Nieuwe Tonge krijgt 43ste predikant

Beroepinfifstüerfc gaf dikwijls moeilijkheden

Wanneer, naar men hoopt, over enige maanden ds. W. Hop van Renswoude zich zal verbinden aan de Ned. Herv. gemeente van Nieuwe Tonge, zal deze gemeente in hem haar 43ste predikant ontvangen.

Het is ongetwijfeld een indrukwekkende reeks van voorgangers, die Nieuwe Tonge heeft gehad, maar de lijst begint dan ook al in 1574. Dit was het jaar waarin Oude- en Nieuwe Tonge samen in Johannes ab Horst (of Horstius) voor het eerst een predikant kregen. Er wordt vermoed, dat deze dominee vroeger pastoor ter plaatse was geweest, en dat hij, zoals op veel plaatsen gebeurde, eveneens de nieuwe leer had omhelsd, waarna hij de bediening aan het altaar had vervangen door de dienst op de preekstoel. Met zekerheid is hierover echter niets bekend.

De combinatie van Oude- en Nieuwe Tonge werd opgeheven na het overlijden van Johannes ab Horst. Arnold Gilles Timmerman zou de tweede predikant van Nieuwe Tonge worden, de eerste voorganger, die geheel voor deze gemeente bestemd was.

De herders, die als nummer 3 en 4 op de lijst staan, hebben eveneens de aandacht op zich weten te vestigen. Als derde predikant van Nieuwe Tonge fungeerde Casparus Barlaeus, die in 1612 zijn dienst beëindigde omdat hij regent van het staten-coUege te Leiden was geworden. Barlaeus (ook wel Van Baerle geheten), is later professor in de welsprekendheid geworden en had als dichter, speciaal van Latijnse verzen, een grote naam. Maar zijn theologische gevoelens lagen zeer sterk in Remonstrantse richting, al is hij nimmer Remonstrant geworden.

Dat laatste is wel het geval met de vierde dominee van Nieuwe Tonge, Abraham la Faille. In het jaar 1619, toen de synode van Dordrecht de bekende leerbeslissingen nam, moesten alle Remonstrantsgezinde predikanten afgezet worden. Tot hen behoorde ook de dienaar des Woords van Nieuwe Tonge. Later is hij vele jaren voorganger der Remonstranten in Vlaardingen geweest.

In de daarop volgende jaren werd meestal te Nieuwe Tonge een proponent beroepen, al zijn er uitzonderingen. Zo kwam ds. Angelus van Aken in 1653 van Nispen, een miniatuurgemeente bij Roosendaal, die haar leven nog heeft gerekt tot 1806, al was zij reeds in de 17e eeuw uiterst klein. En de tiende predikant van Nieuwe Tonge, ds. J. de Graaf, kwam uit Keulen; het staat echter niet vast of hij te Keulen voorganger van een gemeente was — men beriep in het Rijnland wel Nederlandse predikanten — of dat De Graaf als garnizoenspredikant heeft dienst gedaan. In ieder geval was het in die tijd gewoonte om in Nieuwe Tonge candidaten te beroepen. Het laatst gebeurde dit in 1709, toen Th. van der Houte aan de gemeente werd verbonden. Sindsdien heeft.Nieuwe Tonge steeds predikanten beroepen.

De ambachtsheren

Gelijk in de meeste dorpen, kon een kerkeraad niet zo maar tot het beroepen van een herder en leraar overgaan. Men had de goedkeuring nodig van de ambachtsheren en vrouwen van Grijsoord, die uit een hen door de kerkeraad voorgelegd tweetal keuze moesten doen

Dit heeft herhaaldelijk moeilijkheden gegeven, want men trof het niet steeds met die ambachtsheren. Zo lezen we bij voorbeeld, dat in januari 1733, toen de gemeente al enige jaren vacant was, de ambachtsheren een nominatie tot het beroepen van een nieuwe predikant hadden afgewezen. Ook in 1801 waren er grote moeilijkheden. In 1854 vinden we het bericht, dat de kerkeraad „niettegenstaande een bar en dreigend protest" toch tot een beroeping is overgegaan

In de twintiger jaren van deze eeuw vervielen alle rechten van ambachtslioren op het beroepen van predikanten. Tevoren was hiernaar in heel Nederland een onderzoek gedaan. Nieuwe Tonge rapporteerde toen (1923), dat de voorneamste der ambachtsheren de heer C. A. i'i. Cuypers was, die in de heerlijkheid van Grijsoord 25 van de 31 aandelen bezat. Deze heer was zelf Rooms- Katholiek; hij had niets voor de kerk over. Wanneer hem een tweetal werd voorgelegd, duurde het soms vijf a zes weken eer hij er keuze uit deed, hetgeen de duur der vacatures aanmerkelijk verlengde, daar Nieuwe Tonge in die tijd, evenals in de laatste jaren, vaak tevergeefs beriep.

Gelukkig is deze narigheid ten einde, en wordt de gemeente in niets weerhouden van het beroepen van de preaikant harer keuze.

Bekende voorgangers

Behalve de reeds genoemde predikanten, beeft Nieuwe Tonge nog enige benende voorgangers gehad. Onder hen neemt Franco Graveel (1734—1753) wellicht de eerste plaats in. Zijn godvruchtigheid werd van geslacht op geslacht medt'gedeeld. Een ander bekend voorganger, die echter maar kort in Nieuve Tonge stond was ds. J. W. Felix (1860 -]862), naderhand te Utrecht, een oer oprichters van de Vrije Universiteit, maar later een tegenstander van dr. A. fCu.vrer. Nog altijd bekend is ook de figuur van ds. P. Kruyt, die eerst in 1916 in Jaarna it, 1922 te Nieuwe Tonge intrede deed; van 1919 tot 1922 stond hij i'i St&p'iorst.

Hot langst was in deze gemeente v.-er'.zaam ds. M. J. Wentink (1880— 1915); hij overtrof Franco Graveel, maar ook ds. P. van der Burgh (1684—1708) en ds. A G. Timmerman (1584—1607). In :CAO Kwam hier als proponent J. Bügadid, Eifkomstig uit Kage, waar zijn rader pi'edikant was. Bij het overlijden van de vader ging ds. J. Bogaard junior naar Kage terug om daar de plaats van /ijn vader m te nemen.

In 1713 had de voormalige vlootpredikaut W. Lonis intrede gedaan. Hij vertrolv in 1730 naar Goudswaard. Bij zijn overlijden in 1739 aldaar, maakte men een gedicht op ds. Lonis, waarin vleze .'insneden voorkwamen:

De Nieuwe Tonge kan ook van [zijnen ernst getuigen

M'unneei hy uit het Woordt het [eelste wist te zuigen.

V&n 1823 tot 1829 bediende ds. A. BIben Woord en Sacrament in de gemeentu. Hij vertrok naar Edam, waar hij in lK't9 1 wam te overlijden. Toen ds. D. van Wijugt arden op 2 december 1849 meaeddmg deed van het sterven van ds. Biben, vermeldde men er bij: „De meesten onzer hebben hem gekend in de gaven van zijn verstand en hart, en herinnerden zich nog dankbaar den arbeid, met zoveel ernst en beminnelijkheid tevoren aan deze gemeente ten koste gelegd; en menige stille traan, die bij het vernemen van den dood des waardigen mans geschreid werd, getuigde nog van de liefde jegens hem, die in veler harten leefde. Het woord door hem in zijn leven tot de gemeente gesproken, drage ook na zijnen dood nog ryke vrucht."

H. de J.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen