Van Orthodoxe tot Seculiere Joden

Al vanaf het begin van de staat Israël was het land op godsdienstig, politiek en sociaal gebied tot op het bot verdeeld. Eigenlijk is dat wel te begrijpen. Naast de Joden die altijd al in Israël gewoond hebben - zo’n 60.000 overwegend orthodoxe Joden - waren ze gekomen uit meer dan 100 landen met allerlei talen en culturen. Ze hadden over alle werelddelen verspreid geleefd. De Joden die al voor de stichting van de staat (1948) naar Israël waren geëmigreerd, waren veelal socialistisch georiënteerd. Ze begonnen met het bouwen van steden, het stichten van nederzettingen, het oprichten van scholen, het uitgeven van kranten, kortom met het vestigen van een moderne democratische maatschappij. De gevestigde orthodoxe Joden zagen die met angst en beven aan. In de bestaande Joodse samenleving was er voor deze seculiere Joden geen plaats. Hoe zou een vrome Jood in een seculiere staat kunnen leven, vroegen ze zich af. Een dialoog tussen de beide groepen was niet mogelijk. De orthodoxe Joden trokken zich - na aanvankelijk hevig verzet - terug in hun eigen wereldje, in een soort getto, uit vrees voor wereldse invloeden. Het nakomen van de Joodse spijswetten, kuisheidswetten, reinigingswetten en kledingvoorschriften lieten zien dat zij tot een apart volk behoorden. De verschillen tussen orthodoxen en secu

De verschillen tussen orthodoxen en seculieren traden bij het stichten van de staat in 1948 al duidelijk aan het licht. De ‘status quo’ (zie verder!) zorgde uiteindelijk voor de oplossing tussen de twee strijdende partijen. Over de mate waarin het openbare leven door religieuze voorschriften zou worden beïnvloed, zijn toen voorschriften gemaakt. Na 1948 kwamen de onderlinge problemen niet zo duidelijk aan de dag, vanwege de strijd die Israël tegen het buitenland te voeren had, maar zo langzamerhand zijn ze toch steeds meer naar buiten getreden. De vervreemding tussen seculiere en orthodoxe Joden, die latent aanwezig was, kwam pas echt aan de oppervlakte in november 1995, na de moord op premier Rabin door een orthodoxe Jood. Er zijn van die momenten dat de beide onverzoenlijke partijen als kemphanen tegenover elkaar staan. Alleen als er sprake is van een oorlog met het buitenland staat de ‘binnen-landse oorlog’ even als nummer 2 op de agenda.

Een grote diversiteit

De Joden zijn - zoals gezegd - onder te verdelen in verschillende groepen Elke groep heeft weer zijn afsplitsingen. Zelfs de ultraorthodoxen moeten we niet over één kam scheren. Wel zijn ze allen te herkennen aan hun stemmige kledij. De mannen snellen in een lange zwarte gestreepte jas en hun lange pijpenkrullen (Leviticus 19:27) door de nauwe straatjes. Hun hoeden verschillen per stroming. Hoe orthodoxer de Jood is, hoe opvallender zijn hoofddeksel is. Op de sabbat en de feestdagen lopen sommigen in een gebroken wit ‘feestkostuum’ met bontmutsen op. De gedenkkwasten bungelen dan langs hun benen (Numeri 15:37-41). De vrouwen en meisjes dragen hoog gesloten kleding met lange mouwen. Als ze trouwen laten ze zich kaal knippen en gaan ze een pruik of een hoofddoekje dragen. Afkomstig uit alle delen van de wereld is een grote diversiteit aan tradities en theologische scholing haast vanzelfsprekend.

Tegenstanders van de huidige staat

De meest extreme groep is die van de ultraorthodoxe, anti-zionistische Joden. Zij erkennen de staat Israël niet. Onafhankelijkheidsdag is voor hen geen feestdag, maar een dag van rouw. Ze treuren over de verwoesting van de tempel, over de stichting van de staat en de ontheiliging van de sabbat. Er zijn er die in jute zakken rondlopen. Ze vinden het land “ziek", omdat het zijn godsdienstige waarden en normen heeft opgegeven. Ze gaan ervan uit dat er pas sprake van een Joodse staat kan zijn als de Messias gekomen is. Ze isoleren zich en zijn wars van elke modernisering. Het moderne leven is volgens hen leeg, nutteloos en oppervlakkig. Ze ijveren voor een uiterst strikte naleving van de Joodse wet (de halacha). Zij - en niet alléén zij - richten hun leven in naar de 613 regels (248 geboden en 365 verboden), voor zover dat na de verwoesting van de tempel nog mogelijk is. Ze verrichten, overeenkomstig die regels, op de sabbat geen arbeid, roken niet, telefoneren niet, doen geen licht aanof uit, zetten geen radio aan, organiseren geen tentoonstellingen of sportactiviteiten, enz. De aanschaf van een T.V-toestel en het gebruik van varkensvlees zijn contrabande. Daarentegen maken ze wel veelvuldig gebruik van computers en mobiele telefoons. Het Joodse volk kan volgens hen wél leven zonder land en zonder geld, maar niet zonder de thora.

Ze spreken niet het alledaagse Hebreeuws (Ivriet), maar Jiddisch (een mengeling van Duits en Hebreeuws). Ze wonen afgezonderd in het Mea Shearim - een wijk in Jeruzalem - en in Bnei Brak - een stadje bij Tel Aviv. Borden geven aan hoe toeristen in de wijk gekleed moeten gaan. Er zijn ultra-orthodoxe groepen, die zich nog kleden zoals de Poolse Joden in de achttiende eeuw. Bij deze mensen gaat het bestuderen van de Thora en de Talmoed boven alles. Werken achten ze van ondergeschikt belang. De jongens studeren vanaf hun dertiende jaar op een strenge jeshi va (religieuze academie), van 5 uur ’s morgens tot 10 uur ’s avonds, met drie pauzes van een half uur. Op deze scholen lopen ‘informanten’ rond die de docenten inlichten over leerlingen die regels overtreden, zoals het lezen van kranten en romans, te laat komen voor het gebed, bij de T.V. zitten, naar seculiere muziek luisteren, naar meisjes kijken, varkensvlees eten, enz. Deze superorthodoxe Joden zijn vrijgesteld van dienstplicht. Ze hebben alle tijd nodig om te Temen’, om de Thora te bestuderen. Voor dag en dauw staan ze op om voor het ochtendgebed naar de synagoge te gaan.

De mannen zijn meestal op hun achttiende jaar getrouwd. De ouders hebben hun huwelijk gearrangeerd. Gezinnen van 10 kinderen zijn geen uitzondering. Door de sterke groei van deze groep kwamen ze steeds meer temidden van de andere bevolking terecht en zo kwam hun stempel steeds sterker op de gehele samenleving te staan.

Het zijn niet alleen de ultra-orthodoxe antizionistische Joden die de sabbat nog in ere houden. Er zijn er nog velen. Op donderdagmiddag staan de winkels afgeladen vol. Dan moeten de vrouwen zich voorbereiden op de sabbat. Op vrijdagmorgen worden de laatste boodschappen gedaan, ’s Middags zijn de straten in de orthodoxe wijken uitgestorven.

De ultra-orthodoxen ontvangen geld voor hun allernoodzakelijkste levensonderhoud van de staat of van rijke familieleden uit o.a. de Verenigde Staten. In het Mea Shearim zijn geen cafés, restaurants of bioscopen, wel pruiken winkels, orthodoxe kappers, kruideniers, speciale confectiewinkels.

Een onbereikbaar ideaal

Toch realiseren veel vromen zich dat ‘het land Israël’ voor ‘het volk Israël’, dat leeft in overeenstemming met ‘de Thora van Israël’, een onbereikbaar ideaal is. Zo kwamen er orthodoxen die wél aan het politieke bedrijf gingen meedoen. De echte ultra-orthodoxen voelen zich door hen verraden omdat ze zich met de politiek inlaten, omdat ze compromissen sluiten om hun godsdienstig doel te bereiken. Ze bezoeken jeshiva’s waar lessen worden gegeven die niet a-politiek zijn. Dat moet - zeggen de felle orthodoxen - wel ten koste van de Thora en het jodendom gaan. Hun kleding wijkt ook minder van de alledaagse klederdracht af. Door hun optreden hebben de meeste ultra-orthodoxen al het een en ander van hun traditionele levensstijl moeten opgeven om te kunnen overleven. Ze zijn zich een bedreigde minderheid in hun eigen land gaan voelen.

De wat meer liberale Joden geven aan de Joodse wet een eigen, moderne interpretatie. Vroeger vergde het maken van vuur en licht veel inspanning. Daarin vond het verbod om vuur erilicht te maken zijn oorsprong. Dat is nu niet meer het geval. Daarom gaan zij met dit verbod wat soepel om. Verder vinden zij dat kinderen van een Joodse vader ook Joden zijn. Ze hebben het gebedenboek verkort. Gebeden over het herstel van de tempel hebben ze laten vervallen, omdat de synagoge daarvoor in de plaats gekomen is, enz.

In de politiek vervullen de wat minder strenge orthodoxen vaak een brugfunctie, een wippositie. Het maakt voor hen niet zoveel uit of de Arbeiderspartij of de Likoed de verkiezingen wint. Zij zijn bereid aan elke regering deel te nemen, als die regering maar bereid is geld beschikbaar te stellen voor huisvesting van en onderwijs óp orthodoxe scholen en als de regering maar belooft de status quo geen geweld aan te doen, want dat zou tot ‘ontjoodsing’ van de staat leiden.

Zij tonen nauwelijks belangstelling voor de seculiere aspecten van het landsbestuur. Zij vinden deelname aan de politiek nog de beste manier om te redden wat er te redden valt. Onlangs nog deed Sharon een beroep op enkele religieuze partijen om aan de regering deel te nemen, omdat de Arbeiderspartij had afgehaakt. Ze stelden evenwel zoveel zware eisen, dat Sharon gedwongen werd nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Ook onder hen tref je weer verschillende stromingen aan.

Orthodoxe zionistische Joden

De orthodoxe zionistische Joden - godsdienstige Joden die wél ijveren voor een Joodse staat - dragen vaak een gehaakt keppeltje en de vrouwen elegante lange rokken. Zij vervullen trouw hun dienstplicht, soms zelfs als vrijwilliger, en nemen volop aan de samenleving deel.. Ze aanvaarden ook praktisch alle beroepen. Je vindt ze in de religieuze partijen, zelfs wel in de Arbeiderspartij en de Likoed.

Betogingen

Soms organiseren de orthodoxen massabetogingen, zoals een paar jaar geleden in Tel Aviv, waar bars, bioscopen en nachtclubs bijna 24 uur per dag open zijn, ook op de sabbat. En juist tegen het schenden van de sabbatsrust zijn deze betogingen gericht. In Jeruzalem waren maar liefst 250.000 religieuze Joden op de been om te protesteren tegen uitspraken van het Hoog Gerechtshof, omdat het zich regelmatig in religieuze zaken mengde. De rechterlijke macht had het openstellen van bioscopen op de sabbat toegestaan. Dat leidde ertoe dat de sabbatsrust op allerlei terreinen geweld werd aangedaan. Winkels gingen op de sabbat open, de staatstelevisie ging op de sabbat uitzenden, enz. De rechter stond zelfs toe dat de status quo

De rechter stond zelfs toe dat de status quo mocht worden aangetast, de status quo die in 1948 aan het land zijn uitgesproken Joodse karakter gaf.

De rabbijn, die de leiding van de demonstratie had, betoogde dat alle hem ten dienste staande middelen zouden worden aangewend om aan de door het Gerechtshof toegestane situatie een eind te maken.

De status quo

Wat hield deze status quo eigenlijk in? Hij zorgde voor een schikking tussen religieuze (orthodoxe) en niet-religieuze (seculiere) groepen. Toen David Ben Goerion - de eerste premier - in 1948 de staat Israël uitriep had hij te maken met alle mogelijke tegengestelde opvattingen. Ieder had zo zijn mening over de toekomstige Joodse staat. Daarom kwam hij met een status quo, in plaats van met een grondwet. Bij het totstandkomen van de staat Israël werd afgesproken hoe de belangen van de religieuze bevolking zouden worden gewaarborgd. De orthodoxen kregen een aantal privileges die hen in staat stelden een vroom leven te leiden. Enkele van die punten waren: De erkenning van de sabbat als rustdag en de naleving daarvan door de overheid; het vieren van de Joodse feesten; het handhaven van religieuze voedselvoorschriften; het leiden van huwelijksplechtigheden en begrafenissen door rabbijnen overeenkomstig de Joodse religieuze wet, het subsidiëren van religieuze Joodse instellingen, enz. Daarmee dacht Ben Goerion een redelijke afbakening tussen seculieren en orthodoxen gevonden te hebben. Hij had de eenheid van het volk op het oog, hij veroorzaakte evenwel een schisma (scheiding).

Omdat nadien zowel de Arbeiderspartij als de Likoed niet in staat waren een regering te vormen zonder steun van religieuze partijen, werden steeds meer zaken aan de status quo toegevoegd, zoals b.v. de vrijstelling van dienstplicht voor religieuze meisjes en van studenten die de jeshiva’s (religieuze academies) bezochten, de organisatie van religieuze bijeenkomsten binnen het leger, de instelling van een aparte afdeling op het Ministerie van Onderwijs ten behoeve van het religieuze schoolsysteem, enz.

Er zijn al heel wat politieke veldslagen over deze status quo geleverd. In de laatste jaren hebben de religieuzen - wat betreft het naleven van de gemaakte afspraken - terrein verloren. Zélfs in Jeruzalem, ondanks dat het aantal orthodoxen binnen deze stad de laatste tijd sterk is toegenomen. Er kwam een sportstadion, de bioscopen gingen op de sabbat open, ook met de winkelsluitingswet werd de hand gelicht. Het rabbinaat (de geestelijke leiding) zag zich gedwongen een permanente strijd te voeren over de niet op de Joodse religieuze wet - de halacha - gebaseerde politiek. Dat maakt, dat een deel van de religieuze bevolking een meer en meer antizionistische houding is gaan aannemen. De verkiezingswinst bracht de orthodoxen ertoe de tegenaanval in te zetten. Zo veroorzaakten de bewoners van het Mea Shearim rellen, omdat de weg die door de orthodoxe wijk loopt op de sabbat niet afgesloten werd (Jeremia 17:27). De seculiere Joden

De seculiere Joden

De orthodoxen vinden dat de seculieren zich schuldig maken aan het overtreden van Gods wet en aan een losbandige stijl van leven. Ze zouden de westerse mentaliteit hebben overgenomen: een auto, een groot appartement, verre vakanties, enz. Zij doen niet wat God van hen vraagt (Exodus 24:7). De seculieren eisen een grondwet, godsdienstvrijheid en dienstplicht voor iedereen. Ze ergeren zich mateloos aan het feit dat zoveel ultra-orthodoxe mannen zijn vrijgesteld van dienstplicht omdat ze zo nodig de jeshiva’s moeten bezoeken en daardoor niet aan het arbeidsproces deelnemen. Ze beklagen zich erover dat zij via de belasting moeten bijdragen aan het levensonderhoud van Joden, die zich de hele dag bezighouden met het bestuderen van de Talmoed om nog maar niet te spreken over de enorme bedragen die vanuit de staatskas naar de godsdienstige opleidingsinstituten gaan. De seculieren schelden de orthodoxen uit voor parasieten en onproductieven; de orthodoxen noemen de seculieren afvalligen. Ze hebben zich van Gods geboden afgewend. De felste onder hen vinden dat de tijd is aangebroken dat er een grondwet komt, die de godsdienst uit de politiek uitbant. (Voor de orthodoxen is de Thora - de wet van God - de grondwet!). De seculieren willen een staat die oog heeft voor alle mensen; een staat, waarin het jodendom nauwelijks nog een rol speelt. Ze eisen een vrij land voor vrije mensen.

Ze beklagen zich erover dat hun huwelijk door het orthodoxe rabbinaat moet worden bekrachtigd. Ook de sabbat is voor hen een bron van constante ergernis. Ze vinden dat de status quo hun vrijheid beperkt. Op allerlei wijze geven ze uiting aan hun misnoegen. Een verregaande polarisatie is het gevolg.

De regering heeft de problemen nu al decennialang voor zich uitgescjioven. Ze zijn vrijwel onoplosbaar geworden. Hoe kun je leiding geven aan een moderne, democratische, pluralistische staat als je tegelijk het Joodse karakter behouden wilt? Eén van de punten die het volk steeds verder uit elkaar drijft is de sabbatsrust. Dat is altijd al een onderwerp geweest, waarover regeringen bijna gevallen zijn.

Hoe kun je nu in een tijd van een 24-uurs economie de productie lam leggen; commerciële activiteiten staken; culturele gelegenheden sluiten, vragen de seculieren zich af.

Het waren dan ook op hun beurt de seculieren die met duizenden naar het Rabinplein in Tel Aviv togen om tegen de censuur en godsdienstige dwingelandij van de orthodoxen te demonstreren en voor een grondwet te pleiten.

Waar ligt te grens?

De vraag klemt waar de scheiding tussen Israël als theocratische en als democratische staat precies ligt. Is Israël een staat zoals de zionisten destijds voor ogen hadden, of is het een theocratische staat zoals de vrome Joden dat willen? De seculiere Joden gaan zich steeds meer tegen de status quo verzetten, die ze steeds meer als een religieuze dwang zijn gaan beschouwen. Hij vormt een tijdbom onder de Joodse staat.

Toen de Joden nog in de verstrooiing leefden, vormden ze vaak een hechte gemeenschap binnen de grenzen van het land waar ze vertoefden. Ze hebben hun identiteit behouden door godsdienst en staat streng gescheiden te houden. Ze waren zich bewust van hun aparte plaats in de wereld.

Maar zo’n scheiding is in Israël niet mogelijk. Het is nauwelijks in te denken dat de godsdienst zich buiten de politiek houdt, ook al gebeurt dat in extreem rechtse kringen nog steeds.

Omgekeerd kan de politiek niet om godsdienstige aangelegenheden heen. Zo hebben - om maar één ding te noemen - alle openbare gebouwen en particuliere woningen mezussah’s aan hun deurposten. Hieruit blijkt dat iedere Jood waarde hecht aan symbolen die hun godsdienstige betekenis hebben. Zo zijn er bijvoorbeeld nog heel wat seculieren die zich houden aan de spijswetten en aan vasten op Jom Kippoer (Grote Verzoendag).

Eén van de ultra-orthoxe partijen, de Shaspartij, behaalde bij de laatste verkiezingen 15% van de stemmen. We kunnen deze en andere religieuze partijen zien als een soort protestbeweging. Ze weigeren akkoord te gaan met maatregelen die het Joodse karakter van de staat aantasten. Dat leidde er weer toe dat de anti-godsdienstige partijen zich steeds radicaler zijn gaan opstellen. De confrontatie zal in de komende jaren verder toenemen. De orthodoxe Joden weten zich gesterkt door de geschiedenis. Zij waren het, die ervoor gezorgd hebben dat het Joodse volk zijn identiteit behouden heeft en kon overleven..

Israël is uiteengevallen in twee volken en twee culturen; in een moderne pluralistische cultuur, waarvoor de wet van de staat geldt en waarbij alle burgers voor de wet gelijk zijn én een godsdienstige cultuur waarin de wet van God het voor het zeggen heeft Meer dan vijftig jaar na de stichting van de staat splijt een diep kloof het land in tweeën, een kloof die de laatste jaren alleen maar breder is geworden en die zich, naar het zich laat aanzien, in de toekomst nog verder zal gaan uitbreiden.

Andere tegenstellingen

Behalve godsdienstige verschillen zijn er in Israël ook ernstige politieke tegenstellingen. Zo zijn er bijvoorbeeld de sefardische Joden, die afkomstig zijn uit het Middellandse Zeegebied en de ashkenasische Joden, die hun oorsprong vonden in Midden- en Oost-Europa. Velen van deze sefardische bevolkingsgroep, die zich bij de anderen achtergesteld voelen, vinden we terug in de zojuist genoemde orthodoxe Shas-partij .. Het ingaan op deze politieke kwestie past niet in het kader van dit onderwerp. We laten dat verder rusten in het besef dat ook het bovenstaande niet uitputtend behandeld is, omdat het uitermate complex is.

Messiasbelijdende Joden

Tenslotte nog kort iets over nóg een stroming binnen het Joodse volk: de Messiasbelijdende Joden. We komen ze in het Nieuwe Testament al tegen. Was het niet Petrus, die zei: "Gij zijt de Christus, de Zoon van de levende God”? En Paulus ging tijdens zijn zendingsreizen altijd eerst naar de synagoge voordat hij onder de heidenen het Evangelie verkondigde. In de loop der eeuwen zijn er over de gehele wereld verspreid altijd Messiasbelijdende Joden geweest. In ons land waren de bekendste o.a. Isaac da Costa , Abraham Capadoce en Ds. Salomon Duitsch. De Schrift spreekt van een overblijfsel.

Hadderech is een Vereniging van Messiasbelijdende Joden in ons land, die al ruim 70 jaar bestaat.

Ook in Israël wonen ze. Ze zijn niet geliefd. Ze worden veelal als verraders van het Joodse volk gezien. Er zijn er niet zo veel. Er zijn meer Messiasbelijdende Arabieren dan Messiasbelijdende Joden. Toch neemt hun aantal toe. Hier en daar ontstaan gemeenten, er worden ook kerken gebouwd. Maar helaas, de situatie onder de Messiasbelijdende Joden is vrij onoverzichtelijk. Ze zijn niet eensgezind. Over bepaalde theologische onderwerpen wordt soms heel verschillend gedacht. Enkele jaren geleden hadden ze elkaar gevonden. Toen was er een wet in de maak, die inhield dat een Jood, die de Joodse godsdienst verloochende niet tot het Joodse volk gerekend mocht worden. Maar deze wet haalde geen meerderheid.

Zending onder de Joden heeft nooit veel resultaat opgeleverd. Dat is ook te begrijpen. De christenen hebben een geschiedenis achter de rug, die de Joden maar moeilijk kunnen vergeten. Denk o.a. aan de kruistochten, de inquisitie en de holocaust. Maar wat we uit de Schrift toch weten mogen is, dat het heil voor de Joden te komen staat (o.a. Jeremia 32:36-40, Ezechiël 36:24-28 en Romeinen 11:25-26). “Verlangt U naar een opwekking, een geestelijk ontwaken, bidt dan om de bekering van de Joden” zegt Thomas Boston.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen