De duur van het broeden

Als de lente nadert, maar het toch eigenlijk nog winter is, kan men vele veranderingen in de natuur waarnemen. Naast het aarzelend begin van plantenontwikkeling (het Fluitekruid manifesteert zich het duidelijkst) begint er ook verandering te komen in het gedrag van de vogels. Patrijzen die de hele winter in koppeltjes door de polder hebben gescharreld, gaan uit elkaar. Er worden paartjes gevormd.

De Wilde Eenden doen dat ook. Een beetje geheimzinnig doen ze wel. Ergens, het liefst aan de kant van een sloot, heeft het vrouwtje een plaatsje gevonden voor het bouwen van een nest. Dichtbij huis kwetteren de vele mussen, en ook daar ziet men te midden van de grote hoeveelheid, de donkerder gekleurde mannetjes op de vrouw1;jes afgaan. Niet lang daarna ziet men ze met allerlei materiaal

Niet lang daarna ziet men ze met allerlei materiaal heen vliegen naar een plaatsje dat door hen was uitgekozen om aldaar een nestje te gaan bouwen. Draadjes, strootjes, veertjes; ze slepen heel wat mee, teneinde (zonder vergunning van de gemeente) er een prachtig, rond nestje van te maken.

Samen broeden

In het nestje van de huismus kan men, om daar maar mee te beginnen, als het legsel voltooid is, 3 tot 5 tere eitjes waarnemen. Het broeden duurt bij de mus 12- 14 dagen. Het vrouwtje wordt bij het broeden door het mannetje afgelost.

Dat beide ouders broeden is lang niet altijd het geval. Door gebruik van hulpmiddelen, niet in het minst de verrekijker maar ook vanuit daartoe gebouwde schuilhutten „bewapend" met een filmcamera, zijn al heel wat geheimen van het vogelleven bekend geworden.

Doch ook zonder die hulpmiddelen, door voortdurend oplettend te zijn als men in de natuur aanwezig is, kan men veel waarnemen. Ook rondom het huis waar de mussen, spreeuwen, merels, koolmeesjes en huiszwaluwen geen moeite hebben met de keuze voor een plaatsje om te kunnen broeden, kan men veel gadeslaan.

De voorbeelden van soorten waarvan vrouwtje en mannetje samen verantwoordelijk zijn voor het broeden door afwisselend die taak te vervullen, zal ik in een tabel aangeven:

Vogelsoort max. aantal eieren min. aantal broeddagen

Kneutje 6 10

Kleine Karekiet 4 11

Spreeuw 7 12

Tuinfluiter 5 12

Gele Kwikstaart 6 13

Boerenzwaluw 5 14

Huiszwaluw 5 14

Grote Karekiet 6 14

Houtduif 2 17

Waterhoentje 12 21

Meerkoet 10 21

Visdiefje 3 21

Kokmeeuw 4 22

Kluut 4 22

Tureluur Grutto 4 4 22

Grutto 4 22

Fuut 5 27

Scholekster 3 28

Blauwe Reiger 5 28

Ooievaar 4 33

Zwaan 7 35

De broedduur kan natuurlijk niet precies in dagen of zelfs in uren worden aangegeven. De plaats van het nest en de mate waarin een broedende vogel of vogeltje gestoord wordt is daarbij van grote invloed. Ook de weersomstandigheden kunnen daarbij van invloed zijn. Buitendijks gelegen broedgebieden kunnen vooral aan het begin van het broedseizoen door uitzonderlijk hoge waterstanden een ware mislukking te zien geven. Dat heeft men in onze streek op de oorspronkelijke gorzen vaak ondervonden. Verder zijn er wat het aantal eieren of eitjes betreft

Verder zijn er wat het aantal eieren of eitjes betreft altijd individuele verschillen te constateren. Zelfs de kleur van eieren in één en hetzelfde nest kan verschillen!

Eigen waarnemingen

Toen ik nog landarbeider was, net nog in de tijd dat het gras in sloten en greppels met de sikkel moest worden gesneden, voor de winning van het zgn. kanthooi, heb ik heel wat waarnemingen kunnen doen. Men zat dan ook letterlijk met de neus er op.

Menigmaal heeft de landman tijdens het gras snijden een nestje gevonden dat op onberispelijke wijze tussen de planten was gebouwd. Het nestje zelf en de onmiddellijke omgeving er van liet men dan, ter bescherming, ongemoeid. De angstige ouders, meest Graspiepers en Gele Kwikstaarten bleven onrustig in de buurt van hun in gevaar gebrachte nestje en keerden weer terug zodra dit maar kon. Moest er in de scheidsloten het toen nog welig

Moest er in de scheidsloten het toen nog welig groeiende riet worden gesneden dan trof men vaak het kunstig in elkaar gevlochten nestje aan van de Karekiet. Ook dat werd ongemoeid gelaten. Soms ging enige dagen later het nestje helaas alsnog verloren, b.v. door sterke wind. Immers, de onderlinge steun van het rietgewas was dan verbroken en dan te bedenken dat de Kleine Karekiet een echte haastmaker is. De zeer tere eitjes kunnen reeds in 11 dagen worden uitgebroed. Elf dagen! Ja maar, het Kneutje dan? Inderdaad het Kneutje kan binnen 10 dagen de eitjes uitbroeden. Bijna niet te geloven. Na een mislukt broedsel tracht elke vogel echter

Na een mislukt broedsel tracht elke vogel echter opnieuw tot broeden te geraken. Trouwens voor veel vogelsoorten zijn meer broedsels

in één seizoen heel gewoon.

Vogels die tijdens de leg worden gestoord zullen het nest eerder verlaten dan wanneer ze reeds broeden. Broedende vogels blijven dan ook zo lang mogelijk zitten en er zijn zelfs soorten bij (Houtsnip) die men al broedende van het nest kan afnemen en daarna weer op het nest terug kan zetten!

Moeilijk te vinden

Onder aangebrachte kunstwerken (bruggen enz.) in de polder bouwen Boerenzwaluwen maar al te graag hun nestjes. Bouwen is het juiste woord, want zo de mens van klei gebakken steen gebruikt voor de bouw van zijn huizen, zo bouwt dit diertje op de meest acrobatische wijze met pure klei het nestje. Ze hebben een zeer snelle en sierlijke vlucht met vele wendingen die ze plotseling kunnen uitvoeren. Juist onder die kunstwerken zijn de nestjes door kwajongens of roofdiertjes erg moeilijk te bereiken. In mijn kinderjaren ging ik met de buurjongens al

In mijn kinderjaren ging ik met de buurjongens al wadend door een sluisje dat de verbinding vormde tussen de dijksloot van de St. Christoffelpolder en de kreek in de polder Onwaard. In dat sluisje zaten 's zomers altijd Boerenzwaluwen te broeden. Wij konden de bijzonder tere, gespikkelde eitjes en later de gapende jongen in de komvormige nestjes goed bekijken. Diep onder de indruk van zo'n aanblik stonden we dan bijna ademloos toe te kijken. Even maar! De verstoorde zwaluwen scheerden dicht langs ons heen en vlogen recht door het sluisje in en uit.

We verdwenen altijd zo rustig mogelijk en bij enige verlagingen van de sluisbodem bij de uitgang zagen we meer dan eens een aal in het heldere water met sierlijke kronkelingen zich „uit de voeten" maken. Het sluisje is verdwenen.... de Onwaardse kreek gedempt...

Tijdens het broedseizoen werden door karakterloze jongens ook wel nestjes uitgehaald of vernietigd! Dan waren wij woedend.

Broedkoionies

Er zijn ook nogal wat vogelsoorten die in grote groepen bij elkaar gaan nestelen en broeden. Eigenlijk doen de Zwaluwen dat ook b.v. onder het overstek van een woning of schuur, kijk maar naar het aantal nestjes op zo'n plaats.

Kokmeeuwen doen dit wel bij uitstek. Bij het Hellegatsplein is het vanaf de weg heel goed te zien. Enige weken geleden al waren kokmeeuwen daar aktief. Bekend is ook de Kwade Hoek bij Goedereede. Uiteraard zijn deze gebieden tijdens de broedperiode zonder begeleiding niet toegankelijk. De Lepelaar broedt ook in kolonieverband maar

De Lepelaar broedt ook in kolonieverband maar daar hebben we op Flakkee geen voorbeelden van. Wel heb ik met dhr. J. Zijlstra, in het gebied van Scheelhoek Lepelaars waargenomen die op trektocht waren. Aalscholvers broeden zo'n 30 dagen en doen dit

Aalscholvers broeden zo'n 30 dagen en doen dit eveneens in kolonies.

Hoewel er zo nu en dan enige tientallen Aalscholvers op het Haringvliet zijn waar te nemen, broeden ze bij mijn weten hier niet. Datzelfde kan gezegd worden van de Blauwe Reiger. Men spreekt dan ook altijd expliciet van een Reigerkolonie. Tussen Ouddorp en Goedereede bij boerderij „Stadtweijk" is er ooit wel een Reigerkolonie geweest, maar voor de dichtstbijzijnde kolonie zal men nu naar Quakjeswater tussen Hellevoetsluis en Rockanje moeten gaan.

De vrouwtjes

Voor de overzichtelijkheid volgt hier een reeks van vogels waarvan alleen het vrouwtje de broedtaak vervult:

Vogelsoort Max. aantal eieren Min. aantal broeddagen

Veldleeuwerik 4 11

Heggemus 5 12

Pimpelmees 14 13

Graspieper 5 13

Witte Kwikstaart 6 13

Tjiftjaf 6 13

Roodborstje 6 13

Nachtegaal 5 13

Zanglijster 5 14

Merel 5 14

Winterkoninkje 6 14

Koolmees 11 14

Kauw 6 17

Ekster Fazant 8 15 17 22

Fazant 15 22

Patrijs 20 23

Kievit 4 24

Ransuil 5 27

Velduil 8 28

Torenvalk 5 28

Wilde Eend 16 28

Bergeend 15 28

Gans 6 28

Kerkuil 7 32

Er is nogal wat werk verzet om deze gegevens te verzamelen en ze tevens in volgorde wat de broedduur betreft te plaatsen. Uiteraard is een beperkte keuze gemaakt.

Verschillen

Naarmate een vogelei groter is, duurt de broedtijd langer. Dat is de eerste conclusie. Wanneer men eend of gans zegt dan weet men wel dat er vele eende- en ganzesoorten in de natuur voorkomen. Daarom zal ook het aantal eieren en het aantal broeddagen onderling wel enigszins verschillen.

Toch vond ik het van dhr. T. den Boer een interessante vraag „hoe lang broedt nu eigenlijk een zwaan?"

Dit vroeg hij naar aanleiding van het jaarlijks weerkerende tafereeltje van de trotse zwanen die na de broedtijd met hun donzige jongen tevoorschijn komen in de Wildemanskreek langs welker oever ze geboren zijn.

Zwanen broeden 5 weken oftewel 35 dagen! Het is een allerliefst gezicht als men het resultaat van het lange of kortere broeden kan waarnemen. Een eend met poelen is altijd een kiekje waard en wie krijgt er geen glimlach om de lippen bij het zien van jonge kuikens op de rug van een Fuut? In het Zuiderdiep broedt de Fuut al enige jaren.

Aanpassing

Voorts is de broedplaats voor het verschil in broedtijd van belang. Zo heb ik vroeger meer dan eens een broedende Witte Kwikstaart aangetroffen in een lege uienren. Daar zat ze bijzonder goed beschut en werd er praktisch niet gestoord!

De Gele Kwikstaart heeft zich inmiddels vrij aardig aangepast om te kunnen broeden. Nu de sloten en greppels zijn gedempt en de dreven zijn omgeploegd (wat op zichzelf beschouwd een afschuwelijke vernietiging van het landschappelijk schoon en de natuurlijke rijkdom aan vegetatie en biotoop betekent) is de Gele Kwikstaart haar broedmogelijheid gaan zoeken in het.... aardappelveld! Bij het selecteren van aardappelen heb ik ze vaak in

Bij het selecteren van aardappelen heb ik ze vaak in gealarmeerde toestand aangetroffen en vond vrijwel altijd het kunstig gebouwde nestje in de stoel van de plant aan het begin van de ontwikkeling.

Een aparte

De Koekoek vormt een ware uitzondering in het vogelleven. Zeker m.b.t. het broeden. Dat laat zij aan andere vogeltjes over. Zij is dus een broedparasiet. De Koekoek is een echte Lentebode. Begin april kunnen ze al verschijnen en het wordt als een plezierig nieuwtje beschouwd als men zegt „ik heb de Koekoek al gehoord".

Dat horen behoeft dan niet betwijfeld te worden want zijn roep is onmiskenbaar. De Koekoek parasiteert individueel op dezelfde soort en legt maar één ei in het gekozen nest Dat gericht zijn op dezelfde soort betekent dat de Koekoek in kwestie alleen maar een ei legt in het nestje van b.v. de Grote Karekiet. Bij het leggen van een volgend ei zal deze Koekoek uitsluitend een nestje zoeken van de Grote Karekiet. Als het Koekoeksvrouwtje een ei legt verwijdert zij

Als het Koekoeksvrouwtje een ei legt verwijdert zij eerst een eitje uit het nestje van een zangvogeltje. De vogeltjes die er mee „opgescheept" zitten noemt men waardvogels. Kennelijk aanvaarden ze instinctief de verantwoordelijkheid voor het veel grotere ei dat aan hun zorgen wordt toevertrouwd. Als de jonge Koekoek geboren is werkt hij of zij de

Als de jonge Koekoek geboren is werkt hij of zij de overige eitjes en of jongen uit het nest Een wrang voorbeeld van het recht der sterksten.... Op T.V. is daarover eens een prachtige film ver

Op T.V. is daarover eens een prachtige film vertoond.

Deze gebeurtenis is in de vogelwereld een waar drama maar het levensgedrag van de Koekoek is nu eenmaal met anders Geschapen. De waardvogels aanvaarden hun uitverkorenheid en

De waardvogels aanvaarden hun uitverkorenheid en zorgen als geen ander voor „hun" kroost

Zo'n vijftig jaar geleden hoorde en zag ik op het land soms wel een tiental Koekoeken tegelijk. Hun geroep was altijd boeiend en welluidend. Beethoven laat de klarinet in zijn zesde symphonic „de Pastorale" op ongekende wijze de Koekoek nabootsen.

Het vrouwtje kan de roep lang en hoog achter elkaar aanhouden.

Het laat zich verstaan dat met de vermindering in aantal van de voor de Koekoek belangrijke waardvogels ook de broedgelegenheid voor de Koekoek sterk zal afnemen. Om dan toch de Koekoek nog te kunnen horen, is men, wellicht binnen niet al te lange tijd, geheel en al op het Zwitserse Koekoeksklokje aangewezen. Daar is geen toekomstvoorspelling voor

Daar is geen toekomstvoorspelling voor nodig. Dat is gewoon realiteit. De meedogenloze techniek en de slaafse toepassing ervan is daar verantwoordelijk voor.

Is hier een praktisch alternatief voorhanden? Ik denk het wel.

Zonder terug te grijpen naar de sikkel is een weg tot een zeker herstel mogelijk. Een meer kritische aanpak van de huidige taakopvatting bij beheer van akker en polder is daarbij noodzakelijk!

Met dank aan de Redaktie en aan dhr. P. Vroegindeweij voor zijn bewonderenswaardige pentekeningen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen