Een beroep te St. Maartensdijk in de 17e eeuw

De Ned. Herv. Kerk te Sint Maartensdijk is reeds enige tijd vacant en het beroepingswerk is tot-nog-toe zonder resultaat gebleven. Wanneer we de predikantenlijst van

Wanneer we de predikantenlijst van deze gemeente nagaan dan valt het ons op dat verschillende predikanten er lang gearbeid hebben. In dit opzicht staat Ds. Herman Mevius sian de top met niet minder dan 45 jaar (1641-1686) Twee andere herders brachten er een 38-jarige ambtsperiode door, namelijk Ds. J. Stenhuis (1728—1766) en Ds. J. Hogendorp (1802—1840.)

Behalve door deze uitzonderlijk lange ambtsperiodes worden we getroffen door de korte vacatures. Wanneer de gemeente door vertrek of overlijden van haar leraar herderloos werd, dan was de vacature meestal spoedig vervuld. De langste vacature ligt in het zeer nabije verleden, namelijk tussen het vertrek van Ds. J. Keiler (1923) en de komst \axi Ds. J. de Bres (1929.) Overigens was de gemeente sedert de Refoïmatie nooit lang herderloos: binnen hoogstens twee jaar had men telkens weer een ejgen predikant.

We willen in dit artikeltje eens ziin, hoe de Smerdiekse vaderen drie eeuwen geleden een predikant beriepen en welke gevolgen dat beroep voor hen had.

Het verhaal speelt in de tijd toen de gemeente twee predikanten had Ds. Henricus van Heijnsbergen was in 1591 van Haamstede-Burg naar Sint Maartensdijk gekomen en had de gemeente al ruim 25 jaar gediend, toen men besloot, een tweede predikant te beroepen. De keuze viel op Ds. J. M. Wijringius van Heinkenszand, die het beroep aannam en in 1617 werd bevestigd.

Vier jaar later, op 2 Maart 1621 over leed Ds. van Heijnsbergen plottelmg,.^ zodat Ds. Wijringius automatisch eerste predikant werd en de kerkeraad opnieuw moest gaan beroepen. Nu moeten we ons verplaatsen in een tijd, waarin de burgerlijke overheid zeggenschap had in het beroepen van predikanten. De historie bewijst dat vele Ambachtsheren van die bevoegdheid maar al te gaarne gebruik, om niet te zeggen misbruik n.aakten. In wezen was immers de overheid in de Gouden Eeuw oppermachtig in de Hervormde Kerk!

iDe bekende Cornells Lienus was in die tijd drost en baljuw van Sint Maartensdjk. Ofschoon behorende tot de Hervormde Kerk moet Liens een man met viijzinnige ideeën geweest zijn. Dit blijkt onder meer uit het feit dat

hij de Doopsgezinden, die toentertijd goed vertegenwoordigd waren te Sint- Maartensdijk, openlijk de hand boven het hoofd hield. Tóch leefde hij op goede voet met de kerkeraad. Toen hij dan ook op zekere dag met een voorstel bij de kerkeraad kwam om een vriend van hem, Johatmes van Heijst, die theologie studeerde, eens te laten optreden, waren de broeders er dadelijk voor te vinden. Of ze nu bang waren voor Liens, of dat ze een ruime opvatting van het kerkrecht hadden, weten we niet, maar zeker is, dat ze het kerkelijk spoor bijster waren.'

Deze Johannes van Heijst was in 1601 te Zierikzee geboren. Hij had nog Thools bloed in zijn aderen, want zijn moeder, Aariaantje Jans, was afkomstig van Poortvliet. De begaafde jongeman was reeds op zijn 20ste jaar doctor in de medicijnen en studeerde tevens theologie In Februari 1622 verkreeg hij bevoegdheid te proponeren in de Classis Schouwen.

De jonge theoloog had echter geen be zwaar om ook buiten dit ressort het Woord te bedienen en zo kwam hij naar Smerdiek. De kennismaking beviel van weerszijden goed, zodat de overtreUuig dikwijls werd herhaald. De kerkeraad ging tenslotte zó ver, dat ze in 1624 een bÊroep op Van Heijst uitbracht.

Of de eerste predikant. Ds. Wijringius zich met deze handelwijze kon vereöigen, vermeldt de historie niet, maar het spreekt vanzelf dat de Classis zich met het geval ging bemoeien.

In een buitengewone vergadering van 25 Juni 1624 werd het beroep nietig verklaard en Van Heijst het prediken buiten de Classis Schouwen verboden.

Alsof er niets gebeurd was, stond Van Heijst acht dagen later weer op de Smerdiekse kansel! Toen had de Classis er genoeg van, want ze vergaderde opnieuw, de 2de Juli, om een einde aan de zaak te maken. Een naburige kerkeraad moest, de ge

Een naburige kerkeraad moest, de gehele kerkeraad van Sint Maaxtensdijk, alsmede de drost Cornells Liens, onder de eerste trap van censuur stellen. De Classis Schouwen werd geadviseerd, nader met de proponent Van Heijst te handelen.

Deze laatste krabbelde onmiddellijk terug en beloofde, zijn bevoegdheid niet meer te buiten te zullen gaan. In het begin van het volgende jaar ontving hij een beroep naar Bruinisse, waar hij in April 1625, werd bevestigd door Ds. Udemans te Zierikzee.

Ook de kerkeraad van Sint Maartensdijk boog het hoofd, zodat de censuur werd opgeheven. Alleen de drost bleef koppig, zodat de censuur op hem van kracht bleef.

Inmiddels was spoedig in de vacature voorzien. Men beriep wéér een proponent, Candidaat J. de Herde, die het beroep s,annam en nog in 1624 werd bevestigd als tweede predikant.

Toen Ds. Wijringius in 1637 overleed, besloot men de tweede predikantsplaats op te heffen.

Wij zijn zo spoedig geneigd in een tijd van ven'al zoals tegenwoordig, vroegere eeuwen, en met name de 17de te idealiseren. Dat alles echter ook toen niet even onberispelijk toeging, wordt door het bovenstaande opnieuw onderstreept. De Smerdiekse vaderen hebben er een slechte beurt mee gemaakt'! V. G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen