De King James Version en de invloed ervan op de Engelse taal en cultuur (I)

Inleiding

G“Geen ander boek van welke aard ook ooit in de Engelse taal geschreven, wellicht geen boek ooit geschreven in welke taal ook, heeft het gehele leven van een volk zo gestempeld als deze geautoriseerde versie van de Schriften het leven van de Engelssprekende volken.” Deze woorden komen uit de pen van Theodore Roosevelt, die van 1901 tot 1909 president was van de Verenigde Staten. Zij onderstrepen de geweldige cultuurvormende invloed van de Engelse Bijbelvertaling die vierhonderd jaar geleden voor het eerst van de pers kwam en de geschiedenis is ingegaan als de Authorised Version of de King James Version. In een aantal opzichten is de King James Version met onze Statenvertaling vergelijkbaar. Ook de Statenvertaling heeft een geweldige cultuurvormende kracht gehad, al heb ik wel de indruk dat - nog afgezien van het veel hoger aantal Engelssprekenden in de wereld - die van de King James Version nog groter is geweest.

De opdracht en uitvoering van de vertaling

De opdracht tot een nieuwe Bijbelvertaling in het Engels kwam van koning James I op de in 1604 Hampton Court Conference. De Engelse puriteinen hoopten dat hun nieuwe koning die al een aantal jaren als James VI over Schotland geregeerd had, positief zou staan ten opzichte van hun wens tot een verdere hervorming van de Kerk van Engeland. Dat bleek niet het geval. Hij willigde wel de daar door de puriteinse vertegenwoordigers geuite wens in om tot een nieuwe Bijbelvertaling te komen. Voor James I was de reden overigens niet dat hij de bestaande vertalingen gebrekkig achtte. Hij wenste de onder het kerkvolk zo populaire Geneva Bible vervangen te zien.

De kanttekeningen van deze vertaling, waarin onder andere de eigen positie van de kerk ten opzichte van de staat werd onderstreept, bevielen koning James I niet. De nieuwe Bijbelvertaling mocht dan ook slechts filologische en geen theologische kanttekeningen bevatten. Een belangrijk verschil met onze Statenvertaling. Ook wilde hij dat het woord ‘ekklesia’ door ‘church’ (kerk) en niet door ‘congregation’ (gemeente) zou worden vertaald.

De leiding van het project werd toevertrouwd aan de hoogkerkelijke bisschop Richard Bancroft. De vertaalcommissies werden samengesteld op basis van deskundigheid en niet van theologische ligging. Wel was eis dat zij geordend waren tot het ambt. Alle stromingen van de Kerk van Engeland waren onder de vertalers vertegenwoordigd van puriteins tot overtuigd hoogkerkelijk. Ook hier ligt een verschil met de Statenvertaling. De medewerkers van de Statenvertaling waren theologisch homogener dan die van de King James Version.

Er waren zevenenveertig vertalers verdeeld over zes commissies. Van 1605 tot 1611 hebben zij aan het vertaalproject gewerkt. Men kwam op drie plaatsen bij elkaar en wel in de universiteitssteden Oxford en Cambridge en in Westminster Abbey. Zo was een relatie niet alleen met de kerk, maar ook met de universiteit en met de kroon. De kroon had namelijk het benoemingsrecht van alle ambtsdragers verbonden aan Westminster Abbey. Op verzoek van King James stond op de titelpagina van Bijbelvertaling James niet alleen als koning van Groot-Britannië en Ierland vermeld maar ook van Frankrijk, een toen nog altijd politiek gevoelige kwestie. De King James Version is ook bekend als de Authorised Version. Echter, er is nooit aangetoond dat hij ooit officieel geautoriseerd. Op de titelpagina stond ‘appointed to be read in the churches’, dat wil zeggen ‘aangewezen om in de kerken te worden gelezen.’

De taal van de King James Version

Feitelijk is de King James Version geen nieuwe vertaling maar een herziening van de reeds bestaande Engelse vertaling. Terwijl de Statenvertaling de eerste Nederlandse Bijbelvertaling was, waarin de gehele Bijbel vanuit de brontalen werd vertaald, gold dat niet voor de King James Version. Richard Bancroft formuleerde als beginsel dat alleen als er sprake was van een kennelijke verbetering er van de bestaande vertalingen mocht worden afgeweken. Dat verklaart dat – en ook hier ligt weer een onderscheid met de Statenvertaling – een deel van de gebruikte woorden toen al enigszins archaïsch was. Tussen de eerste editie van de Tyndale Bible en de King James Version ligt immers vijfentachtig jaar. Vervolgens moeten we constateren dat de Engelse taal minder veranderingen heeft ondergaan dan de Nederlandse. Een oorspronkelijke Statenvertaling (ik bedoel hier niet de GBS- of Jongbloededities die voor een belangrijk deel het taalkleed van de jaren dertig van de twintigste eeuw weerspiegelen) komt dan ook op een Nederlander van nu archaïscher over dan de oorspronkelijke King James Version op hen die Engels als eerste taal spreken.

Het Engels is, in tegenstelling tot het Nederlands, een taal met zowel Germaanse als Romaanse wortels. Dat verklaart dat in het Engels voor tal van zaken twee woorden beschikbaar zijn. De taal van King James Version bestaat voor negentig procent uit woorden met Anglo-Sakische wortels. Slechts tien procent heeft Romaanse wortels. Dat verklaart mede dat deze vertaling zowel een vloeiend als verheven karakter heeft. Beide elementen wisselen elkaar af. Aanvankelijk bleef onder een groot deel van het kerkvolk de Geneva Bible populair, omdat deze Bijbelvertaling, in onderscheid met de King James Version, ook theologische kanttekeningen bevatte. Het feit dat de King James Version al vrij spoedig de enige Bijbelvertaling werd binnen alle varianten van het Engelssprekende protestantisme, kan niet alleen verklaard worden uit het koninklijke verbod andere Bijbelvertalingen te drukken. In eerste instantie gebeurde dat namelijk aanvankelijk toch illegaal en nog in 1644 kwam in Amsterdam (!) de laatste druk van de Geneva Bible van de pers.

Qua literaire kracht overtrof echter de King James Version heel duidelijk de voorafgaande vertalingen. Zij was zeer geschikt om gehoord en ook gememoriseerd te worden. Ondanks dat men de kanttekeningen van de Geneva Bible miste, ging ook een steeds groter deel van het gewone volk al heel spoedig de King James Version gebruiken.

Heel indrukwekkend is het door Miles Smith geschreven woord vooraf aan de lezer op de vertaling. We lezen daarin onder ander dat een Bijbelvertaling in de eigen taal het raam opent om het licht binnen te laten zodat wij in het binnenste heiligdom mogen zien. God wil zo de schellen van onze ogen wegnemen opdat wij Zijn Woord verstaan, onze harten verwijd worden en onze gevoelens verbeterd, zodat wij het Woord gaan liefhebben boven God en zilver. Het woord vooraf wordt als volgt afgesloten: “Moge de Heere in ons een zorg en gevoelen werken Hem te kennen en te dienen, zodat wij door Hem erkend worden bij de verschijning van onze Heere Jezus Christus, aan Wie met de Heilige Geest, alle lof en dank toekomt. Amen.”

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen