Taalpraatje SOK

Het woord sok in zijn tegenwoordige spelling is voorafgegaan door het Middelnederlandse socke, ontleend aan het Latijnse woord soccus, dat lage schoen betekent. Vandaar de ouder opvatting van genaaide voetbekleding van een dikke stof, maar zonder leren zool. De sok werd gedragen in plaats van een schoen of een klomp.

Zo lazen we in een oud boek over die oorspronkelijke betekenis: „Toen droegen de vrouwen baaien of lakense sokken en kloefen (klompen) aan de voeten en opgebonden kousen.” De sok heeft verschillende spreekwoorden en zegswijzen opgeleverd. We beginnen met de uitdrukking ‘er de sokken inzetten’. Afkomstig uit het Bargoens, een soort van dieven- en boeventaal, betekent zo hard men kan wegrennen, op een lopen zetten, de benen nemen, vluchten. Ook thans nog een vaak gehoorde uitlating. Dat snelle wegrennen is waarschijnlijjk ontleend aan de jagerstaal. Het onderste deel van de achterpoot van een haas of konijn noemt men in die taal wel ‘de sok'. Bekend is dat hazen en konijnen hard kunnen lopen, vandaar deze uitleg, die ook goed past bij de soldatentaal ‘er de latten (de kuierlatten) inzetten’. Toen hij zag dat hij werd gevolgd, zette hij er de sokken in. Minder aannemelijk is de wat gezochte uitleg ‘hij geeft hem van katoen’ (in later tijd breimateriaal van sokken) in de betekenis van hij is één en al ijver voor een zaak en laat dat duidelijk merken in zijn gedragingen.

Van iemand die op grote vilten pantoffels liep zei men wel ‘het is net een beer op sokken’, meestal met de bijgedachte aan onhoorbaar naderen. Ontleend aan de beer, die bij het lopen zijn grote behaarde voeten in zijn geheel op de grond zet en zo onhoorbaar kan naderen.

Van geheel andere betekenis is ‘een held op sokken’. Dan is iemand in het geding die zich laf gedraagt. Vooral gezegd tegen kinderen. Durf je daar niet alleen naar toe? Je bent ook een held op sokken!

We vervolgen met de bekende uitdruk­king ‘van de sokken gaan’. Soms wordt ook wel gezegd ‘van de sokken getimmerd worden’. De betekenis is zoveel als in zwijm vallen, omver gegooid worden of neergeslagen worden. Een heel ander effect dan het onhoorbaar lopen van de ‘beer op sokken’.

Bij de militairen kreeg de uitdrukking bovendien de betekenis van gedegradeerd worden. Wat dat met de sokken te maken heeft is eigenlijk onverklaarbaar.

Eveneens uit de militaire dienst afkomstig is de grappige benaming voor het gestraften-appél ‘sokken-verkocht’. Dat werd geblazen door de hoornblazer voor de gestraften de petoet ingingen. Ze moesten zich dan melden bij de wachtcommandant en zelfs hun sokken inleveren. Soms uitgebreid met ‘ze moeten er maar in’. In Friesland bestond lange tijd de gewoonte de schaatsen onder te binden onder sokken of kousen in plaats van onder schoenen. Onbegrijpelijk hoe die Friese enthousiastelingen dat uithielden. Als beginneling is het op schoenen al een hele klus.

Zijdelings heeft ook de Vlaamse uitdrukking ‘iemand op zijn sokken horen afkomen (aankomen)’ met onhoorbaar naderen te maken. De betekenis is zijn heimelijke bedoelingen doorzien. Hoewel het de bedoeling is, dat men niet in de gaten heeft wat men van plan is, toch door de mand vallen. ‘Ik heb u allang op uw sokken horen afkomen, gij denkt zeker dat ik u niet in de smiezen had met al die slenders’ (sleur, praatjes).

Zo zegt men van een paard, dat nog nooit beslagen is eveneens ‘op sokken gaan’. Van daar de tegenstellende uitdrukking ‘een paard op sokken zetten’ het van de hoefijzers ontdoen, zodat men het gemakkelijk hoort aankomen. Afkomstig van het onderste deel van de benen van een paard. Een lichtbruine vos met vier witte sokken. Denigrerend noemt men bij vergelijking

Denigrerend noemt men bij vergelijking een oud persoon, meestal een man, ‘een oude sok’. Iemand waarvan geen kracht meer uitgaat, die slap en breedsprakig is geworden, kortom een zeurpiet. ‘Ik begrijp niet dat zo’n knappe, jonge meid met zo’n oude sok is getrouwd.

We besluiten met een andere betekenis van sok. Het is ook de naam van een verbindingsstuk van een buis, soms wel mof of kraag genoemd.

G. Meijer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen