Een dorpsarts in hart en nieren

In het begin van deze eeuw stond de eilandelijke gezondheidszorg op een laag niveau. Een enkele huisarts steeg boven het niet al te hoge gemiddelde uit en een ziekenhuis, daar kon men alleen maar van dromen. Ook de hygiëne stond op een laag peil en de woontoestanden waren letterlijk toestanden. In deze omgeving vond rond de eeuwwisseling een aantal jonge huisartsen hun werkterrein, zoals dr. S. Knöps te Sommelsdijk en dr. C. van Gelder te Nieuwe Tonge. Zij verrichtten kleine, maar vaak levensreddende ingrepen bij de mensen thuis. Dokter van Gelder trad dan meestal op als narcotiseur. Vele mensen hebben ongetwijfeld aan deze dokters hun leven te danken. De verre en langdurige reis naar een Rotterdams ziekenhuis hadden zij wellicht niet overleefd.

Dr. C. van Gelder

In dit artikel wil ik mij beperken tot de man op de foto, dokter C. van Gelder. In 1900 vestigde hij zich op 29 jarige leeftijd te Nieuwe Tonge. Hij was een gedreven man, die voor het algemeen belang zeer veel heeft gedaan. Zo liet hij in de verschillende gemeenten op het eiland films draaien op medisch gebied, te weten die ter bestrijding van de TBC, waarbij hij persoonlijk in die bijeenkomsten optrad om voorlichting te geven. Herhaaldelijk heeft hij gepleit, in de kranten en anderszins, voor een goede drinkwaterleiding. Zijn verdiensten in deze werden zo hoog aangeslagen, dat aanvankelijk alleen hij zou worden uitgenodigd om tegenwoordig te zijn bij de opening hiervan in 1934. Ook op het gebied van eigen transport was hij een vooruitstrevend man. Kort na 1920 deed hij afstand van zijn 1 pk rijtuig en schafte een zogenaamde "stoomfiets" (motor) aan. Hij had veel bekijks met dit machien, zeker in het begin toen de remmen weleens weigerden. Zo reed hij eens over een dam een omgeploegd bouwland in om te kunnen stoppen. Spoedig daarna kocht hij een auto, omdat hij er weinig brood in zag om door een collega te worden gespalkt; zij hadden niet de beschikking over röntgenapparatuur, zodat je vaak maar af moest wachten of alles recht zou komen. Hij benoemde Willem Drooger tot particulier chauffeur (ook chauffeur ziekenauto). Onder het werkterrein van dokter Van Gelder vielen ook het buurtschap Battenoord en het dorp Herkingen.

Bestuursfuncties

Belangrijk waren ook de plaatselijke Groene Kruisverenigingen. Hij was voorzitter van de plaatselijke afdelmg te Nieuwe Tonge en hij heeft tweemaal zitting gehad in het Hoofdbestuur van de provinciale vereniging, waar hij zich inzette voor de verbetering van de veerverbindingen en de wegenaanleg, getuige o.a. de aanleg van de Groene Kruisweg op Voome-Putten, waaraan hij ook een werkzaam aandeel had. Een andere belangrijke vereniging was de "Steun Bij Ziekenhuisverpleging" (SBZ). De povere, voornamelijk landarbeidersbevolking was niet in staat om een ziekenhuisopname te betalen. In noodgevallen was men geheel en al afhankelijk van diaconale en gemeentelijke armenzorg, en dat was bepaald geen vetpot. In Nieuwe Tonge werd op 19 december 1926 een plaatselijke afdeling opgericht, waarbij een ieder voor een gering bedrag lid kon worden. Zo waren ook de mensen met de laagste inkomens - veruit het grootste deel van de bevolking - verzekerd van een goede ziekenhuisverpleging.

Tevens was dokter Van Gelder leider van het consultatiebureau voor zuigelingen te Nieuwe Tonge. Ook vele moeders van buiten Nieuwe Tonge maakten hiervan gebruik.

Ziekenhuis

Reeds voor ongeveer 25 jaren had hij zitting in een commissie die zich de stichting van een ziekenhuis op het eiland ten doel stelde. Door een legaat van mevrouw Paulina van Weel kon eerst in 1934 het ziekenhuis te Dirksland worden geopend. Intussen was er reeds enige jaren een ziekenhuisje te Nieuwe Tonge. Dokter Van Gelder wist de diaconie van de Nederlandse Hervormde Kerk en de plaatselijke Groene Kruisvereniging te activeren om over te gaan tot de bouw van de stichting "Elisabeth" aan het Korteweegje (thans pastorie). In 1926 werd dit zogenaamde "Ziekenhuisje" geopend. In het ziekenzaaltje waren drie of vier, meestal langdurig zieken opgenomen.

Vervoer van zieken

Op zijn initiatief werd een collecte gehouden om in staat te zijn een ziekenauto aan te kopen. Persoonlijk ging hij de notabelen in de verschillende gemeenten voor dit doel bezoeken. De opbrengst was van dien aard, dat in 1927 een ziekenauto voor het eiland kon worden aangekocht. Voordat het eiland een ziekenauto had, heeft hij gezorgd, dat ten allen tijde gelegenheid bestond om zieken over te doen brengen naar een van de ziekenhuizen in de grote steden, ook al waren er geen diensten van de RTM; dan kon vervoer plaatshebben per motorboot. Door zijn toedoen kon men ook altijd telefonische verbinding krijgen met een ziekentransportdienst te Rotterdam en een van de ziekenhuizen. In een later volgend artikel wil ik uitvoeriger ingaan op die eerste ziekenauto, die was gestationeerd te Nieuwe Tonge.

Afscheid

Met ingang van I juli 1934 werd hem eervol ontslag verleend. In de zaal van het weeshuis (thans nog "Ons Dorpshuis"), recht tegenover de dokterswoning, werd van de scheidende "vriend en helper der zieken" afscheid genomen. Burgemeester Sterk sprak "... hoe voor ruim 30 jaren de dokter, als jong medicus, pas van de studie, de zorg voor het lichamelijk welzijn van een 1800 tal mensen werd toevertrouwd. Dit zal hij niet zonder schroom hebben aanvaard, maar wat is het een succes geworden, nu we na 34 jaren een terugblik op dien arbeid werpen. Zeker, het was voor u in de praktijk niet altijd even gemakkelijk. Allerlei gevallen hebben zich voorgedaan. Hoe moeilijk was het soms de diagnose vast te stellen, wat deed het u leed, wanneer zieken naar elders moesten worden vervoerd om genezing te vinden. Uw medeleven was zo echt, de zieken waren bij u niet het materiaal, dat u het bestaan verschafte, maar ge waart ten allen tijde bereid u disponibel te stellen, om als het kon het lijden te verzachten en waar de nood riep, hulp te verschaffen. Niets was u te veel. Vaak was de nacht u een dag. Nauwelijks had u rust, of men deed een beroep op uw kennis en wetenschap. In de praktijk waart ge dan ook een gelukkige. De Nieuwe Tongenaars gaven zich vol vertrouwen aan u over. Zij wisten dat dr. van Gelder een zeer kundig man was. Wist dokter Van Gelder geen raad, dan was het geval hopeloos. Werd u niet 'de professor van Flakkee' genoemd ? Als ingezetenen zijn wij u dankbaar voor hetgeen ge voor ons deed...".

Moeilijk geval

Namens het speciaal opgerichte "huldigingingscomité" voerde dhr. Schippers het woord: "34 jaar geleden stond ge ongetwijfeld hier voor een moeilijk geval. Gij, die de plaats moest innemen van een man, die betrekkelijk ongestudeerd een medicuspraktijk moest vervullen. Om met dat oude systeem te breken en de mensen aan het nieuwe te gewennen, zal u zeker moeite gekost hebben ...Door uw eenvoud hebt ge een plaats in onze gemeente verkregen, die ge ten volle verdient. Door uw amicaal optreden hebt ge u vele vrienden verworven, die u noode zien vertrekken. Ge deed meer voor de lijdende mensheid. Gij was het die aanstoot gaf tot oprichting van een afdeling van het Groene Kruis, waardoor ge de onderlinge band versterkte en temeer daar uit deze vereniging een nieuwe organisatie werd geboren, namelijk de SBZ..." Zijn opvolger dr. P. de Man uit Brielle, die gedurende vier maanden met dokter Van Gelder op stap was geweest, moest bekennen, dat"... al kom ik wel niet pas van de Universiteit, daar ik eerst nog een tijd van voorbereiding heb meegemaakt, maar het is toch nog niet zo lang geleden. Toch heb ik dokter Van Gelder niets nieuws kunnen vertellen. Ik heb verbaasd gestaan over diens belezenheid. Vergeet niet, dat het wat zeggen wil, als men in een praktijk leeft, om dan nog tijd te vinden in de nieuwste dingen van de medische wereld bij te blijven..."

Wie weet zijn weg

Dokter Van Gelder relativeerde: "In 1901 ben ik gekomen, al had ik er niet veel zin in. Daar krijgen zij mij niet, dacht ik eerst, maar 'wie weet zijn weg' staat er op de schuur van Holleman. De heren Breesnee en Vreeswijk waren toen wethouder. In 1905 werd ik gemeentegeneesheer, en ik heb het met die heren altijd goed kunnen delen, al moest van beide zijden wel eens gegeven en genomen worden ... De burgemeester heeft mijn werk wel opgehemeld, maar u moet niet denken, dat het altijd meeviel. Had men soms al dagen pijnen en krampen, komt men bijvoorbeeld na acht dagen eerst naar den dokter. En dan 's nachts, natuurlijk. Of, in Battenoord krijgt er 's middags een kind kramp, ik zal 's avonds komen, en ik kom er, is er niets aan de hand. Het is over en men heeft nagelaten het mij te zeggen. Reis voor niets... Tenslotte... scheiden doet lijden. We gaan heen en hopen dat het in Nieuwe Tonge goed mag gaan. Nieuwe Tonge is wat de crisis betreft er nog niet zo erg aan toe als vele andere gemeenten. Zowel kerkelijk als politiek is het niet zo gespleten, ook op schoolgebied niet, al heeft ieder zijn mening. Ik hoop dat het lang zo mag blijven..."

In het jaar van zijn vertrek (1934) naar het mooie Zeist om van zijn zijn oude dag te genieten, vond een aantal belangrijke gebeurtenissen plaats op GoereeOverflakkee, waar een man als dokter Van Gelder bijzonder gelukkig mee moet zijn geweest: de opening van de drinkwaterieiding en het ziekenhuis te Dirksland. Een mooier vertrek had hij zich bijna niet kunnen wensen.

Jan Both, Middelhamis

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen