Pen

De tijd, dat alle krantenartikelen door de redacteuren met de hand werden geschreven, ligt al in een ver verleden. De schrijfmachine nam de taak over van de pen en nu voert de schrijfmachine al weer een verwoed gevecht tegen de computer, die de artikelen kant en klaar kan overseinen.

Ondanks die veranderingen toch maar eens een Taaipraatje over de pen. Alleen al, omdat de zegswijze 'het is met geen pen te beschrijven' in de betekenis van, dat gaat iedere beschrijving te boven, zo erg is het, meestal in negatieve zin, nooit zal worden vervangen door 'dat is met geen schrijfmachine of computer te beschrijven'.

De oorsprong van de pen als voorwerp om te schrijven is al heel oud. De Romeinen, Grieken en Egyptenaren waren de schrijfkunst al machtig. Ook in ons land gebruikte men vroeger een gesneden slagpen van een vogelveer. Die brachten in de handel geld op en dat leidde tot misbruik. Daarom moesten sommige vogels zelfs beschermd worden. Dat blijkt uit een oude verordening uit het Staatsblad van 11 juni 1814: „Een ieder, die aan eens anders zwaan de pennen uitplukt, of zwanen jaagt, verbeurt een bedrag als boete."

De penneschacht werd destijds ook wel gebruikt om kleine hoeveelheden voedsel op te nemen. Jonge vogels in kooitjes opkweken met de pen. Daaraan is de zegswijze ondeend 'ze worden met een pen gevoerd' met betrekking op een gezin met een magere keuken, waar schraalhans keukenmeester was. De stalen pen kwam in Engeland al voor

De stalen pen kwam in Engeland al voor in de 17e eeuw. In ons land pas in de 19e eeuw. Vooral de kroontjespen was beroemd. De nieuwe kroontjespen was voorzien van een uiterst dun vet- of waslaagje en moest voor gebruik even met de tong schoongelikt worden. Waarschijnlijk is daarvan de benaming pennelikker, voor een klerk, ontstaan. De pen als schrijfmiddel komt voor in

talrijke uitdrukkingen, zoals de pen ter hand nemen, neerleggen, in de betekenis van niet meer in het openbaar schrijven, en de pen voeren. Een secretaris en een griffier werden vroeger wel een penvoerder genoemd. Verder: aan de pen toevertrouwen, in de pen komen, voor beginnen te schrijven. Thans meestal vervangen door 'in de pen klimmen'. De pen diende ook om scherpe kritiek te uiten. Daarvan is afkomstig: zijn pen in gal dopen. Bittere en boosaardige woorden kiezen. Pen en punt bieden betekende: zich teweerstellen. Bekend is: de pen is het scherpste wapen. Vader Cats wist dat al: „Het puntje van een gauwe pen, is 't felste wapen dat ik ken."

Weinig bekend is 'pen en inkt roepen'. Dat werd gezegd van janken en jammeren. Meestal van een geslagen of aangereden hond. Waarschijnlijk afkomstig van mensen, die het zo benauwd hadden, dat ze om pen en inkt riepen, om hun testament te maken. Behalve als schrijfmiddel komt pen

Behalve als schrijfmiddel komt pen veelvuldig voor in de betekenis van puntig voorwerp. Vooral in vroeger tijden werd zo'n pen gebruikt om het openschuiven van ramen en vensters te voorkomen. Een middel om ongewenste en ongenode gasten, zoals inbrekers, buiten het huis te houden. Ook wel een houten nagel om iets aan de muur op te hangen. Een bevestiging die nog wel eens wat te wensen overliet waardoor een schilderij van de muur viel. Daarvan is de zegswijze afgeleid: de wijze hangt zijn wijsheid niet aan een houten pen. Een oude gewoonte was bij allerlei

Een oude gewoonte was bij allerlei werkzaamheden, die bij toerbeurt werden verricht, de namen van de werkers op een lijst te vermelden en aan een pen te steken. Daarvna is de uitdrukking afkomstig 'bij de pen af in de betekenis van: ieder op zijn beurt. Vandaar dat een werkje in Amsterdam wel 'een pennetje' werd genoemd. „Een los werkman had in twee weken al geen pennetje gehad."

Een pen was eveneens de benaming van een knijper of prang. Met de pen op de neus werden onwillige paarden in toom gehouden. Trekken aan de leidsels veroorzaakte pijn. Dat leverde de figuurlijke uitdrukking op: iemand de pen op de neus zetten. Iemand dwingen zich in te houden, hem waarschuwen in overmoed geen ondoordachte dingen te doen. Soms tot een verklaring dwingen.

In de scheepvaart werd het roer met een pen vastgezet. Daarvan is de zegswijze afkomstig: het roer hangt uit de pen. Als het roer niet in orde is, wordt het bezwaarlijk een goede koers te varen. Eveneens van toepassing op personen, die het met hun zedelijk gedrag niet al te nauw nemen. Bij een kompas is de pen de stift, waarop de wijzer beweegt. Vandaar overdrachtelijk: het kompas is van de pen. De zaak is van streek, in de war. Zo zei men in de Zaanstreek 'het weer is van de pen'.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen