Ik snak naar een verticale katholiciteit

Hoe vaak spreek je nog iemand die de Eerste Wereldoorlog heeft meegemaakt? Je realiseert je nauwelijks wat een levenservaring er tegenover je zit, als dr. W. Aalders (94) rustig maar gloedvol zijn betoog houdt in zijn appartement in Bussum. En dit zo vitaal en geestelijk actief. De hervormde oud-predikant glimlacht "Ja, ik hoor dat zo vaak, maar, weet u deze dingen houden mij zo bezig." Wel, over "deze dingen", neergeslagen in talrijke boeken zullen we het gaan hebben. In het bijzonder over de rijke inhoud van zijn laatste 'trilogie', die hij juist heeft afgerond. Op 1 november wordt het derde deel Apocalyps en Evangelie gepresenteerd in de Amsterdamse Westerkerk. "Ik hoop dat er ook katholieken zullen komen."

Edward Schi llebeeckx

We zullen weerstaan aan de verleiding dn Aalders over zijn leven te laten vertellen. Een groot biografisch interview met hem stoot op internet. Niet onvermeld mag echter blijven dat hij van 1967 tot 1975 hoogleraar protestantse theologie is geweest aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. En dat hij de enige was die zich onthield van stemming toen de faculteitsraad zich solidair verklaarde met Edward Schillebeeckx in diens geschil met Rome.

Aalders stoot kritisch tegenover veel moderne theologie, vooral wanneer die de Schrift wil verklaren vanuit een verhalencultuur. "Het goot niet om verhalencultuur, maar om historie. Historie wil zeggen: gebeurtenis met diepe zin. Anders is het gewoon geschiedenis of journalistiek. Moor historie wil zeggen: je moet het onthouden, opschrijven, vastleggen! Zo zijn Christus' incarnatie, geboorte, kruisdood en opstanding historie, evenals zijn hemelvaart." Proberen deze wonderen als verhalen af te doen, vindt Aalders "een verzwakking en je ontdoen van de klemmende betekenis ervan." Een vorm van escapisme dus? "Ja. Niet serieus. Ze maken er een kinderbijbeltje van."

Universeler klank

In Aalders' trilogie stoot de Septuagint centraal, de Griekse vertaling van de TeNoCh, het Oude Testament. Wat kon daar zo bijzonder aan zijn? Aalders: "Deze vertaling is verricht door Joodse geleerden in de tweede eeuw voor Christus in Alexondrië in Egypte. Ze hebben die met veel kunde gemaakt, moor er sprak toch heel duidelijk een andere achtergrond uit. Ze zogen de geschiedenis veel meer als een goddelijk gebeuren. Niet alleen de geschiedenis van Israël, want die was hun wel bekend, maar ze voelden dat God veel groter is dan alleen maar God van Israël. Dot Hij ook de God van de gojim, de heidense volkeren, is. En dot Hij ook voor hen een belofte droogt. Onwillekeurig brachten zij die grondgedachte hier en daar in die vertaling naar voren. Ze kozen woorden met een veel universeler klonk don ze oorspronkelijk in het Jodendom hadden en ook nu nog hebben."

Zegen en verleiding

"In het begin was iedereen enthousiast, ook in Jeruzalem en Antiochië, overal waar Joden leefden. Rabbi's hebben de Septuagint echter tegen het licht gehouden. Zij ontdekten dat er een veel te universele en op algemeen menselijke grondslag gebaseerde herijking van de Thora in naar voren kwam. Zij zeiden: 'Deze vertaling is geen zegen, maar een verleiding!' Halsoverkop hebben ze een andere laten maken. Die heeft niet meer kunnen verhinderen dat dankzij de Septuagint de grote invloed van het Jodendom door het hele Romeinse Rijk verspreid is. Toen kwam het christendom. Dot waren eigenlijk allemaal Joden, die de Bijbel kenden als de Septuagint en daardoor een openheid hadden voor het universele, en voor een visie op de geschiedenis als een totaalgebeuren, als een wereldgeschiedenis. Een sterke synagogale groepering heeft daar echter nooit iets van willen weten."

Leo Seeligmann

"Nu maak ik een sprong naar onze eigen tijd. Leo Seeligmann was een Amsterdamse Jood, die eerst rabbi werd en vervolgens ging studeren aan de universiteit van Leiden. Geleidelijk is deze weer gaan ontdekken dat in de Septuagint heel veel nieuwe inzichten naar voren kwamen die binnen het Jodendom ondergesneeuwd, niet herkend of zelfs onderdrukt waren. Zijn ontdekking heeft echter veel meer doorgewerkt binnen de Kerk dan in het Jodendom zelf, met uitzondering van enkele, vooral meer geleerde en culturele Joden, Martin Buber en Gershom Scholem. Ook in de katholieke Kerk heeft Seeligmann invloed gehad, met name bij de zogenaamde theologie nouvelle uit Lyon en de Ecole de Jerusalem van Lagrange. We zijn nu veel beter in staat om het Evangelie en de figuur van Jezus te begrijpen. Nu begrijpen we waarom Johannes de Doper naar voren gekomen is, gegrepen door de visie dat het Jodendom een godsdienst is die de totale vernieuwing zal brengen. En die vernieuwing is niet een progressieve geschiedenisontwikkeling, maar de totale doorbraak van het heil in de wereld. In Jezus Christus is dat tot vervulling gekomen op een manier die niemand ooit had kunnen denken. Toen sloot de TeNaCh via de Septuagint aan op het Evangelie Als je de nieuwtestamentische boeken leest, de evangeliën zelf, het boek Handelingen, de brief aan de Hebreeën en de figuur van de evangelist Johannes, vind je daar zoveel elementen die vanuit de Septuagint, via de beweging van Johannes de Doper, in een christelijke bedding zijn gekomen. Een wonderbaarlijke ontwikkeling. Jammer dat we die een beetje zijn kwijtgeraakt. Wij hebben daardoor zo'n sterke fundering in het verleden. De grote trend van de geschiedenis hebben we achter ons. Ik noem dot nieuwe katholiciteit."

Relativerend en nihilistisch

Ik vind dat de katholieke Kerk een grote roeping heeft. Rome heeft in Europa een ontzaglijke rol gespeeld. God geve dat zij die rol verder mag spelen en ertoe mag bijdragen dat mensen hun voste punt terugvinden in de volle rijkdom van het Oude Testament, zoals die in de Septuagint naar voren gekomen is en in het Nieuwe Testament een apocalyptische kleur gekregen heeft. Juist in deze tijd, waarin zoveel los raakt en mensen zo relativerend en nihilistisch zijn gaan denken. Zelfs de tfieologie is vervallen tot evolutionisme, tot een visie op de geschiedenis als iets dat zich uit zichzelf ontwikkelt. Moor de geschiedenis kan niet zonder historie, zonder het inzicht dot vanuit Christus Pantocrator (allesbeheerser - red.) impulsen en inspiratie komen om de geschiedenis boven zichzelf uit te tillen. Als dat gebeurt, spreek ik van een reveil. Paus Johannes XXIII, dat was bij u toch ook een reveil? Alleen ook dat is weer wat horizontaal verlopen. Caudium et spes vond ik nooit zo'n geslaagd stuk. Dat heeft kardinaal Daneels ook gezegd. Te optimistisch en horizontaal. We moeten leren elkaar op te scherpen in de liefde tot het verticale."

Professor Rutten

Is het niet wonderlijk dot het een Jood moet zijn Seeligmann, die het luik openstoot? Aalders: "'Het heil is uit de Joden!' Ik ben de Joden trouw, maar ik vind dat de Joden zichzelf ontrouw zijn geworden. Ze zijn horizontaal gebleven, terwijl de christenen verticaal werden. Die verticaliteit vind je bij alle kerkvaders, moor ook bij de grote reformatoren als Luther, met zijn solo fide. Daarom heb ik in Nijmegen gedoceerd: 'Christenen, besef je roeping! je bent een koninklijk priesterdom, maar je bent geen modern mens.' Ik snak naar een verticale katholiciteit. De heerlijkheid komt! Ik kon professor Rutten zo goed begrijpen, die naar Maria zat uit te kijken. Het is niet uitgekomen, want zo staat het ook niet in de Schrift. Het was te horizontaal gedacht. Veeleer moet je verwachten dat het als een onderstroom in de geschiedenis aanwezig is. We hebben een verticale doop nodig. We moeten waakzaam zijn als de maagden die hun lampen brandende houden. U zit daar, en ik hier, en anderen elders, maar je herkent elkaar meteen."

Tot slot. Hoe moeten we in Aalders' visie de Holocaust zien? Als een poging van Satan de wortel van de verticaliteit te verwijderen? Dr. Aalders' ogen schieten vuur. Hij gaat recht overeind zitten, houdt een arm recht en zet de ander er dwars op: "Het kruis is een symbool: een verticale balk die door de horizontale gaat. De verticaliteit van het heil, dat doorbreekt in de tijd. Hitler heeft er een wiel van gemaakt!"

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen