Plato

Plato heeft met het geloof en de Kerk even weinig te maken als Athene met Jeruzalem Een theoloog die Plato aanhaalt, laadt de verdenking op zich van ketterij Zo is het mij onlangs nog overkomen Mijn hooggeleerde vriend prof dr A P Bos van de Vrije Universiteit te Amsterdam zond mij zijn recente publicatie toe, waarvan de titel luidt Geboeid door Plato Het christelijk geloof bekneld door het glinsterend pantser van de Griekse filosofie De titelpagina laat twee stevige knuisten zien die met banden zo vastgeknoopt zijn dat ZIJ tot geen beweging meer in staat zijn Het beeld is duidelijk En de tekst van het boek laat de lezer niet in het ongewisse wie de auteur in het hedendaagse kader van kerk en christendom met zulke geboeide figuren op het oog heeft Het zijn wijlen mevrouw prof C J de Vogel en mijzelf Nu wil ik allereerst vaststellen dat Bos en ik het in vele opzichten van harte met elkaar eens zijn Zo zenden WIJ elkaar onze publicaties toe Hij bij voorbeeld een artikel over de kwalijke theologie van prot H M Kuitert en ik mijn verhandeling Reformatie, Revolutie, Reveil Dan zijn wij eensgeestes, maar o wee als de naam Plato opduikt Dan scheiden zich de geesten Bos' jongste boek bewijst het

Voor ik op dit boek inga, wil ik echter eerst ter versteviging van mijn positie er op wijzen, dat ik heus als Plato-vereerder geen bizarre eenling ben Wie ook maar enigszins bekend is met ethische theologen als Chantepie, Gunning, De Sopper, weet dat ook zij vertrouwd waren met deze Griekse denker En om een tiguur te noemen die de lezers van Ecclesia bekender IS Groen van Prinsterer verklaart in een terugblik op zijn leven dat zijn lievelingsauteur in de gehele oudheid Plato was "De lezing en herlezing zijner Dialogen heeft mij gevrijwaard tegen de overrompeling van geniale denkers Hun toon van eigen onfeilbaarheid gat mij, bij het herdenken van de dialogen van de Atheense Academie, tegen de overmacht van hun zelfverzekerdheid een uitstekend en gans niet overtollig behoedmiddel aan de hand ", aldus Groen Dat IS wat anders dan de uitspraak van Bos geboeid door Plato' En om nu nog een getuige op te roepen, die voor de

En om nu nog een getuige op te roepen, die voor de Ecclesia-leztTS een man van groot gezag is, een zeldzaam krachtige geloofsgetuige, - Maarten Luther In zijn beroemde Heidelbergse Disputatie uit 1518, waarin hij stelling neemt tegen de roomse, op Aristoteles geënte scholastiek, beroept hij zich op Plato'

Maar nu eerst wat over het recente boek van Bos Wat IS het toch dat hem vervult met zulk een aversie tegen Plato'' Hij tracht ons dat duidelijk te maken in een wetenschappelijk betoog, dat uiteindelijk heel de filosofie uit de Oudheid, inclusief Socrates en Plato, karakteriseert als afgoderij met de rede Het platoonse, griekse denken is volgens Bos niet anders dan "de dwaling van de vergoddelijking van de rede", en het is voor hem dan ook "de vorstelijke receptie van die Griekse rationaliteit in de christelijke "traditie" die zoveel dwalingen heeft teweeggebracht in de Kerk De weerzin van prof Bos tegen Plato berust dus op de vooronderstelling dat de Griekse denkers allen zonder uitzondering geput hebben uit één en dezelfde bron de bron van de menselijke rede, die zij boven alles verheerlijkten, ja vergoddelijkten Dit rationalisme is ons maar al te bekend door zijn goede en kwade vruchten uit de 18e eeuwse Verlichting

Die vooronderstelling deelt Bos met zijn leermeesters aan de Vrije Universiteit, de hoogleraren Dooyeweerd en Vollenhoven Wij herkennen er het authentiek dolerende beginsel in van de antithese tussen geloof en ongeloof, dat - zoals men weet - ook het fundament geweest is van de gereformeerde Vrije Universiteit

Het moeilijke voor mij in mijn contacten met de VU-hoogleraar Bos en eigenlijk met alle gereformeerden van de oude snit is nu, dat ik enerzijds ook wars ben van het rationele Verlichtingsdenken, wars van humanistische verstandsverheerlijking, maar dat ik anderzijds er telkens weer voor terugschrik om alle humanisme, alle niet-christelijke cultuur, alle kunst en filosofie van de Oudheid onder zulk een negatief en afwijzend oordeel te plaatsen als Bos en zijn geestverwanten plegen te doen Deze controverse tussen hem en mij vindt haar oorsprong in het teit, dat ik buiten het klimaat van de gereformeerde antithese ben opgegroeid en opgeleid

Ik ben het dus in veel opzichten eens met prof Bos Van zijn geleerde studies over de antieke wereld, over Aristoteles, heb ik veel nut gehad Maar er is één punt waarin ik wezenlijk van hem blijf verschillen Er ligt volgens mij in de klassieke oudheid een groter rijkdom dan hij wil toegeven In het bijzonder geldt dat Socrates, Plato en de tragedie-dichters

Ik wil proberen de lezers van Ecclesia iets van die rijkdom, die zeker ook voor gelovigen van eminente betekenis is, te laten zien En daartoe neem ik u in gedachten mee naar een collegezaal van het Universiteitsgebouw aan het Domplein te Utrecht langer dan een halve eeuw geleden Daar volgde ik met vele anderen (o a Mevrouw C J de Vogel) de filosofie-colleges van Prof B J H Ovink

In die colleges wees hij op het gevaar van de eenzijdigheid van het Griekse denken de overschatting van de rede, van het wetenschappelijke logische denken Maar hij toonde aan dat juist Socrates en Plato dat gevaar terdege onderkend en zich daar met de inzet van heel hun persoon tegen gekeerd hadden De mens is niet bovenal en allereerst verstandswezen. Hij IS wezenlijk méér en anders Wanneer wij Plato's werken lezen, treft het ons hoe

Wanneer wij Plato's werken lezen, treft het ons hoe diep hij geleden heeft onder de zelfoverschatting en aanmatiging van het redelijk denken Omdat het de publieke opinie beheerste was er zo weinig tegen te beginnen Het brengt in de politiek en maatschappij rampen te weeg In zekere zin kan men Socrates en Plato in hun tijd slachtoffers en martelaars noemen van een ideologie, een religieuze, politieke dwaalleer Is dit reeds een groot ding, toch is de waarde en betekenis van Socrates en Plato nog veel groter Zij zijn het instrument geweest van een geestelijke doorbraak in Athene als het handpunt van de Griekse cultuur Dank zij hen heeft zich in Hellas (en door de verhellenisenng van heel het Middellandse Zee-gebied in gans de Grieks-Romeinse beschaving) een breuk voltrokken in de oppermacht van de rede Die doorbraak gaf de mens de mogelijkheid om te ontsnappen aan de gevangenschap van de brutale, zelfverzekerde, oppervlakkige rede en om zich anders te ontwikkelen dan als verstandsmens rijker, dieper, heerlijker Socrates en Plato hebben dus de mens zichzelf

Socrates en Plato hebben dus de mens zichzelf anders leren zien dan als levende rekenmachine en computer Het meest wezenlijk in hem is de ews, het in hem sluimerende eeuwigheidsverlangen, het diepe zieleheimwee naar een lang vervlogen en verloren paradijs, de vreemdelingschap De eras overstijgt de rede, want zij is geworteld in een hogere werkelijkheid dan de wereld van tijd en ruimte, dan de wereld van het zintuigelijk waarneembare en van het verstandelijk berekenbare De eras leidt de mens heen naar de werkelijkheid van het volstrekt ware, het goede, het schone, naar het eeuwige, goddelijke Zijn, waarover niet anders dan in dichterlijke, muzische, beeldende taal gesproken kan worden De ews geeft daarom aan het denken en spreken vleugels*) Als prot Ovink in zijn colleges over deze miraculeuze doorbraak in het Griekse denken sprak, dan kreeg zijn taal ook iets extatisch Hij besefte hoe wij hier staan voor een wonder in de geschiedenis, een advent vier eeuwen vóór Christus Zulke bezielde colleges vergeet men niet meer Zij moeten voor veel studenten in de klassieke Oudheid een propaedeuse tot het geloot zijn geweest Want Ovink schroomde niet om het uit te spreken, dat hij slechts zo spreken kon omdat hij Plato en Socrates zag in het licht van Christus Maar ook voor theologisch geïnteresseerde studenten als mevrouw C J de Vogel en ikzelf waren, hebben die colleges grote betekenis gehad Zij hebben ons de taal en de begnppen en beelden van de eros leren zien als wel het meest geëigende instrument om het Evangelie theologisch te benaderen en de wereld in te dragen En dan zat daar toenmaals op de Utrechtse collegebanken ook een wat schuwe en wereldvreemde jonge vrouw Ida Gerhardt Hoe moet zij met haar poëtische ziel diep aangesproken zijn door de Plato-coUeges van Ovink' In de inleiding van de bundel die haar com plete dichtwerken bevat, heett zij zich er rekenschap van gegeven hoe grote betekenis voor haar dichterschap Plato en de platoonse eros geweest zijn Zou men dat alles nu kunnen afdoen als "geboeidheid door de Griekse rationaliteit'"^ Onmogelijk'

^) De platoonse eros heeft dus niets te maken met seksuele begeerte'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen