

Op 9 november 1938 vond in Duitsland de Kristallnacht plaats, een gebeurtenis die als een keerpunt kan worden gezien in de opkomst van het nazisme en de vervolging van de Joodse bevolking. Deze beruchte ‘Pogromnacht’ kenmerkte zich door grootschalig geweld, waarbij Joodse winkels, synagogen en huizen werden verwoest. Duizenden Joden werden vermoord, of ze werden gearresteerd en naar concentratiekampen gestuurd. De naam ‘Kristall nacht’ verwijst naar de gebroken glasruiten van Joodse winkels en de verwoestingen die deze nacht met zich meebracht.

De Kristallnacht was niet alleen een gewelddadige uiting van antisemitisme, maar ook een duidelijke waarschuwing voor de Joodse gemeenschap en de wereld: de situatie zou alleen maar verslechteren. Het markeerde het begin van een perio - de van systematische vervolging die zou leiden tot de Holocaust, waardoor miljoenen Joden hun leven verloren. ‘Nie wieder’, dit nooit meer, klonk het na de Tweede Wereldoorlog decennialang. Maar deze oproep staat meer dan ooit onder druk door oorlogen en de groei van het rechts-extremisme. Ook in ons land is een Jood niet veilig meer op straat. Polarisatie is bepaald geen ver-vanmijn-bed-kwestie.

Dichterbij

Hoewel het uiterst pijnlijk is om deze polarisatie waar te nemen in eigen land, praat het nog steeds redelijk gemakkelijk. Het wordt lastiger als we de polarisatie in eigen kring bespreekbaar willen maken. Polarisatie komt overal voor en gaat onze kring niet voorbij. Het gaat daarbij niet om een openlijk, uit de hand gelopen conflict. Het is ook lastig om aan te geven om wie het precies gaat. Er is bij polarisatie geen conflicteigenaar. Degene die verantwoordelijk wordt gehouden, kan zich er altijd van afmaken door te zeggen: „Je moet niet bij mij zijn: ik zeg slechts wat zoveel anderen ook denken.”

Bij polarisatie wordt de hoofdrol opgeëist door een gedachteconstructie van ‘wij’ tegenover ‘zij’. Vooruitstrevend tegenover behoudend. Licht tegenover zwaar. Links tegenover rechts. Zo verschaft polarisatie mensen een identiteit. Deze polarisatie zit meer in het gevoel dan in het verstand. Polarisatie heeft brandstof nodig, anders dooft het uit. Die brandstof voor polarisatie bestaat uit stevige, soms extreme uitspraken of eenzijdige interpretaties. Het kan over van alles gaan: over politieke ontwikkelingen, maar ook over theologische vraagstukken. Natuurlijk is het nodig om over dit soort zaken een standpunt in te nemen en hierover volstrekt duidelijk te zijn. Het is echter de vraag hoe hierbij polarisatie voorkomen kan worden.

Verbinding

Bart Brandsma, een expert op het gebied van communicatie en sociale interactie, heeft veel geschreven over polarisatie. Een van zijn belangrijke inzichten is dat polarisatie vaak voortkomt uit een gebrek aan verbinding en begrip. Wanneer mensen zich alleen maar concentreren op hun eigen standpunten en weinig ruimte laten voor de perspectieven van anderen, ontstaat er een vicieuze cirkel van onbegrip en vijandigheid. Brandsma benadrukt het belang van actief luisteren. In plaats van alleen onze eigen opvattingen uit te dragen, moeten we bereid zijn om naar de ander te luisteren, hun standpunt te laten verduidelijken en hun ervaringen serieus te nemen. Zijn we eigenlijk wel geïnteresseerd in de beweegredenen van een ander? Of houden we liever onze monoloog en doen we daarna de luiken dicht?

Zwijgende meerderheid

Brandsma wijst op de verschillende rollen die er zijn in de dynamiek van de polarisatie. We leggen het uit aan de hand van een voorbeeld van buiten ons kerkverband: de uitspraken van dr. G.A. van den Brink over de Dordtse Leerregels. Allereerst levert Van den Brink brandstof door het doen van extreme uitspraken die discussie oproepen: de gereformeerde gezindte zou de leer van Dordt kwijt zijn geraakt en onze predikanten zouden allemaal dwaalleraars zijn. Vervolgens zijn er mensen die hem bijvallen of op z’n minst zeggen dat de spreker wel een punt heeft. Dat roept dan een aantal tegenreacties op in de krant en de kerkbladen, waarbij fel ingegaan wordt op de stevige uitspraken. Die pittige tegenreactie krijgt vervolgens ook bijval. Zo ontstaat er een openlijke discussie.

Brandsma wijst erop dat de zwijgende meerderheid hierin nauwelijks een rol speelt. Zijn advies is om de partijvorming niet te voeden en zich te richten op de grote middengroep. Vertel tegen hen het genuanceerde verhaal. Spreek over hoe het werkelijk ligt, wat onze Dordtse voorvaderen nu precies bedoelden. Heb het niet over Van den Brink, maar over Dordt! De stille meerderheid is hierin geïnteresseerd. De stevige uitspraken aan beide zijden van het spectrum roepen al snel weerstand op. Het gesprek met de brandstichter, die op diverse plaatsen een po dium krijgt en daardoor voortdurend brandstof aan de discussie blijft leveren, heeft nauwelijks zin. De brandstichter is echt niet te overtuigen. Steek daar dus niet teveel energie in, maar richt je tot de middengroep, de zwijgende meerderheid, die geïnteresseerd is in het genuanceerde verhaal en zich ergert aan relschoppers en brandstichters. Zo’n aanpak blust polarisatie uit.

Wijsheid

De adviezen van Brandsma getuigen van wijsheid. Neem nu de debatten in de vergaderzaal van de Tweede kamer en kijk er op deze manier naar. Er worden stevige standpunten gedeeld en de partijen vliegen elkaar voortdurend in de haren. Van een dialoog is geen sprake, het is meer een monoloog waarbij men elkaar voortdurend in de rede valt. Er wordt nauwelijks naar elkaar geluisterd. De debatten leiden meestal niet tot aanpassing van standpunten, iedereen blijft overtuigd van het eigen gelijk. Dit zijn niet de goede voorbeelden! Beter is het om goed te luisteren naar de argumenten en naar wat de ander drijft, om daar vervolgens genuanceerd op te reageren. Het voorkomt dat de grote meerderheid zich ergert aan de toonhoogte van het debat of juist onverschillig reageert op de inhoud, die soms van groot belang kan zijn.

Laten we ons dus vooral niet afzetten tegen anderen, maar doorgeven wat van belang is om te weten of wat de Bijbel ons leert aangaande bepaalde vraagstukken. Dan laten we zien dat we niet haatdragend zijn, maar de liefde willen betrachten zoals Paulus dat schrijft aan de gemeente van Korinthe: en had de liefde niet, zo zou het mij geen nuttigheid geven (1 Kor. 13: 3b).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen