Van raadhuis tot museum

Huwelijksvoltrekkingen

Het raadhuis is bijzonder fotogeniek te noemen en is als zodanig een waar lustobjekt. Dit geldt zowel voor het interieur als voor het exterieur. Bijna elke vrijdagmiddag heerste er een gezellige drukte op en nabij de Voorstraat. Vele mensen, voor het merendeel vrouwen, aanschouwden de vele trouwerijen op het raadhuis. Voornamelijk de bruid, maar natuuriijk ook de bruidegom en de rest van het gevolg, werd aan een kritische kijk onderworpen en vaak passeerde dan tevens de gehele familiegeschiedenis de revue.

In de periode 1811 t/m 1965 werden er in Middelhamis 4558 huwelijken gesloten. Na de herindeling in 1966 t/m 1988 werden er 2342 huwelijken gesloten: in het totaal dus 6900. Hoe geliefd het oude sfeervolle raadhuis bij de bruidspaardjes was, moge uit het volgende blijken. Het eerste halfjaar van 1989 gaven 46 paren elkaar het ja-woord, slechts vier op het nieuwe gemeentehuis. In het verleden werden aanstaande

In het verleden werden aanstaande huwelijken, publieke verkopen, etc. elke zondag na de kerkdienst, vanaf het bordes van het raadhuis, aan de bevolking bekend gemaakt. Dit deed men, daar destijds het merendeel van de bevolking analfabeet was en men zich op zondag massaal naar de kerk spoedde. Later werden de huwelij ksafkondigingen aangeplakt, hetgeen enige tijd geleden niet meer als verplicht werd gesteld.

De gevangenis en de gijzelkawer

Het raadhuis vormde eeuwenlang het bestuurlijk middelpunt van Middelharnis. Binnen de muren van het raadhuis werd vergaderd over de meest uiteenlopende zaken, hetgeen soms leidde tot het nemen van ingrijpende beslissingen. In feite werd de geschiedenis van Middelhamis hier bepaald. Maar niet alleen bestuurlijke zaken werden hier afgehandeld. De meeste mensen zullen het raadhuis in hun herinnering bewaren als zijnde de plaats waar zij aan hun geliefde het ja-woord gaven. Maar niet alleen vrolijke zaken, zoals huwelijken, kwamne hier aan de orde; ook andere aangelegenheden werden er afgehandeld.

Zo zijn er op de begane grond nog een aantal vertrekken die, ondanks interne verbouwingen, nog uit de oorspronkelijke bouwtijd dateren. Aan de westzijde van de heul was vroeger de waag gesimeerd. Van deze waag is helaas niets meer terug te vinden. Ook de archieven leveren weinig informatie omtrent het gebruik van de waag. Aan de oostzijde van de heul bevinden zich echter nog een drietal vertrekken, die geheel of gedeeltelijk authentiek zijn.

Door enkele verbouwingen en restauraties is een weinig van de originele opzet bewaard gebleven. Een uitzondering behelst evenwel de ruimten aan de oostzijde van de heul. De huidige toestand wijkt af van de originele bestektekening, maar lezen we de opmerkingen gemaakt ten aanzien van het bestek, dan komen we de volgende passage tegen: „Voor den ingang van 't gevangenhuijs wort goet gevonden gemaect te worden een poortael omt selve gevangenhuijs met twee deuren geslooten te werden ende de gevangenen bequamelijck te sluijten

dienende 't poortael tot den ingang van de gijselcaemer mits twelck de deure van de selve caemer die in de gang compt onnodich wesen soude". Hieruit kan men afleiden, dat de gevangenis, zoals men haar nu kan bewonderen in oorspronkelijke staat verkeert. Als men de heul ingaat, treft men links

Als men de heul ingaat, treft men links een deur aan, welke toegang verschaft tot de voorste ruimte (portaal). Dit portaal heeft een ribloos kruisgewelf en bevat twee deuren, waar achter de linker deur zich een thans gesloten trapje naar de bel-etage bevindt. Door de verbouwing van de bel-etage in 1834-39 werd de indeling anders, waarbij het trapje kwam te vervallen. Door de andere deur komt men in de middelste ruimte, de gevangenis, terecht. Deze overwelfde cel heeft een oude houten wandbekleding, twee vensters met stevige tralies en twee dikke loodzware eikehouten deuren met gehengen en sloten. In de deuren zijn luikjes gemaakt door welke men de gevangene(n) in vroeger tijden eten en drinken kon aanreiken. De sloten dragen het jaartal 1681. De donkere, muffe en klamme cel met zijn bijzonder gesloten karakter ademt de sfeer uit van lang vervlogen tijden. Als men de gewelven betreedt, ontdekt men in de houten bekleding nog diverse eeuwenoude inscripties, zoals bijvoorbeeld in de vorm van een scheepje en een omgekeerd hakenkruis. Op het stucwerk aan de onderzijde van de trap staat met potlood een - grotendeels weggekalkte - tekst geschreven. Er is o.m. leesbaar: verslagen... te melden... durch... nacht und wind...". De komplete tekst zal waarschijnlijk niet meer te rekonstrueren zijn. Hieruit valt wel af te leiden, dat ook tijdens de Tweede Wereldoorlog de cel nog in gebruik is geweest. In de cel is een houten vloer gelegd, die naar achter toe iets oploopt. Links in de hoek stond vroeger waarschijnlijk een kacheltje, want hier bevindt zich namelijk een rookkanaal. Daarvoor was een houten plank met een gat aangebracht. Hieronder stond de emmer, waarin de gevangene zijn sanitaire behoefte kon plegen.

Hiernaast, in het brede gedeelte van de cel was het bed geplaatst. Dit bestond uit niet veel meer dan enkele houten planken met daarop een zak met stro. Overigens was dit niet de enige gevangenis van Middelhamis. Ook was er in de

toren een cel, waarin criminelen werden opgesloten. De vroegere gemeentebode, Izak Zaaijer, wist te vertellen dat het eens een gevangene gelukt was om uit zijn cel te breken en van zeker tien meter hoogte op de grond te springen en te vluchten. Vanuit de achterste, grootste mimte kan

Vanuit de achterste, grootste mimte kan men de tweede deur van de gevangenis openen. Deze ruimte wordt in het bestek 'gijselcaemer' genoemd, terwijl anderen spreken over de geselkamer of geselhok. Het vertrek heeft een enkelvoudige houten balkzoldering en een brede schouw met flankerende kastjes, waarvan slechts een deel van een van de grenen kastdeurtjes resteert. De grenen schouwbalk bevat I7e eeuwse inscripties en merken. Zo lezen we o.a. 'ARMEMEMENSEN' en 'NOOIT GEDAGT DAT LORRE PLUYS ZOO VEEL IN HAT'. Verder staan er een tiental kleine inscripties ingekerfd, zoals 'AK 28', 'Dl 1679' en 'LW 94', waarvan de betekenissen in een ver verleden gezocht zullen moeten worden. In de gijzelkamer werden mensen opgesloten, die hun schulden niet konden betalen. Zij kregen een betere behandeling dan de gevangenen in de cel.

Een andere gebruikte naam voor deze ruimte is geselkamer. Het is heel goed mogelijk, dat men deze kamer tevens gebruikte om verdachte personen te martelen, teneinde een bekentenis los te krijgen. Ook werden publiekelijk mensen gestraft. Zo was het bij het brandmerken van iemand een drukte van jewelste. De inwoners kwamen dan toezien hoe zo'n slachtoffer, stevig vastgebonden, het gloeiende brandijzer op zijn schouder gedmkt kreeg. Dit was ten eeuwige dage het teken van het begane misdrijf Ook werden mensen te pronk gesteld. Aan de voorgevel van het raadhuis hangen nog een tweetal halsstenen uit 1675, welke overtreders werden omgehangen als zij 'aan de kaak' werden gesteld. Een kaak was eigenlijk een houten of stenen verhevenheid waarop de misdadigers te pronk werden gesteld. Dit gebeurde naar alle waarschijnlijkheid op het marktveld voor het raadhuis.

Er werd, indien nodig, ook de doodstraf uitgesproken. In de gevangenis zaten eens ter dood veroordeelden te wachten op hun 'laatste reis'; de doodlopende Galgeweg net buiten Middelhamis in de polder Westplaat. De avond voor een terechtstelling kreeg men een galgemaal aangeboden. Men kon kiezen wat men het liefst zou eten, maar gedurende die maaltijd bevond de veroordeelde zich niet alleen in de cel. Men maakte er een ware feestmaaltijd van, waarbij de veroordeelde de hoofdzetel werd toebedeeld. Aan zijn rechterzijde zat de schout en aan de linkerzijde zat de predikant, die de veroordeelde de nodige troost van het geloof moest geven. Verder zaten nog enkele notabelen aan tafel. Op 5 maart 1739 werd aan dit gebruik een eind gemaakt. Het galgemaal bleef echter, maar dan zonder toeschouwers.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen