Dirk Bros-dwarsligger en weldoener

Op 18 juH 1803 zag Dirk Bos te Sommelsdijk het levenslicht. Hij was de enige zoon van de timmerman Willem Bos en Rosetta de Rooij. Zijn ouders worden omschreven als welgesteld. Na het overlijden van zijn moeder (1833) respektievelijk zijn vader (1836) erfde hij hun vermogen en bleef hij nog enige jaren in zijn ouderlijk huis (Voorstraat 37 te Sommelsdijk) wonen.

Omstreeks 1840 verhuisde hij naarMiddelharnis, waar hij op de hoek Langeweg­Ben. Zandpad een gebouwencomplex liet bouwen, waarvan hij het achterste gedeelte als woning betrok. Over het leven en werk van Dirk Bos is eigenlijk maar zeer weinig bekend. De immer ongehuwde Bos begon zijn loopbaan als horlogemaker, daarna werd hij zakenman. De zaken liepen schijnbaar goed en hij wist binnen korte tijd zijn kapitaal dusdanig uit te breiden, dat hij in staat was om grote stukken grond aan te kopen, waarna hij ook wel werd aangeduid als groot­grondbezitter.

Sociale toestanden De welgestelde Bos leefde in een tijdperk dat het merendeel van de eilandbevolking gebukt ging onder armoe, honger en sociale wantoestanden (zie hiervoor ook mijn artikel 'De hongerwinter van 1845/1846', E.N 22­11­91). Hij voelde zich altijd nauw verbonden tot het lot van de minder bedeelden. De visserij en de landbouw verkeerden in die tijd in een welhaast desastreuse toestand. De financiële posities van de armbesturen en de diaconien verslechterden met het jaar en ook zij konden het grote aantal bedeelden nauwelijks van de nodige levensbehoeften voorzien, 's Nachts waren er strooptochten, waarbij op grote schaal voedsel werd gestolen bij de rijke boeren, hetgeen oogluikend werd toegestaan. Dirk Bos groeide dus op in een periode van gaarkeukens, werkverschaffing en bedelarij. Het lot van de zöge­naamde 'kleine luyden" heeft Bos zich altijd aangetrokken en is ongetwijfeld van grote invloed geweest bij het vastleggen van zijn uiterste wil.

De Bospolder e.o. In 1842 had vanwege het Domeinbestuur, na een vergeefse poging in 1828, een verkoping plaats van de buigengorzen van Stellendam. De buitendijkse gronden werden voordien verpacht. Onder de pachters waren veel Afgescheidenen. (In een volgend artikel komt de Afscheiding nog uitgebreid aan bod). In Stellendam, en ook elders, werd een scherp boycot­systeem toegepast, waardoor vele Afgescheidenen in hun stoffelijk bestaan werden aangetast, en de kneuterboertjes niet langer hun vee mochten weiden op de Domeingronden.

Er waren enige gegadigden voor de Domeingronden, die reeds gereed stonden om als eigenaar de Afgescheidenen van de gronden af te zetten. Dirk Bos, zelf ook Afgescheiden en bekommerd om het lot van de pachters schoot te hulp, reisde naar Den Haag en kocht alle Domeingronden van de haven van Stellendam tot aan de haven van Dirksland! Hierna ontstonden de namen Bospolder er Weeshuispolder. De Afgescheidenen vonden op zijn land werk en voor een billijke prijs mochten de kleine zelfstandige boertjes er hun vee weiden ver­ en konden zo hun boterham dienen.

Politieke loopbaan In 1851 werd Dirk Bos tot raadslid van Middelharnis gekozen. Enige zittende raadsleden maakten hiertegen vanwege zijn Afscheiding, bezwaar. Gedeputeerde Staten vonden de benoeming echter wel rechtsgeldig, zodat hij als lid kon worden toegelaten tot de gemeenteraad. Bos, altijd in voor een opstootje, legde op zijn beurt een ongebruikelijke eed af, namelijk: „Zo waarlijk helpe mij de Drieenige God Almachtig", waarover ook weer de nodige opmerkingen werden gemaakt. Alhoewel enige raadsleden zich tegen zijn benoeming bleven verzetten en zelfs dreigden het tot de Koning te spelen, werd Bos nota­bene direkt tot wethouder benoemd. Hij zou gedurende zijn raadslidmaatschap dnemaal als wethouder fungeren en wel van 1851­1854, 1856­1859 en 1861­1869. Als wethouder was hij altijd bijzonder aktief Met name op het punt van het vergroten en het onderhoud van de haven kon men op zijn volle inzet rekenen. Menigmaal vond men hem een lastpost en een bemoeial. Ik doel hier vooral in zijn periode's van raadslid. Hij lag dan dikwijls in de clinche met de burgemeester en de secretaris. Hij verzocht namelijk regelmafig om stukken in te zien, hetgeen merendeels werd geweigerd. Hier liet Bos het niet bij zitten en hij schreef prompt hogere instanties aan, teneinde alsnog inzage in de gewenste stukken te verkrijgen. In september 1869 werd hij als wethouder op slinkse wijze op een zijspoor gezet. Er vond namelijk een herstemming plaats waartegen Bos bezwaar maakte en zei dat de benoeming in strijd was met de artikelen 82,84 en 88 van de Gemeentewet. Hij verzette zich vel en zou aan de stemming niet medewerken. Hij kreeg bijval van twee overige raadsleden, die ook niet mee zouden stemmen en de stemming als onwetfig beschouwden. De stemming vond desondanks gewoon doorgang en Dirk Bos werd weggestemd. In 1873 nam hij, na 22 jaar, afscheid als raadslid. Middelharnis verloor hierbij een gedreven bestuurder en kleurrijk politicus.

Overlijden op 5 september 1876 overleed te Middelharnis de ongehuwde Dirk Bos. Dat dit grote konsekwenties had voor met name het christelijk­gereformeerde kerkelijke leven in Zuid­Holland, wisten alleen Bos' goede vriend Hendrik Schoonejongen en notaris Christiaan de Vries. Met eerstgenoemde besprak hij meermalen de vraag wat bij zijn overlijden met zijn grote vermogen moest geschieden. Gehuwd was hij niet en van zijn familie waren slechts enige verre bloedverwanten over. Vooral het lot van de wezen was in die tijd droevig, en dat lot ontroerde zijn gevoelige hart. Een ogenblik dacht hij er aan een gedeelte te vermaken aan de bekende Neerbosch­ Stichting, die toen in haar opkomst was. In de kring van de toenmalige Christelijk Gereformeerde Kerken werd nog weinig voor de wezen gedaan; andere zaken stonden toen in het brandpunt van de belangstelling, bovendien ontbraken de geldelijke middelen. En zo rijpte hij Dirk Bos het plan tot het stichten van een weeshuis, dat hij weldra testementair liet beschrijven. Zijn omvangrijke erfenis met de bepaling om over te gaan tot de bouw van een Provinciaal Gereformeerd Weeshuis te Middelharnis kan beslist opmerkelijk genoemd worden en is te vergelijken met het optreden van dominee Ottho Gerhard Heldring (Heldring Stichtingen), die in hetzelfde jaar als Bos overleed en inrichtingen stichtte voor hulp aan ongehuwde moeders en verwaarloosde minderjarigen. Beide heren kunnen worden beschouwd als sociale pioniers, christen­idealisten, maar zeker ook als realisten. Bos, die overigens in Stellendam werd begraven, was een persoon die men beter te vriend kon houden. Een echte zakenman en bestuurder die veel mensen tegen zich m het harnas heeft gejaagd, maar die altijd opkwam voor de gewone man. Met zijn erfstelling verrastte hij echter vriend en vijand. Middelharnis Jan Both

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen