De vissersschepen van Middelhamis

Nee, want als we kijken naar het torentje op het oude raadhuis, dan zien we een goudkleurig gaffelscheepje, dat door een waterig najaarszonnetje plotsklaps, na een kleine wenteling veroorzaakt door een kil briesje, opflitst om daarna weer onopvallend en speels in het rond te draaien. De wind bepaalt namelijk de koers van deze windvaan in de vorm van een gaffelscheepje. Hoelang deze windvaan het stijlvolle raadhuis van Middelhamis siert is niet duidelijk, maar het is zeer wel mogelijk, dat het de windrichting nog heeft gewezen aan de schippers van de echte gaffelvisschuiten van Middelhamis. Deze windvaan inspireerde een grafisch ontwerper, die er een fraai beeldmerk van maakte. Dit beeldmerk bepaalt reeds enige j aren het gezicht van de gemeente Middelhamis. Of het nu stropdassen, asbakken, suikerzakjes of folders zijn, we zien telkens weer het gaffelscheepje temgkomen. Het gaffelscheepje schreef in 1986 geschiedenis toen de gemeenteraad een gemeentevlag vaststelde. De verbondenheid van de dorpen Middelhamis en Sommelsdijk wordt hierop gesymboliseerd door... een gaffelscheepje.

Reeds voor de bedijking van de polder het Oudeland van Middelhamis (in 1465) was er in deze contreien sprake van een beperkte vorm van visserij. In 1409 werden namelijk vissers bedacht met de uitgifte van 'botgront van Middelhemesse'. Deze visserij werd uitgeoefend met roeiboten, waarbij een speciaal scholnet werd gebmikt. Van deze vorm van visserij is echter niet veel bekend. Men maakte in die dagen tevens gebruik van de hoekboot. Hiermee werd een lange verzwaarde lijn uitgezet, die van geaasde hoeken (=haken) was voorzien. Voor de vrachtvaart gebruikte men in onze streken voornamelijk hulken. Toen Willem Beukels van Biervliet zo

Toen Willem Beukels van Biervliet zo om en de nabij het jaar 1320 het haringkaken uitvond en men driekwart eeuw later de vis aan boord in tonnen begon te doen, kwamen grotere schepen in de vaart, de zogenaamde haringbuizen. Deze schepen moesten groter zijn om behalve aan drijfnetten ook plaats te kunnen bieden aan het zout en de talrijke tonnen, waarin de vissen werden opgeslagen. De haringbuizen waren driemasters met gekromde boven het boord uitstekende voorsteven. Zij droegen razeilen, waarbij aan de middenmast in het algemeen nog een topzeil was toegevoegd. Niet duidelijk is of de buis van oorsprong een vissersschip danwei een vrachtvaarder is geweest. Dit type schip zou gedurende zeer lange tijd hèt toonaangevende schip voor de Hollandse haringvisserij blijven.

In de 16e eeuw maakten de haringbuizen plaats voor gaffelschepen. Deze vaartuigen, die tot in het eerste kwart van de 19e eeuw het beeld van de Mid-delhamissc haven beheersten werden meer en meer ingezet voor de verse-visvisserij. De naam gaffelschip was ontleend aan de grote gaffel, die bij het bergen van de zeilen niet gestreken werd en waartegen het grootzeil opgegeid werd. Het waren korte, brede, sterk gebouwde, platboomde schepen, die voorzien waren van zwaarden.

De Stads- en Dorpsbeschrijver van Zuid-Holland schreef in 1796 het volgende over het gebruik van de Middelhamisse gaffelschuiten: „Deeze bovengenoemde Gaffel Schepen vaaren des Zomers alle op de Tarboths vangst, welke Visch in Vredens tyde meest alle naar Engeland werd gebragt: het geen even eens met de Gamaale, en andere kleine Visch, als ook de hier geteeld werdende Aardappelen plaats heeft, de Aardappele Schippers leggen zich veel al des Zomers op de Spiering vangst toe, welke Visch ingezouten zynde weder tot aas om Tarboth mede te vangen op de Gaffel Schepen gebruikt werd". Bij de tarbotsvangst viste de vloot dicht in eikaars nabijheid. Om de beurt nam een schip de vangst van de andere schepen over en bracht deze levend te Londen aan de markt. De anderen bleven dan doorvissen. Soms maakte men tot één pond (= ƒ 12,-) voor een grote tarbot. De grootste welvaart, de zogenaamde 'gouden eeuw' van Middelhamis, heeft geduurd van ca. 1700 tot de Franse tijd.

Hoe goed het ging met de visserij van Middelhamis moge blijken uit het volgende schrijven van de Gecommitteerde Raden van Staten van Holland. Zij schreven in 1757: „Middelhamis is een plaats, desselfs opkomst accres en voorspoed is verschuldigt aan de visvangst en vooral van versehe visch, waarmede impoudnte commercie, soo op het Rijk van Engeland, als op Brabant werd gedreeven en deese plaats is daar door Gods zegen zoo talrijk van inwoonders en tot zoo een florisante staat tot hiertoe gebragt, als mogelijk geen een andere plaats in gantsch Nederland werden gevonden". In het jaar 1708 behoorden in Middelhamis 21 gaffelvisschuiten thuis. Dit aantal was in 1751 gestegen tot 24, terwijl men in 1795 er 32 kon tellen, maar dan begint de achteruitgang, want in 1798 is het aantal gedaald tot 29 en in 1804 kan men nog slechts over 27 gaffelvisschuiten beschikken. In 1823 zijn er nog 12 gaffelvisschuiten in de vaart, maar dan heeft reeds een nieuw scheepstype zijn intrede gedaan. In 1829 werd de laatste gaffelschuit van Middelhamis gesloopt. Vier jaar daar voor verging de gaffelvisschuit van Jacob Bree in een hevige oktoberstorm. Negen weduwen en 20 wezen bleven in kommervolle omstandigheden achter.

Het havenbeeld ging in 1817 wel enigszins veranderen. Er werd namelijk een nieuw soort vaartuig geïntroduceerd, de sloep. Deze houten vaartuigen waren afkomstig uit Frankrijk. In de oorspronkelijke vorm waren de sloepen (chaloupe) voorzien van één groot zeil, dat aan een zeilboom bevestigd was. De behandeling was vooral bij ruw weer niet erg eenvoudig en al spoedig werd een bazaanmast op het vaartuig geplaatst, waaraan een daarbijbehorend achterzeil was bevestigd. Door deze wijziging kon het grootzeil worden ingekort. De oudste schepen waren bol van boeg en laag van kimmen, maar na verloop van tijd kregen zij een scherpe voorboeg, terwijl het achterschip, dat een spiegel had gehad werd vervangen door een overhangende spiegel, waardoor het achterschip verlengd werd. De sloepen waren aanmerkelijk langer dan de gaffelvisschuiten. De sloepen waren wel meer dan 20 meter lang. In 1891 werden de eerste ijzeren sloepen

In 1891 werden de eerste ijzeren sloepen op stapel gezet. Deze waren nog langer en ranker. Het eerste stalen schip werd in 1896 in Middelhamis in de vaart genomen. In het laatste kwart van de 19e eeuw ging de visserij, na een korte opbloei en stabilisatie, langzaam achteruit. Het moderniseren van de vloot, o.a. door de intrede van de stoommachine, bleef achterwege. In de Eerste Wereldoorlog bestond de mogelijkheid om de sloepen voor een goede prijs te verkopen en aldus geschiedde. Dit was uiteindelijk de genadeslag voor de Menheerse visserij. In 1923 verliet de enig overgebleven sloep, de MD 11 Oranje Nassau, voor zijn laatste reis de haven van Middelhamis. De visserij, de eertijds bloeiendste tak van bestaan, was verdwenen. Slechts enkele botvissers bleven over. Men was weer terug bij af

Middelhamis Jan Both

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen