Taalpraatje

Een paar jaar geleden schreven we enkele Taaipraatjes over het schip. Als het schip in een haven aanlegt, worden de ankers uitgegooid en gaat het schip voor anker. Vandaar nu wat praatjes over het anker. Opmerkelijk is dat anker vroeger een mannelijk woord was (de anker). Na de Middeleeuwen werd het een onzijdig woord en spreekt men alleen nog van het anker. Voor anker gaan wordt figuurlijk gebruikt en betekent dan: zich ergens vestigen, zijn ambt beëindigen. Meestal gezegd van mensen, die hun arbeidzaam leven afsluiten en met pensioen gaan. Oorspronkelijk speciaal voor zeelui, die zich aan land vestigen. Ook wel: het anker uitwerpen. Het anker is het symbool van de hoop soms het zinnebeeld van zekerheid. Dat is afkomstig uit de Bijbel, waar in Hebreeën 6 vers 19 gesproken wordt van „de hoop is het anker van de ziel". Een spottende zeispreuk luidde: „Ik stel mijn hoop op het anker, zei de man, toen het schip verging". Betekenis: een ongegronde hoop koesteren. „Bij iemand zijn anker uitwerpen" werd eveneens gebezigd om aan te geven, dat men iemand vaak bezocht, in het bijzonder als een jongeman een oogje had op de dochter des huizes. Daarvan is afgeleid: „zijn ankertje ergens neerieggen".

Ergens voor kortere of langere tijd zijn intrek nemen, soms zelfs voor altijd blijven.

„Het noodanker uitwerpen" wil zeggen, een laatste hulpmiddel te baat nemen. Helpt ook dat niet, dan is de zegswijze van toepassing: „zijn anker houdt niet". In plaats hiervan zei men ook wel: „hij ligt voor zijn laatste anker". De betekenis van beide uitdrukkingen is: hij zal zijn zaak niet meer kunnen redden; zijn woorden vinden geen geloof meer, men vertrouwt hem niet en hij moet onverrichterzake afdruipen. Als het schip vertrekt wordt het anker gelicht. Daarvan is de zegswijze afkomstig: „Wie het anker licht moet weten waar hij heen vaart". Wie ergens mee begint, moet zich goed beraden, hoe hij zijn plannen wil uitvoeren. Het anker

winden betekent, het anker binnenhalen met een katrol. Op de Zuidhollandse eilanden kende men het gezegde: „ik ga mijn anker winden", voor ik ga naar bed, ik kruip in de kooi.

We vervolgen met „het anker kappen". In tijden van gevaar was de schipper weleens genoodzaakt het anker te kappen. Dan werd het ankertouw met een scherpe bijl afgehakt, omdat de tijd om het binnen te halen ontbrak. De figuurlijke betekenis kwam later pas voor overhaast de vlucht nemen. Van iemand die er zeer slecht aan toe was, werd gezegd: „Hij ligt voor zijn laatste anker". Betekenis: hij zal het niet lang meer maken. „Beneden zijn anker vallen" gaf aan, dat iemand in zijn verwachtingen werd teleurgesteld en bedrogen uit kwam. Daarentegen betekent „hij ligt voor twee ankers", hij is goed bezorgd. Vroeger gebruikte men voor zeelui, die aan wal gingen passagieren het gezegde „van zijn anker slaan". Naar analogie daarvan gebruikte men dat later voor plotseling aan de boemel gaan. Een oud spreekwoord luidde: „Beter nog een anker kwijt, dan het hele schip". Dat wilde zeggen, het ongeluk had nog erger kunnen zijn. We zijn er betrekkelijk nog goed afgekomen.

Enkele grappige zegswijzen zijn: „Hij is zo vet als een Spaans anker". Gezegd van iemand die broodmager is. En: „Van zijn neus een ankermaken". Oorspronkelijk in de zeevaart in de betekenis van overboord vallen. Letterlijk: Voorover in het water vallen en met zijn neus (gezicht) in de bodem terecht komen. Later veranderde de betekenis in: niet verder kijken dan zijn neus lang is. In vroeger tijden moest men in de havens betalen om voor anker te gaan. Dat noemde men havengeld of ankergeld. Het was meestal een provinciale belasting, die met goedkeuring van het Rijk werd geheven. Deze vorm van belasting heffen duurde tot 1940. De Griekse wijsgeer Epictetus (geboren 50 jaar na Chr.) verkondigde al „We moeten ons schp net zo min aan één anker vastleggen, als ons leven aan één enkele hoop". Vergelijk: niet alles op één kaart zetten.

We besluiten met de zegswijze: „Geen anker of touw kan het houden". Dat betekent: het loopt de spuigaten uit, het gaat met geweld.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen