TAALPRAATJE

Als mensen in een vergadering wat te vertellen hebben 'brengen ze het naar voren'. Je zou denken, dat wordt een heen en weer geren van je welste. maar tot je verbazing blijven de woordvoerders er gewoon stil bij zitten. Dat is maar goed ook, want er is toch niemand om het naar voren gebrachte in ontvangst te nemen. Vroeger heette dat eenvoudig iets te zeggen hebben of in wat deftiger taal 'te berde brengen'.

Dat te berde brengen is afgeleid van 'te borde'. Bilderdijk: 'Doch meer belangrijk nieuws komt eind'lijk ook te borde. de Loopmaar, 't morgenblad, het Staatsnieuws zijn aan de orde'. Daarom een Taaipraatje over het nuttige

voorwerp bord. Het woord bord heeft verschillende betekenissen. Als eerste noemen we het naambord van hout, om aan te kondigen dat een huis te koop of te huur is. vooral gebruikt door de makelaars. Na een gelukte transaktie vervangen door een bord met 'verkocht' erop. Wellicht is van deze gewoonte de zegswijze afkomstig 'de bordjes (soms ook de hekken) zijn verhangen', om aan te tonen dat de toestanden of omstandigheden sterk zijn veranderd, soms zelfs zijn omgekeerd. Vroeger ook voorkomend in het feodale

Vroeger ook voorkomend in het feodale leenstelsel. Gezegd van een heer die knecht was geworden.

Van dat harde bord is eveneens sprake in de uitdrukking 'hij is zo stijf als een bord', zo stram zijn als een plank.

Van onze oosterburen is de zegswijze afkomstig 'een bord voor het hoofd hebben'. Er hat ein Brett für den Stirn (een plank voor het voorhoofd). Gezegd van een onbeschaamd mens, die zo verhard is in het kwaad, dat hij zelfs niet meer blozen kan. Later van iemand die buitengewoon brutaal is en altijd gelijk wil hebben tegen beter weten in.

Volgens anderen ontleend aan de vee- houderij. Een koe die niet in de wei wilde blijven, kreeg een plank voor de kop, zodat zij niet kon zien waar zij liep en bang was in een sloot verzeild te raken. Een gezochte variant hierop luidde 'hij moet voort, al had hij een bord voor zijn aars'.

Bord werd eveneens gebezigd voor een plank in een kast of in een stelling. Zo lazenwe in een oud boek een grappig rijmpje: 'hij vindt altijd wat te maecken ofte breecken, dan is hier een steen, daer een planck te steecken, een rib in de solder, een tegel in 't dack, een bord in de kelder, of een bril op 't gemack'. Zo'n plank is ook in het geding in de uit

Zo'n plank is ook in het geding in de uitdrukking 'het is van 't opperste bordje' voor van de allerbeste soort. Het allerbeste porselein werd door de huisvrouw op de bovenste plank in de kast opgeborgen en alleen gebruikt op zondag als er gasten waren. Thuis vervangen door het is van de bovenste plank. Bekend zijn de samenstellingen dam-,

Bekend zijn de samenstellingen dam-, schaak- en triktrakbord, meestal een houten speelbord in ruiten (vakken) verdeeld. Vandaar het oude spreekwoord 'hij heeft zijn stukken goed op het bord staan' (ook: hij zit na aan het bord). Betekenis: hij is goed voorbereid. Tegenwoordig nog terug te vinden en vervangen door goed beslagen ten ijs komen. Een bijzondere betekenis had het zware bord. Daarop werden de namen geschreven van die leden van een sociëteit, die nalatig waren in de betaling van contributie en gebruikte consumpties. Bij herhaling kon zelfs schorsing of royement volgen.

Eveneens op het bord geschreven worden als vermaning wegens onbehoorlijk gedrag. Waarschijnlijk afkomstig van het schoolbord of van een groot bord in gemeentehuizen, waarop oudtijds bekendmakingen werden vermeld, tot boetes toe.

We besluiten met de zegswijze 'duizend gulden op een bordje krijgen' in de betekenis van een bedrag ineens ontvangen, zonder korting.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen