Folklore en Taal!

De vorige keer had ik het ovei de woning, vandaag komen de mensen aan de beurt De man wordt m 't Goerees meest

De man wordt m 't Goerees meest veint genoemd, meervoud vemten of veinters, (m 't Flakkees vent, venteis venten), de vrouw is een wuuf ,,De vemten m de wuven zit te m de keiiek» ampart " „Een veint mottei op uut om te goó wèrreken " Vroeger zei men nog algemeen 't wuuf van Jan, 't wuuf van den dokter, van den dominee nu hooit men veel meer „de viouwe " Tegen een jongetje zegt men ook vemtje, wat een klem vemtje, van een meisje „wat een net wuufje, 't wordt al een heel wuufje" Men spreekt van vemteiskleêren, veintersklompen naast vrouwekleeren, VI ouweklompen 't Is een flienke vemt, een dubbelde vemt, 'n goeie vemt hooit men dagelijks, evenals een feiiem wuuf, een wuuf as 'n diek

De vrouwe is de baezinne, de meêstelesse m huus, de man is den baes, het meisje spreekt van ,,den baes m de vrouwe " Vader is vóader, moeder ib mcewdei

Vader is vóader, moeder ib mcewdei Vaer en moer komen ook vooi, maar klinken ruw ,,Hie kan nae z n moei loape" betekent hij kan stikken Vooi iets dat stuk is, zegt men 't is nae z'n moei „Wie z'n vaer m z'n moei veimoord heit, is nog te goed voor zoó'n leven " Giootmoeder is groótmoewdei, grootvader groótfoadei, maar heel vaak omoe en opa Men spreekt ook van den oudsten en van 't ouwemense (men kan er vader en moeder of de giootoudeis mee aanduiden), maar ,,dan ouwen" is mm of meer klemerend Wel zegt men vaak tegen een jongen (soms cok tegen een meisje) doewt dat 's ouwen, wa schilter an, m'n ouwen Dan woidt ouwen tot 'n kozewoord

De kinderen worden vaak de gasj es genoemd, een zeune 'n knechje „M'n knecht" zei mijn vader altijd tegen ons De jonges en de meiden, de zoons en de dochters Ouderwetse mensen hadden het nog over 't zaed di het naekioost en nu hoort men nog naezaeden (vgl 't ned nazaten ) ,,Hie is uut 't geslachte van die", d i uit de familie t Jongste kind noemt men het potteschiappeitje of het hekkeslutertje, een kind, dat nog heel laat komt 'n achterankommeitje 't Is een joon van m'n betekent 't is een zoon van me Da' bmne d i van Jan, d 1 dat zijn kinderen van Jan

Een oom is een noam, eeji tante een meutje Een jongen of dochter van een broer of zuster is een noamzeggei Hie IS nae femielje betekent hij behoort tot de naeste familie De wooiden neef en nicht zijn als in het alg Nederlands, maai men zegt ook zusters- of taroerskmders Als iemand een opmerking maakt om daarmee iets te verkrijgen zegt men „dat is neefgezeid", dat is een duidelijke zinspeling Bij familie uit logeien gaan — bij de boeren viel dat m de wmtei — heet goó winterneve Een schoonzuster is 'n snaere

Een jongeman die nog niet getrouwd is, IS een jonge-joon, als hij ouders, is noemt men hem een ouwe-jonge-joón of een êenloapskaerel (m de middeleeuwen sprak men van een eenlope) Zo spreekt men ook van 'n jongemeid en 'n oudejonge-meid ,,'t Is nog m de voarte femielje" wil

,,'t Is nog m de voarte femielje" wil zeggen, dat de bloedverwantschap al van een hogeie graad is Men zegt wel eens je heit 'n mud erten noódig om 't uut te tellen. Ouderwetse mensen zei den hie is nog m den bloewde

Kmdeien die de boist (de mamine krijgen, zijn manimekinders, de andere f lessekmdei s Platte kmdeis kunnen nog met lopen Een kind , droag maeke" wil zeggen het leren zijn behoeften op een potje te doen, voor die tijd zijn ze nog ,,nat"

Nu het eten Vieête klmkt lUw en woidt meestal gezegd van overmatig eten Deer woóie wel vreêteis emaekt mar niet ebore In 't algemeen wordt van de dieren gezegd, dat ze ,,vieête" (vgl het Duits fressen)

De boeien bakken niet meer zelf hun biood, maar brengen het meel m een blik bij de bakkei kiop uut de zak (met de zemels erm) of gebuuld Kojoen ze het brood, dan eten ze ,,mit den bakkei mee" In 't eeiste geval spreekt men van plaetbroód of mekbioód m 't tweede geval van koapbioöd 't Meeste is terlevenbiood, weinig roggebrood Een klem lond broodje van fijn meel is een masteluuntje Pap van brood is bestelpap Mijn moeder sprak nog van een kantje of 'n ommekantje en bedoelde er een stuk brood mee (vgl mnl kant) BIJ bizondere gelegenheden eet men krmtebroód, met Kerstmis Korseweggen (flakkees kosseweggen) dit zijn Keisttimpen Op het brood smeert men eigegekae

Op het brood smeert men eigegekaelende buttei of boerebutter (roombotei) of margarine, die haantjes of lange viengers genoemd woidt Ook wel stiofet, d 1 stroopvet, nl spekvet met stroop en kaneel Eiop eet men suker, kaeze (vette kaeze of kennende kaeze), spek worste, koeke of niets

's IMiddags eet men aeiepels met , groewnte" en ,,vleis" of spek Peen en uien dooi elkaai is Geldersen huspot of peenmjuun Men ,schelt' de aiepels en zet ze m water op de kachel, oudere mensen zeggen nog de aeiepels oveihange Als ze muig (di gaar) zijn, worden ze afgegoten Vroeger zette men — hiei en, daai nog wel — een kommetje m het midden van de aaidappelen en daar het sop (de saus) m, waarin ieder indoopte Dit was de sopkomme „Sop over de schutte!" zijn aardappelen met peren, waarbij alles met de saus op een schotel gedaan werd, waai uit ledei voor zich at

WIJ hebben nog de volgende gezegde ze bmne mit een sop oveigote dwz ze zijn precies eender (m ongunstige zm) ,,Ze soppe mmnenkoaie uut eén kommetje wil zeggen ze zijn net roerend met elkaar eens „M'n he nog uut eên kommetje esopt" betekent we kennen elkaar intiem Als de saus met vet was, zei men wel m n heè aerepels mit sop uut de locht „'t Istei niet vet" betekent 't 13 daai niet veel zaaks, 't i& er maar aim 't Vet is van de ketel zegt men, als het beste weg is, als de toestanden eig verslechterd zijn Boeienkool heet in 't Goeiees poepe

Boeienkool heet in 't Goeiees poepekoóle Verder eet men gesnipperde roapjes (m reepjes gesneden knollen), kroten, juun, postelein, andievje, spinoazje, boontjes, hoferwten (peulen), peulerten (doperwten), spruutjes of knobbeltjeskoöle (spruitkool), roókoóle ,iode kool), witte kool, koöle zilte is kool inmaken door inzouten, geziltekoóle is dus zuurkoóle

Soorten vlees biefstik (flakkee biestik), kerremenoade (kaibonade(, gehak (gehakt ) P. DEN EERZAMEN, Wassenaar.

Land en Tuinbouw

Eleoti-ische toepassing op de boerderij Wie hier en daar het ooi te luisteren legt bij verschillende landbouwers, die electriciteit m hun bedrijf toepassen, zal lof vernemen over electrisch licht en electrische kracht.

Voor velschillende doeleinden kan üe electriciteit m het land- en tuinbouwbedrijf gebruikt worden Wij noemen daarvan m de eerste plaats de verlichting, dan het electrisch koken, dat vooral m de laatste tijd zeer belangrijk is toegenomen Verder de electrische bodemverwarming m tumdeiijen en zeei speciaal de electrische kracht Deze is te gebiuiken o a voor dorsen

Deze is te gebiuiken o a voor dorsen strosmjden, bietensmjden ineelmalen gierpompen, houtzagen, wateipompen, melkmachmes, ja voor wat met al

Voor ons land is de toepassing van electrische kracht geworden een zeer voornaam hulpmiddel m de land- en tuinbouw Eenvoud m de bediening en grote bedrijfszekerheid zijn de eisen waaraan ook m het land- en tuinbouwbedrijf de grootste waarde wordt gehecht.

Daaroin zijn de moderne electiomotoren met speciaal kortsluitanker zo bij zonder geschikt voor de land- en tuinbouw.

Door de speciale constructie, welke door Heemaf gepatenteerd is, beeft de SKA motor zeer bijzondere eigenschappen, waarvoor wij hier, behalve grote bediijfszekeiheid en eenvoudige bediening, nog m het bijzondei willen vermelden het geringe onderhoud en een rotorconstructie, welke de lotoi practisch onveiwoestbaai doet zijn

De rotoiontwikkeling van de meest gangbare motoren woidt m een speciale peigietmstallatie onder een diuk van 300 atm m het rotorpakket geperst De lotor bestaat hierdoor uit een practisch massief metalen lichaam, zondei isolatie, zonder soldeerplaatsen en zonder verbindingsbouten of schroeven waardoor effecten en duie reparaties van dit aandrijvende gedeelte worden vooï komen De uitvoering van de motoi IS druipwaterdicht dwz dat neervallend of ander water met m de motoi kan dringen, dank zij de juiste vorm van de lagerschilden, die alleen aan de onderzijde een opening hebben voor de luchtcirculatie

De bediening van de moderne motoren is zo eenvoudig, dat het vooi de leek op electrotechnisch gebied onmogelijk is zichzelf hinder en zijn motor of zijn bediijf gevaar te bezorgen Het aanzetten IS even gemakkelijk als het inschakelen van een lamp

WIJ kunnen wel besluiten door op te merken, dat er voor de toepassing m land- en tuinbouw nog vele mogelijkheden aanwezig zijn.

Er wordt dan ook m de meeste streken van ons land leeds een veelvuldig gebiuik van gemaakt, dat echter noj, belangrijk kan toenemen, zodra allen van de practische waaide van de electiomotor overtuigd raken

Het venvarmen van poterbewaaiplaatsen met verwarmingfskabel.

Kunstmatige verwarming speelt reeds eeuwenlang een zeei belangiijke rol in de tuinbouw We komen hem vooi 't eeist tegen in de 16e eeuw, waarbij schuren, voor de overwintering van planten werden veiwarmd, dmv vuurtesten. In de 17e eeuw werden de zgn ,,orangeiieen" met metalen kachels verwarmd en m de 18e eeuw gaat men een verwarming toepassen met behulp van rookkanalen In de 19e eeuw ontwikkelt zich hieruit de watmwatei- en de stoomverwarmmg De 20e eeuw echter is de eeuw van de electriciteit geworden ook voor de land- en tuinbouw en de electrische verwarming is te beschouwen als de nieuwste faze m de ontwikkeling van de kunstmatige vei warming Deze electrische verwarming is m het bijzonder op grote schaal mogelijk geworden door de toepassing van de ozurietverwarmingskabel

Hierbij heeft men te maken met een verwarmingselement m langgerekte vorm, dat dus de moeilijk te verkrijgen eigenschap heeft om de ontwikkelde warmte over grote oppervlakten gelijkmatige te verdelen. Als eerste belangujke toepassing hier

Als eerste belangujke toepassing hier van noemen wij de bodemveiwaimmg waarbij de kabel m eveniedige windingen onder de wortels van de planten wordt gelegd Gioei en ontwikkeling van de betreffende plant woidt aldus uitermate gunstig gestimuleerd Vanzelfsprekend vervalt bovendien elk bevriezingsgevaai

gevaai Geleidelijk hebben zich echter ook andere toepassingsmogelijkheden ontwikkeld, éen daarvan is het vorstvnjhouden van bewaarplaatsen voor pootaaidappelen In een economisch werkende poterbe

In een economisch werkende poterbewaarplaats moet de temperatuur zo gelijkmatig mogelijk en bovendien op een verantwoord minimum gehouden wolden Temperaturen ondei het vriespunt moeten natuurlijk woiden vermeden Het probleem is dus om bij een stienge voist penode de juiste hoeveelheid warmte in de ruimte te voeien teneinde deze toch vorstvrij te houden BIJ een goed gebouwde bewaarplaats

BIJ een goed gebouwde bewaarplaats met behoorlijk geisoleeide wanden zal de benodigde waimtehoeveelheid niet groot behoeven te zijn Een dure installatie zal gauw veel te zwaar op de exploitatierekening gaan drukken Een waimwater-mstallatie komt dus niet in aanmeikmg, terwijl een gev/one kachel of petioleumkachel te veel plaatselijke warmte zou geven

Ben zeer goede en in het gebiuik zuinige oplossing geeft electrische veivvai mmg met de Ozuiiet vei warming skabel Niet alleen dat op deze wijze een gelijkmatige waimtevei deling plaats heeft, maar de electiische veiwaimmg is automatisch, legelbaai met een temperatuurschakelaai, zodat de installatie pas m weikmg tieedt als de tempeiatuur tot O gr C is gedaald en zichzelf weer uitschakelt als de temperatuur 1 a 2 gr C boven het viiespunt is gestegen

Ongetwijfeld zal voor deze Nederlandse verwarmingsmethode steeds meer belangstelling komen, omdat hier, door middel van een betrekkelijk eenvoudige en zeer overzichtelijke installatie, op economisch verantwooide wijze een lesultaat wordt verkregen dat de kwaliteit van de opgeslagen goedeien ten goede moet komen. LANDBOUW

Hooibroei

De chemische samenstelling van het gras of van het hooi, kan met beschouwd worden als een nauwkeurige waai demeter voor de kwaliteit In de eerste plaats IS wel van invloed op de kwaliteit, het jaargetijde, namelijk of het droog is of vochtig, verder of het hooi IS van de eerste of van de tweede snede, terwijl ook de sooiten van het gras en bemesting een grote rol spelen Dooi mwerkmg van de zon verliest het gemaaide pioduct aan vocht Dit vocht is het zgn vegetatie-water Jonge planten bevatten dit ineer dan

Jonge planten bevatten dit ineer dan oudere Weidegras bevat groen 52—58% water en als hooi 10—22% watei De groene plant vei liest dit vegetatie-wa- ter, doordat het een scheikundige werking ondel gaat, mede dooi de weikmg van microorganismen, welke aan de grassen kleven

Hoe sneller nu de planten drogen hoe minder deze chemische weikmg plaats vmdt Indien het veel regent, m ten tijd dat het gemaaide product op het land ligt, IS deze scheikundige werking veel ingrijpender

De werking van deze microoiganismen IS zelfs gunstig te noemen op de vei teer baai heid, mdien deze slechts m koi te tijd geschiedt, zoals dit bij noimaa goed-hooi-weer het geval is

Dus zelfs al te snel diogen is mmdei verkieslijk evenzo is het nadelig mdien er veel regen valt op het gemaaide pioduct, omdat door regen de gemakkelijk oplosbare bestanddelen als het ware uitgeloofd worden, het hooi kriigt dan een bruine kleur en vermindert steik m waarde, omdat het gehalte aan eiwit vet, koolhydraten en mmeialen mmdei wordt

Door veel regen kan het gebeuien, dat de zaden m het hooi ontkiemen, waaidoor vaak bioei ontstaat en schimmel optreedt en mdien zulk hooi woidt binnengehaald kan door bioei zelfontbiandmg ontstaan Dit nu dient men te voor komen, want broei is niet alleen zeei gevaarlijk, maar tevens wordt de kwaliteit van het hooi en daai dooi ook de voederwaarde veel minder Jong, krachtig bemest land levert hooi, dat steedt een grote kans op hooibioei geeft, ook al IS het behoorlijk droog Men kan nu hooibroei mede voorkomen, wanneei men gebruik maakt van landbouwzout men strooie dan tussen het hooi per 1000 kg 5—10 kg van genoemd zout

Niet alleen kan dit van grote beteke nis zijn ter voorkoming van hooitaioei dus ook van het brandgevaar, maai tevens verbetert het de smaak en de klem van het hooi, terwijl door de toevoeging van het zout ook de minerale voeding van het dier ten goede zal komen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen